«Εμένα ο καημός μου, ο καϊλές που λένε στη Θεσσαλονίκη, είναι να πω πώς είναι το πρόσωπο σε στιγμές μεθοριακές∙ αυτό που με άλλη λογική βέβαια, έλεγε ο Τζιακομέτι: δεν ξέρω ποιος είναι απέναντί μου». Πώς ζωγραφίζεται όμως ο άγνωστος; Ούτε καν ο ξένος, αλλά αυτός για τον οποίο δεν ξέρουμε το παραμικρό; Ο άγνωστος ως θέμα βρίσκεται από χρόνια στο επίκεντρο της τέχνης του Εδουάρδου Σακαγιάν. Ο άγνωστος ο οποίος δεν μπορεί να σε δει και δεν μπορεί να τον δεις, που δεν έχεις μάτια να τον δεις. «Όφειλα να βρω ένα τρόπο να ζωγραφίσω τους αγνώστους» μου λέει ο σημαντικός δημιουργός που επιχειρεί εξ’ορισμού το άτοπο: να ζωγραφίσει μια μάζα αγνώστων μεταξύ τους. «Άνθρωποι μαζί, με πλήρη τα ατομικά τους χαρακτηριστικά σε απόσταση από μας και σε κίνηση ή σε πρώτο πλάνο, καθισμένοι πλέον μαζί ως θεατές. Με την ατομικότητά τους ενσαρκώνουν στο έπακρο την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητά τους, οντάς όλοι τόσο διαφορετικοί και ταυτόχρονα όλοι τόσο ίδιοι, με την έννοια ότι ενώ φαινομενικά διαφέρουμε, κατά βάθος, όλοι μοιάζουμε» θα πει ο Σακαγιάν .
Μετά την αναδρομική που του αφιέρωσαν οι Γάλλοι στις Βερσαλλίες (2018), ο καλλιτέχνης συστήνει τους «θεατές» του στην γκαλερί Καλφαγιάν της Αθήνας (Χάρητος, Κολωνάκι). Και μετά από 10 χρόνια συνειδητής αποχής από τον ελληνικό Τύπο, ο ζωγράφος σπάει τη σιωπή του στο liberal.gr.
Συνέντευξη στον Γιώργο Μυλωνά
-Διαβάζω στο δελτίο της έκθεσης: «τα ζωγραφικά έργα προβάλλουν την αγάπη προς τον συνάνθρωπο, κόντρα στον µηδενισµό της µαταιότητας και της µοναξιάς που προκύπτει από την κριτική που απορρίπτει». Απορρίπτετε την κριτική όπως ασκείται σήμερα;
Ναι, έχει μειωθεί το ενδιαφέρον μου για την κριτική αξιολόγηση κι, αντίστοιχα, έχει αυξηθεί η επιθυμία μου για την αγάπη ως αποδοχή. Δεν με ενδιαφέρει να κάνω κριτική αλλά εύχομαι να δίνει χαρά ζωής η ζωγραφική στους ανθρώπους με κάθε τρόπο. Όμως εκείνο το οποίο θα ήθελα είναι να πάρουμε τα πράγματα αλλιώς και να ξεκινήσουμε… από την αρχή. Με ενδιαφέρει η αρχή των πραγμάτων. Δεν ξεχνώ από πού προέρχομαι. Αναγκαστικά βέβαια το ξεχνάω, γιατί έφυγα από εκεί που ξεκίνησα.
- Ωραία, λοιπόν, από πού ξεκινήσατε;
Στην Θεσσαλονίκη ξεκίνησα ζωγραφίζοντας το οικείο περιβάλλον μου. Αναγκάστηκα όμως για να μπορέσω να συνεχίσω στη Σχολή Καλών Τεχνών, να φύγω από την πόλη. Από τότε μπήκα σε μία διαδικασία, σε μια συμπεριφορά και ζωγραφική διαφορετική του οικείου, ζωγραφίζοντας την επιθυμία κοινωνικότητας στην δημόσια ζωή. Εάν έμενα στη Θεσσαλονίκη δεν ξέρω πως και τι θα ζωγράφιζα.
-Φύγατε όμως κι από την Αθήνα για το Παρίσι. Την ζωγραφική σας πρόταση, σε ποιο βαθμό, την έχουν προσλάβει οι Γάλλοι;
Η γαλλική σκέψη άρα και η γαλλική ζωγραφική έναν αιώνα πριν έχει ορίσει ό,τι παρέλαβα ως παράδοση και γνώση: το τι σημαίνει η ταυτότητα, ο ανώνυμος, ο άλλος, ο όχλος, το πλήθος, η κοινωνία, η ατομικότητα, ο πολίτης. Βεβαία υπάρχουν πολλές μορφές έκφρασης από την ποπ εκδοχή μέχρι και τα πιο διανοητικά δυσνόητα αριστοκρατικά έργα.
-Στη Γαλλία ζωγραφίζετε με καλύτερες προϋπoθέσεις;
Έκανα σπουδές εδώ και συνέχισα στο Παρίσι που ήταν καθοριστικό. Ζωγραφίζω την κοινωνικότητα αλλά εξίσου κάνω και αυτοπορτρέτα. Με αυτά εξερευνώ τα όρια του οικείου χώρου του εργαστηρίου μου ενώ σχολιάζω τον κοινωνικό μου ρόλο ως ζωγράφου. Εκθέτω όμως εναλλάξ, στην Ελλάδα όπως και στο Παρίσι, εδώ και 35 χρόνια.
-Σας ρωτώ για την εμπειρία της Γαλλίας γιατί μπορείτε από απόσταση να δείτε τα πράγματα στον τόπο. Πώς βλέπει ο σημερινός Έλληνας ζωγραφική;
Έχει βαθειά σχέση και αγάπη που ξεκινάει από τις αρχαιότητες που τον περιβάλλουν και ζει μαζί τους. Και βέβαια με τις εκκλησίες και τις αγιογραφίες τις οποίες περιέχει. Εξάλλου δεν είναι τόσο μόνο η ζωγραφική που αξίζει αλλά ο άνθρωπος κυρίως, το άτομο δηλαδή που την βλέπει όσο και αυτός που την κάνει.
-Για σας που την ασκείτε, τι σχολιάζετε στα αυτοπορτρέτα;
Το κέντρο του ενδιαφέροντος μου είναι ηθικό και κοινωνικό. Είναι θέμα ταυτότητας και ρόλου. Τα αυτοπορτρέτα μου είναι πιο ηρωικά από μένα.
-Επομένως, έχουν και υπαρξιακό ρόλο.
Βέβαια, η ζωγραφική μου είναι διορθωτική κίνηση. Αλλά το να εξασκείς την ζωγραφική ως γλώσσα, δεν είναι μόνο ποιητική ελευθερία, χαρά και παιχνίδι. Είναι, κυρίως, διανοητική στάση. Άρα, επιλογή και ευθύνη.
-Το βλέπατε έτσι πριν από 30 χρόνια;
Και τότε το ίδιο έλεγα επειδή ζωγράφιζα τα πορτραίτα των γονιών μου και αμέσως μετά άρχισαν τα πρώτα οργανικά έργα με τον όχλο και το πλήθος. Έγινε το πρώτο έργο με τους θεατές σε μορφή οργανικού πλήθους στο οποίο μπήκε η οθόνη ως γεωμετρία στο σινεμά και στην συνεχεία αρθρώθηκαν οι πρώτες γεωμετρίες των θέσεων. Έτσι είδα να προκύπτουν οι θεατές.
-Πώς εξελίχθηκαν στην πορεία;
Ζωγραφίζω «Θεατές» ως μοτίβο κεντρικό αλλά και ως φόντο. Είναι ρυθμός και φάσμα διαφόρων μορφολογικών και ψυχολογικών κατευθύνσεων στη ζωγραφική μου. Οι Θεατές εδώ και μια εικοσαετία έγιναν με πολύ διαφορετικούς τρόπους φόρμας αλλά και περιεχομένου. Αυτή η διαδρομή είναι που παρουσιάστηκε στις Βερσαλλίες.
-Και τώρα, στην γκαλερί Καλφαγιάν;
Σε αυτήν την έκθεση τα «περιβάλλοντα» και οι θεματικές ενότητες των θεατών εμπλουτίζονται. Το αστικό τοπίο αποκτά κυρίαρχο ρόλο στα πρόσφατα έργα: εικόνες από το μετρό, την κίνηση στους δρόμους ή την αναμονή στην ουρά για το τραμ. Η εμπειρία του «παρατηρείν» και ο διάλογος των συναισθημάτων και των σκέψεων γίνεται μέσα από την ζωγραφική για να ταυτιστούμε με όλους μαζί, μέσα από την απόδοση των εκφράσεων του κάθε «θεατή». Ταυτόχρονα, οι θεατές μου αντί να έχουν απωλέσει κάθε κοινωνική και υπαρξιακή δυνατότητα επικοινωνίας, στην ουσία πιο πολύ από ποτέ, υπάρχουν μαζί ενωμένοι και ταυτίζονται ως ατομικότητες κοινωνικές.
Επιθυμούν όχι μόνο συναισθηματική αλλά και διανοητική σύνδεση μεταξύ τους ως ένα σύνολο και συντροφιά. Πλέον ως πολίτες κοινωνικοποιημένοι. Και παρατηρούν εμάς τους ίδιους ως θεατές τους, τους επισκέπτες δηλαδή της έκθεσης. Έτσι είναι πρότυπα ζωντανά και πραγματικά μπροστά στα ματιά μας, ίδιοι με εμάς, σε μια σχέση αμφίδρομη χάριν της ζωγραφικής.
- Άρα, όλοι μαζί συνιστούν ένα ομαδικό πορτρέτο και γίνονται «Εμείς»;
Ακριβώς, τα διαφορετικά πρόσωπα των θεατών συνθέτουν ένα φανταστικό σύγχρονο κοινωνικό πορτραίτο ολονών μας.
-Με αυτή τη διπλή διαδρομή, σε Ελλάδα και Γαλλία, είστε ικανοποιημένος από την πορεία σας;
Συγκρότησα τον εαυτό μου ζωγραφίζοντας τα έργα μου. Είμαι τυχερός με τις επιλογές μου και ό, τι ζω είναι υπεύθυνο για την ζωγραφική που κάνω και γι’ αυτό είμαι σε αρμονία με τον εαυτό μου. Είμαι ευγνώμων που ζω ζωγραφίζοντας και για όσα η ζωγραφική μου καταφέρνει να δείξει για να καταλάβω για μένα και τους άλλους.
- Με ποια έννοια υπεύθυνο;
Κυρίως να μην ζωγραφίζω κάτι άλλο από αυτό που ζω και επιθυμώ για να μην προδώσω την ζωή μου.
Οι ανθρώπινες µορφές του Σακαγιάν αποτυπώνουν την αγάπη του καλλιτέχνη προς τον συν-άνθρωπο. Φανερώνουν παράλληλα την σε βάθος µελέτη της αρχαϊκής γλυπτικής και ζωγραφικής, διάφορων εκφάνσεων της πρωτοχριστιανικής τέχνης και των χειρογράφων, καθώς επίσης ό,τι μπορεί να θεωρηθεί «κληρονομιά» για τον ζωγράφο: από την Αρµενική τέχνη αλλά και από καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης, ο Μπονάρ, ο Χόπερ και ο Ότο Ντιξ. Συνδυάζοντας την αφαιρετική τέχνη µε τον ρεαλισµό ο Σακαγιάν επιχειρεί την επιστροφή σε έναν αρχαϊσµό, όπου όπως ο ίδιος δηλώνει «παρατήρηση, αρετή και ιδανικό–ελπίδα θα συνδυαστούν».
Εδουάρδος Σακαγιάν: «ΕΜΕΙΣ» Kalfayan Galleries (Χάρητος, Κολωνάκι, Αθήνα). Εγκαίνια: Πέµπτη, 13 Φεβρουαρίου, 20.00 – 22.00. Διάρκεια: 13 Φεβρουαρίου – 28 Μαρτίου 2020
