Toυ Ανδρέα Ζαμπούκα
Στην 48η θέση η Ελλάδα, στην έκθεση για την «Ελευθερία του Ανθρώπου»…
Πολλές φορές, οι παγκόσμιες μετρήσεις αμφισβητούνται, όταν δεν γίνονται σε πολιτισμικά όμοιες κοινωνίες ή σε κοινωνικά στρώματα που διαθέτουν τις ίδιες ευκαιρίες προσαρμογής. Από κει και πέρα όμως, θα πρέπει να σκεφτούμε πως ο δείκτης ευτυχίας, για παράδειγμα, που καθορίζεται από ποικίλους αλλά αμφιλεγόμενους παράγοντες, μπορεί να μην αφορά την πολιτική υπόσταση του ανθρώπου αλλά την απολύτως φυσική ή ακόμα και την ζωώδη… Θυμάμαι κάποτε μια έρευνα που έδειχνε πως οι Βραζιλιάνοι στις φαβέλες του Σάο Πάολο αισθάνονταν πιο ευτυχείς από πολλούς βορειοευρωπαίους που ζουν εγκλωβισμένοι στα εξαντλητικά τους ωράρια και στις υποχρεώσεις της αστικής τους ζωής.
Σε όλα αυτά, μας διαφεύγει συνήθως το ίδιο το σημείο αναφοράς, ως προς την ποιότητα που το αντιμετωπίζουμε. Γιατί πρέπει να ξεχωρίσουμε ποιον άνθρωπο θέλουμε να απελευθερώσουμε. Τον βυθισμένο στην ανυπαρξία συνειδητότητας που απελευθερώνεται με την δυστυχία του διπλανού του ή αυτόν που επενδύει την απελευθέρωση του στη συνύπαρξη με τους άλλους;
Κάθε χρόνο, δημοσιεύεται μια έγκυρη παγκόσμια επιστημονική έρευνα με τους δείκτες ελευθερίας του ανθρώπου. Η φετινή, του 2016, αναφέρεται σε 159 χώρες για το 2014, το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα επαρκή δεδομένα. Ο δείκτης κατατάσσει τις χώρες από το 2008, το πρώτο έτος για το οποίο θα μπορούσε να παραχθεί ένα αρκετά ισχυρός δείκτης. Η Έκθεση αυτή λαμβάνει υπόψη ένα ευρύ φάσμα κριτηρίων που περιλαμβάνουν την προσωπική, την πολιτική, και οικονομική ελευθερία. Τον κατάλογο των δεικτών δημοσιεύουν από κοινού, το Ιnstitut Cato, το Ιnstitut Fraser, και το Liberales Institut στο Ίδρυμα Friedrich Naumann.
Οι δείκτες παρουσιάζουν ένα ευρύ μέτρο της ανθρώπινης ελευθερίας. Χρησιμοποιούνται 79 διακριτοί δείκτες της προσωπικής και οικονομικής ελευθερίας στους ακόλουθους τομείς: Κανόνας δικαίου, ασφάλεια και προστασία, κίνηση, θρησκεία, «συνεταιρίζεσθαι και συνέρχεσθαι» στην κοινωνία των πολιτών, έκφραση, σχέσεις, μέγεθος της κυβέρνησης, νόμιμα δικαιώματα ιδιοκτησίας του συστήματος και πρόσβαση σε ελευθερία διατραπεζικών συναλλαγών, ελευθερία στο διεθνές εμπόριο, κανονισμός της τραπεζική πίστης, της εργασίας και των επιχειρήσεων
Σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10, όπου το 10 αντιπροσωπεύει περισσότερη ελευθερία, η μέση βαθμολογία ήταν 6,93. Οι 10 κορυφαίες χώρες ήταν το Χονγκ Κονγκ, η Ελβετία, η Νέα Ζηλανδία, η Ιρλανδία, η Δανία, η Αυστραλία (6), ο Καναδάς (6), το Ηνωμένο Βασίλειο (6), η Φινλανδία (9), και οι Κάτω Χώρες (10). Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατατάσσονται στην 23η θέση. Άλλες χώρες κατατάσσονται ως εξής: Γερμανία (13), Χιλή (29), Γαλλία (31), η Ιαπωνία (32), η Σιγκαπούρη (40), Νότια Αφρική (74), τη Βραζιλία (82), η Ινδία (87), η Ρωσία (115 ), τη Νιγηρία (140), η Κίνα (141), Σαουδική Αραβία (144), η Ζιμπάμπουε (148), Βενεζουέλα (154), και το Ιράν (157) και η Ελλάδα στην 48η.
Από τις 17 περιφέρειες, τα υψηλότερα επίπεδα της ελευθερίας είναι στη Δυτική Ευρώπη, στη Βόρεια Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική (Καναδάς και Ηνωμένες Πολιτείες). Τα χαμηλότερα επίπεδα είναι στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, τη Νότια Ασία και στην υποσαχάρια Αφρική.
Χώρες που βρίσκονται στην κορυφή της ελευθερίας απολαμβάνουν σημαντικά υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα ($ 37.147) σε σχέση με εκείνες των άλλων επιπέδων. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στις λιγότερο ελεύθερες κοινωνίες είναι $ 8.700. Η HFI βρίσκει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της ανθρώπινης ελευθερίας και της δημοκρατίας. Το Χονγκ Κονγκ, ας πούμε καταλαμβάνει ένα πολύ υψηλό σκορ σε αυτόν τον συχετισμό.
Τα ευρήματα στην HFI(Ηuman Freedom Index) δείχνουν ότι η ελευθερία παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ευημερία, και προσφέρει ευκαιρίες για περαιτέρω έρευνα σχετικά με τους ποικίλους παράγοντες με τους οποίους επηρεάζεται η ελευθερία από πολιτικά καθεστώτα, την οικονομική ανάπτυξη, και όλο το φάσμα των δεικτών της ανθρώπινης ευημερίας.
Σε ό τι αφορά τώρα την Ελλάδα, που βρίσκεται στην 48η θέση – από τις τελευταίες στο δυτικό κόσμο- η κατανομή γίνεται μεταξύ προσωπικής και οικονομικής ελευθερίας. Στην προσωπική, υπάρχουν οι κανόνες δικαίου, η ασφάλεια, η ελευθερία κινήσεων, η θέση της γυναίκας, η θρησκευτική ελευθερία, οι σχέσεις στο κοινωνικό περιβάλλον, η τρομοκρατία στο δημόσιο και ιδιωτικό βίο και πολλά άλλα. Στην οικονομική ελευθερία, οι μετρήσεις αφορούν το μέγεθος της κυβέρνησης, την δυνατότητα ίδρυσης εταιρίας, τη φορολογία, το κράτος δικαίου, την προστασία των κεφαλαίων κτλ.
Κάθε νοήμων Έλληνας που βιώνει την πραγματικότητα που τον περιβάλλει μπορεί να εκτιμήσει την αξιοκρατική κατάταξη της χώρας, σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση. Μπορεί δηλαδή, να κατανοήσει πόσο ελεύθερος αισθάνεται όταν περιμένει την εκδίκαση μιας υπόθεσης για περισσότερα από πέντε χρόνια, όταν δέχεται τον πόλεμο του ελληνικού Δημοσίου και όταν αντιμετωπίζει τις μικρές δικτατορίες της καθημερινότητας (θρησκείες, ιδεοληψίες, δογματισμοί κλπ) από οργανισμούς (Εκκλησία) ή από τον λανθάνοντα αυταρχισμό των κλειστών κοινωνιών. Μπορεί ακόμα να αξιολογήσει πόσο αξιοπρεπής και ελεύθερος αισθάνεται μέσα σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα ή σε μία οικονομία απολύτως εξαρτημένη από κρατιστές και διαχειριστές στενών συμφερόντων.
Επομένως, ζουν οι Έλληνες σε μία πραγματικά ελεύθερη χώρα ή απλά, βιώνουν ένα ψυχωτικό κοντράστ ανισορροπίας μεταξύ δεσμεύσεων και ανοιχτού χώρου; Γιατί δεν ξέρω πόσο αποδοτικό είναι για τη φύση του ανθρώπου η καταφυγή σε διάφορες μορφές «διονυσιακής» εξωστρέφειας (πίστες, ταβέρνες, καφέδες, ανεξέλεγκτη συμπεριφορά στο δημόσιο χώρο, αγένεια κτλ) για να αισθανθεί ελεύθερος από τους «δεσμοφύλακες» της καθημερινότητάς του.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει κάποια στιγμή, αρχής γενομένης από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, να ορίσουμε την έννοια της ανθρώπινης ελευθερίας μέσα σε ένα πλαίσιο ρεαλισμού και πραγματικών δεδομένων. Αν δεν απαλλαγούμε από τον πρωτογονισμό της εθνοθρησκευτικής και ιδεοληπτικής κουλτούρας του κάθε εντεταλμένου δυνάστη, θα παραμείνουμε αιωνίως μια καθυστερημένη κοινωνία. Που η μόνη της έγνοια θα είναι η καταφυγή στη φυσική προδιάθεση, προκειμένου να απελευθερωθεί από τα δεσμά της ανασφάλειας και της καταδυνάστευσης από την βαρβαρότητα των εξουσιών και των συστημάτων της.
