Του Γιάννη Κουτσομύτη
Η Σύνοδος Κορυφής της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στο Λονδίνο με αφορμή τα 70 χρόνια ύπαρξης του στρατιωτικού οργανισμού της Δύσης θα έπρεπε κανονικά να έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας εορταστικής επετείου, καθώς κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το ΝΑΤΟ έχει παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη στις τελευταίες επτά δεκαετίες. Και 70 χρόνια ειρήνης και ασφάλειας για τις χώρες-μέλη μιας αμυντικής συμμαχίας δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα, εάν μελετήσει κανείς την Ιστορία της ηπείρου μας. Παρ''όλα αυτά η διήμερη Σύνοδος της Συμμαχίας ήταν μια θλιβερή υπενθύμηση της κρίσης στρατηγικής στην οποία έχει περιέλθει συνολικά η Δύση.
Η ανάγνωση και μόνο της πρώτης παραγράφου του κοινού ανακοινωθέντος δείχνει τα υπαρξιακά προβλήματα που συγκλονίζουν το ΝΑΤΟ. Οι 29 ηγέτες αναφέρουν ότι η Συμμαχία “εγγυάται τις κοινές μας αξίες, που περιλαμβάνουν τη δημοκρατία, την ατομική ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου”. Μόνο ως κακόγουστο αστείο μπορεί κάποιος να εκλάβει τον ισχυρισμό ότι η Συμμαχία εγγυάται τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου σε μια χώρα όπως η Τουρκία. Όπως επίσης το γεγονός οι ηγέτες ένιωσαν την ανάγκη να επιβεβαιώσουν ότι υποστηρίζουν την τήρηση της βασικής αρχής μιας συμμαχίας που είναι η συλλογική άμυνα, δείχνει ότι υπάρχει στην πράξη αμφισβήτηση του πυρήνα ύπαρξης του ΝΑΤΟ.
Η δε Τουρκία μέχρι και την τελευταία στιγμή δεν ήθελε να εγκρίνει το πρόγραμμα ενίσχυσης της άμυνας των Βαλτικών χωρών εάν η Συμμαχία δεν αναγνώριζε ως τρομοκρατική την συροκουρδική στρατιωτική οργάνωση YPG, η οποία εξολόθρευσε το Ισλαμικό Κράτος στη Βόρεια και Ανατολική Συρία. Και ενώ στη Σύνοδο στο Λονδίνο ο Ερντογάν δεν έθεσε τελικά βέτο, βγήκε την Παρασκευή ο Υπουργός του των Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και δήλωσε στη Ρώμη πως η έγκριση του σχεδίου για τις Βαλτικές χώρες ήταν “μόνο επί της αρχής” και η τελική έγκριση θα εξαρτηθεί από το αν και οι 29 χώρες χαρακτηρίσουν ως τρομοκρατική οργάνωση το YPG. Ωμός εκβιασμός δηλαδή από την Άγκυρα.
Όσον αφορά δε τη φασαριόζικη συζήτηση την οποία έχει προκαλέσει ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ για τον στόχο των αμυντικών δαπανών των κρατών-μελών στο 2% του ΑΕΠ είναι εξόχως προσχηματική. Τι σημασία έχει άραγε το αν ξοδεύει η Τουρκία πχ πάνω από το 2% του ΑΕΠ της για αμυντικές δαπάνες, όταν μέρος αυτών των δαπανών αφορούν σε επιθετικούς σχεδιασμούς απέναντι σε μια “σύμμαχο” χώρα όπως η Ελλάδα. Αλλά και όσον αφορά τη χώρα μας, υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι η Ελλάδα ξοδεύει πάνω από 4 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε αμυντικές δαπάνες για να αμυνθεί απέναντι στη Ρωσία πχ;
Όσο και αν διαφωνεί κανείς στο φραστικό επίπεδο των δηλώσεων του Γάλλου Προέδρου, ο βασικός προβληματισμός τον οποίο προβάλλει ο Εμανουέλ Μακρόν για το ΝΑΤΟ είναι απολύτως ορθός. Είναι γελοίο να μαλώνει κανείς για αύξηση των αμυντικών δαπανών όταν δεν υπάρχει βασική συμφωνία των κρατών-μελών της Συμμαχίας για το ποιός είναι ο εχθρός. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ντόναλντ Τραμπ, δείχνουν να βρίσκονται σε μια γεωπολιτική αμηχανία, καθώς δεν είναι ξεκάθαρο εάν βλέπουν τη Ρωσία ως εχθρό, και κυρίως εάν εξακολουθούν να είναι διατεθειμένες να πολεμήσουν για την Ευρώπη εάν τους ζητηθεί. Ζητήματα δηλαδή που ήταν απολύτως αυτονόητα μέχρι και πρόσφατα έχουν αρχίσει να αμφισβητούνται στην πράξη και οι απαντήσεις που δίδονται είναι δυστυχώς ανεπαρκείς.
Σε αυτό το νεφελώδες πλαίσιο είναι απολύτως λογικό να διερωτάται κανείς εάν η Βορειοατλαντική Συμμαχία είναι πια σε θέση να επιτελέσει την αποστολή της, όπως την καθόρισαν οι ιδρυτές της το 1949. Όταν δεν είναι αυτόματη η έννοια της συλλογικής άμυνας, όπως ορίζεται από το περίφημο Άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ, και όταν κάποια κράτη-μέλη δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τις αξίες και τις αρχές του κράτους δικαίου και κάνουν κατάχρηση του δικαιώματος αρνησικυρίας για να προωθήσουν την πολιτική ατζέντα των ηγετών τους, τότε η αμφισβήτηση είναι απολύτως τεκεμηριωμένη.
Δεν είναι όμως καθόλου εύκολο να πει κανείς ότι το ΝΑΤΟ πρέπει να διαλυθεί, διότι δεν υπάρχει καμία εναλλακτική πρόταση κοινής άμυνας για τη Δύση που να μπορεί να αναπληρώσει εύκολα και αποτελεσματικά τη Συμμαχία και οι ευρωατλαντικές σχέσεις είναι και ιστορικής αλλά και στρατηγικής σημασίας. Η πλέον λοιπόν ενδεδειγμένη λύση για την υπέρβαση της δυστοπίας στην οποία έχει περιέλθει το ΝΑΤΟ είναι η μεταρρύθμιση βασικών κανόνων λειτουργίας του.
Πρώτον και κύριον, πρέπει να καταργηθεί το δικαίωμα της αρνησικυρίας και να αντικατασταθεί από ένα σύστημα ενισχυμένης πλειοψηφίας στον τρόπο λήψης αποφάσεων για δράση. Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη και για αποβολή κάποιου κράτους-μέλους, πάλι με διαδικασία ενισχυμένης πλειοψηφίας, εάν αυτό το μέλος παραβιάζει κατάφορα τις αρχές και τις αξίες της Συμμαχίας (όρα φερ'' ειπείν Τουρκία). Και τελευταίο, αλλά ίσως και πιο σημαντικό, θα πρέπει να θεσμοθετηθεί μια αυτοματοποιημένη διαδικασία για τη συλλογική άμυνα, η οποία δεν θα εξαρτάται από τα τερτίπια και τα tweets του κάθε υπερφίαλου ηγέτη που θεωρεί ότι τον συμφέρει να παίξει μικροπολιτικά παιγνίδια με την ασφάλεια εκατοντάδων εκατομμυρίων πολιτών συμμαχικών χωρών.
