Μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι απώλειες στον τομέα της κουλτούρας για τις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω κορονοϊού είχαν ξεπεράσει τα 16 δις δολάρια. Η βιομηχανία του θεάματος προφανώς έχει πληγεί πολλαπλάσια κατά τον προηγούμενο μήνα, τον μήνα των γιορτών, με τα μεγάλα θεάματα και τις κινηματογραφικές πρεμιέρες των ταινιών που φέρνουν απίστευτα έσοδα.
Όλα αυτά έχουν ακυρωθεί λόγω της πανδημίας και πολλοί κλάδοι βρίσκονται στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Το 2020 αφήνει την τέχνη τραυματισμένη και με πολλές αμφιβολίες περί του τι πρέπει να γίνει. Όπως και περί του τι μπορεί. Ακόμη και ο μεγαλύτερος υπέρμαχος της κρατικής ενίσχυσης στον πολιτισμό θα καταλάβαινε πως τόσα χαμένα δισεκατομμύρια, θα ήταν αδύνατον να δοθούν από οποιοδήποτε κράτος.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η ανάγκη να υποστηριχθεί αυτός ο τόσο ευαίσθητος τομέας είναι πολύ μεγάλη. Ακόμα και ένας Οργανισμός του είδους του, που δίνει προτεραιότητα στην οικονομία, αναγνωρίζει πως ο ρόλος της τέχνης και του πολιτισμού είναι αναντικατάστατος. «Οι πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς είναι αυτοί σημαντικοί όσον αφορά το οικονομικό τους αποτύπωμα και την απασχόληση σημειώνει στα επίσημα κείμενά του. «Ενθαρρύνουν επίσης την καινοτομία σε ολόκληρη την οικονομία, καθώς και σε πολλά άλλα κανάλια για θετικό κοινωνικό αντίκτυπο (ευημερία και υγεία, εκπαίδευση, ένταξη, αναγέννηση των πολεων κλπ.)».
Οι αριθμοί στον συγκεκριμένο τομέα δείχνουν πολλά. Μαζί με τον τουριστικό τομέα, οι πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς συγκαταλέγονται στους περισσότερους που έχουν πληγεί από την τρέχουσα κρίση, με θέσεις εργασίας σε κίνδυνο που κυμαίνονται από 0,8 έως 5,5% της απασχόλησης στις περιοχές του ΟΟΣΑ. Οι τομείς που βασίζονται σε χώρους (όπως μουσεία, παραστατικές τέχνες, ζωντανή μουσική, φεστιβάλ, κινηματογράφος κ.λπ.) πλήττονται περισσότερο από μέτρα κοινωνικής απόστασης.
Η απότομη πτώση των εσόδων θέτει σε κίνδυνο την οικονομική τους βιωσιμότητα και είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των αποδοχών και των απολύσεων με επιπτώσεις για την αλυσίδα αξίας των προμηθευτών τους, τόσο από δημιουργικούς όσο και από μη δημιουργικούς τομείς. Ορισμένοι πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς, όπως οι διαδικτυακές πλατφόρμες περιεχομένου, έχουν επωφεληθεί από την αυξημένη ζήτηση για ροή πολιτιστικού περιεχομένου κατά τη διάρκεια του κλειδώματος, αλλά τα οφέλη από αυτήν την επιπλέον ζήτηση έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό στις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου.
Οι επιπτώσεις θα είναι μακροχρόνιες, όπως εκτιμούν οι ειδικοί. Από την άλλη, η κρίση αποκάλυψε έντονα τη διαρθρωτική αστάθεια ορισμένων παραγωγών στον τομέα. Οι πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς «αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από μικροεπιχειρήσεις, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και ανεξάρτητους επαγγελματίες, που συχνά λειτουργούν στο περιθώριο της οικονομικής βιωσιμότητας. Τα μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά πολιτιστικά ιδρύματα και επιχειρήσεις εξαρτώνται από αυτό το δυναμικό πολιτιστικό οικοσύστημα για την παροχή δημιουργικών αγαθών και υπηρεσιών.
Οι εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν εισαγάγει πολλαπλά μέτρα που υποστηρίζουν τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις υπό το φως του COVID-19. Πολλά από αυτά, δεν ταιριάζουν καλά με τις ιδιαιτερότητες του τομέα. Τα μέτρα για την απασχόληση και τη στήριξη του εισοδήματος δεν είναι πάντα προσβάσιμα ή προσαρμοσμένα στις νέες και μη τυπικές μορφές απασχόλησης (ελεύθερη, με περιορισμένο χρόνο, υβριδική - π.χ. συνδυασμός μισθωτής μερικής απασχόλησης με ανεξάρτητη εργασία).»
Μαύρα λοιπόν τα πάντα; Όχι βέβαια. Διότι, πλέον, υπάρχει η ψηφιοποίηση, που σε συνδυασμό με τις αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα, μπορούν να δημιουργήσουν νέες μορφές πολιτιστικής εμπειρίας, διάδοσης και νέων επιχειρηματικών μοντέλων με δυνατότητες αγοράς.
«Αν και η παροχή δωρεάν και ψηφιακά διαμεσολαβημένου πολιτιστικού περιεχομένου δεν είναι βιώσιμη με την πάροδο του χρόνου» παρατηρούν οι μελετητές, «έχει ανοίξει την πόρτα σε πολλές μελλοντικές καινοτομίες. Για να επωφεληθούν από αυτές, υπάρχει ανάγκη αντιμετώπισης των ελλείψεων ψηφιακών δεξιοτήτων στον τομέα και βελτίωσης της ψηφιακής πρόσβασης πέρα από τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές, με την πρόσθετη θεώρηση ότι η ψηφιακή πρόσβαση δεν αντικαθιστά μια ζωντανή πολιτιστική εμπειρία ή όλες τις θέσεις εργασίας που ταιριάζουν.
Με βάση τον αντίκτυπο της κρίσης COVID-19 τόσο στην εκπαίδευση όσο και στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα, μπορούν να αναπτυχθούν στρατηγικές αλληλοσυμπλήρωσης. Και οι δύο τομείς παρουσίασαν ταχεία ψηφιοποίηση, η οποία προσφέρει νέες ευκαιρίες για τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, αλλά και κινδύνους επιδείνωσης των ανισοτήτων χωρίς συνοδευτικά μέτρα.
