Πρόσφατα ήρθαν στο φως τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ τα οποία αφορούν στη μεταβολή του πληθυσμού της χώρας με βάση τις γεννήσεις και τους θανάτους. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους και προστίθενται στη μελαγχολική εικόνα που εμφανίζει η χώρα λόγω της πανδημίας.
Οι γεννήσεις ακολουθούν συνεχή πτωτική πορεία ενώ το ισοζύγιο Γεννήσεων/Θανάτων είναι πιο αρνητικό από ποτέ. Ειδικότερα, το 2020 είχαμε 85.605 γεννήσεις, 131.839 χιλιάδες θανάτους ενώ το ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων ήταν αρνητικό (-46.234).
Για λόγους σύγκρισης αξίζει να αναφερθούν οι αντίστοιχοι αριθμοί για το 2015: 92.984 γεννήσεις, 121.785 θάνατοι και αρνητικό Ισοζύγιο γεννήσεων θανάτων (-28.801). Στην εξίσωση Γεννήσεων/Θανάτων θα πρέπει να προστεθεί και ο αριθμός των γάμων, δεδομένου ότι στη χώρα μας οι περισσότερες γεννήσεις λαμβάνουν χώρα εντός γάμου.
Το 2020, ο αριθμός των γάμων και των συμφώνων συμβίωσης ανήλθαν σε 41.409 όταν το 2015 ο αντίστοιχος αριθμός ανερχόταν σε 56.416, δηλαδή καταγράφεται μια μείωση της τάξης του 26.6%. Η μείωση αυτή στη γαμηλιότητα είναι προφανές ότι θα μεταφραστεί σε μειωμένες γεννήσεις τα επόμενα έτη.
Δημογραφική εξέλιξη – οι Βαλκανικές χώρες “εξαϋλώνονται”
Η δημογραφική εξέλιξη της Ελλάδας και οι προβλέψεις για τη μεταβολή του πληθυσμού της έχουν αποτυπωθεί σε επιστημονικές αναλύσεις. Το Department of Economic and Social Affairs του ΟΗΕ στην πιο πρόσφατη μελέτη του (2019) δημοσίευσε τις προβλέψεις για τα δημογραφικά στοιχεία των χωρών– μελών του. Οι προβλέψεις αυτές δεν έχουν συμπεριλάβει την περαιτέρω δυσμενή εξέλιξη που έχει επιφέρει η πανδημία στις γεννήσεις και στο προσδόκιμο επιβίωσης ιδιαίτερα στον Δυτικό κόσμο.
Αντίστοιχες προβλέψεις έχουν γίνει και από τη Eurostat (Eurostat Population(Demography, Migration and Projections)).Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει την πρόβλεψη εξέλιξης του πληθυσμού της Ελλάδας μέχρι το 2100 ενώ παρουσιάζονται τα στοιχεία του πληθυσμού της από το 1950 εντεύθεν.
Η μείωση του πληθυσμού μετά το 2020 είναι ραγδαία και το 2100 ο πληθυσμός της χώρας αναμένεται να επιστρέψει σε προπολεμικά επίπεδα. Αξίζει για λόγους σύγκρισης να παραθέσουμε αντίστοιχα διαγράμματα για τις χώρες της γειτονιάς μας.
Σύμφωνα με το παραπάνω διάγραμμα, οι χώρες της Βαλκανικής “εξαϋλώνονται”, μια τάση που ακολουθούν όλες σχεδόν οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η Τουρκία, όμως, αυξάνει τον πληθυσμό της σημαντικά πλησιάζοντας τους 100.000.000 κατοίκους το 2065, για να αρχίσει κατόπιν μια ελαφρά κάμψη. Παρόλα τα στοιχεία αβεβαιότητας που εξ ορισμού εμπεριέχονται σε τόσο μακροχρόνιες προβλέψεις, αξίζει κανείς να τις αξιολογήσει προσεκτικά και να τις λάβει υπόψιν στη χάραξη της οικονομικής, κοινωνικής και αμυντικής πολιτικής της χώρας.
Επιπτώσεις στη χώρα
Η εξίσωση της μεταβολής του πληθυσμού έχει τρεις βασικές μεταβλητές: γεννήσεις, θανάτους και καθαρή μετανάστευση (net migration). Η αύξηση του πληθυσμού συμπεριλαμβάνει και τις τρεις αυτές παραμέτρους. Χρειάζεται δηλαδή να αυξηθούν οι γεννήσεις, να μειωθούν οι θάνατοι και να υπάρχει μια θετική και υπό κανόνες και έλεγχο μεταναστευτική ροή.
Η αύξηση του πληθυσμού είναι ζωτικής σημασίας από οικονομικής και εθνικής άποψης. Αφενός όντας μια δυτική χώρα με ισχυρό κομμάτι κατανάλωσης ως συνιστώσα του ΑΕΠ, η μείωση του πληθυσμού οδηγεί σε σπιράλ οικονομικής και εθνικής δυσπραγίας.
Επιπλέον, χώρες με ισχυρά δημογραφικά στοιχεία προσελκύουν ευχερέστερα Ξένες Άμεσες Επενδύσεις, διότι αυτές δικαιολογούνται σε επίπεδο μητρικής πολυεθνικής ευκολότερα λόγω του μεγέθους της εσωτερικής αγοράς.
Οι αποχωρήσεις πολυεθνικών ομίλων από τη χώρα και η αντίστοιχη αποεπένδυση σχετίζονται και με τον παράγοντα αυτόν. Η Ελλάδα είναι μια μικρή αγορά που μπορεί εύκολα να καλυφθεί από την παραγωγική δυναμικότητα εργοστασίων γειτονικών χωρών (Τουρκία, Ιταλία, Ρουμανία).
Τι πρέπει να γίνει;
Το πρώτο μέλημα στην προσπάθεια για αύξηση του πληθυσμού πρέπει να είναι η τόνωση των γεννήσεων. Η χώρα χρειάζεται να ενθαρρύνει και να δώσει ουσιαστικά κίνητρα στα νέα ζευγάρια να δημιουργήσουν οικογένεια. Η έμφαση πρέπει να δοθεί στη νέα Ελληνίδα με υποστήριξη και προστασία της μητρότητας, με bonus στην εκπαίδευση και την ανεύρεση εργασίας.
Στην κατάσταση που βρισκόμαστε χρειαζόμαστε γεννήσεις είτε εντός πλαισίου γάμου είτε όχι. Η πολιτεία οφείλει πάραυτα να μελετήσει και να εφαρμόσει μισθολογικά και φορολογικά κίνητρα καθώς και βασικές παροχές στη νέα μητέρα, όπως υποστήριξη σε βρεφικά είδη, σε βοηθητικό προσωπικό (η «νταντά της γειτονιάς), κλπ. αξιοποιώντας περαιτέρω τους Κοινοτικούς πόρους.
Οι εταιρείες πρέπει να υποστηρίξουν τις εργαζόμενες μητέρες και σε αντάλλαγμα η πολιτεία να τις επιβραβεύει άμεσα και πρακτικά. Θα μπορούσαν να εξεταστούν και συμπληρωματικές δράσεις, όπως δημιουργία δημόσιας τράπεζας κατάψυξης ωαρίων, εκσυγχρονισμός του πλαισίου των υιοθεσιών, στήριξη και των μονογονεϊκών οικογενειών, κλπ.
Το δεύτερο μέλημα είναι η μείωση των θανάτων. Θα αναφερθώ σε ένα μόνο πεδίο των θανάτων: τα τροχαία ατυχήματα. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η Ελλάδα έχασε 13.418 ανθρώπους από τροχαία το διάστημα 2007-2019. Ο αριθμός των βαριά τραυματισμένων ανήλθε σε 16.294 για το αντίστοιχο διάστημα. Ένας μεγάλος αριθμός αφορά σε νέους ανθρώπους που θα λείψουν από τη χώρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Καμία κυβέρνηση δεν έκανε μία πανεθνική εκστρατεία με σοβαρά μέτρα για την καταπολέμηση αυτής της μάστιγας.
Η τρίτη συνιστώσα αφορά την καθαρή μετανάστευση. Η χώρα μαθηματικά και πρακτικά χρειάζεται την καθαρή μετανάστευση. Μέχρι πρόσφατα, η Ελλάδα είχε θετικό ισοζύγιο στον τομέα αυτό.
Όμως, στην εποχή του μνημονίου, το brain drain στέρησε τη χώρα από το πιο δυναμικό της κομμάτι. Μορφωμένοι και με μεγάλες δεξιότητες και εμπειρία νέοι αναχώρησαν για τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης- κατά κύριο λόγο-ενώ δεν αναμένεται να επιστρέψουν πίσω στη χώρα της αναξιοκρατίας, του νεποτισμού και των “κολλητών”.
Από την άλλη, η μαζική είσοδος μεταναστών που το προφίλ τους δεν ταιριάζει εύκολα με το πολιτισμικό και κοινωνικό υπόβαθρο της χώρας θα δημιουργήσει πιο πολλά προβλήματα από ότι θα επιλύσει.
Πρώτη προτεραιότητα χρειάζεται να δοθεί στην σταδιακή αναστροφή του brain drain και στην επιλεκτική αποδοχή μεταναστών που να θα μπορούσαν να ενσωματωθούν εύκολα στη χώρα. Σε διαφορετική περίπτωση, θα δημιουργηθούν κοινωνικές εντάσεις και γκέτα ενώ ενδέχεται να πυροδοτηθεί και ο θρησκευτικός εξτρεμισμός.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει τόπος μόνιμης κατοικίας συνταξιούχων της Βόρειας Ευρώπης, ξένων φοιτητών που θα σπουδάζουν στα αγγλόφωνα τμήματα των πανεπιστημίων, ψηφιακών μεταναστών (digital nomads), κλπ.
Η τηλεργασία σε συνδυασμό με την τεράστια ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και της ψηφιακής τεχνολογίας θα μετατρέψει το «work from home» σε «work from anywhere». Η Ελλάδα είναι πολύ ελκυστικός προορισμούς για αυτή την κατηγορία των εργαζομένων.
Συμπέρασμα
Με δεδομένο ότι τα μέτρα για την αύξηση των γεννήσεων δεν αποδίδουν άμεσα, η ολιστική προσέγγιση στο δημογραφικό είναι απαραίτητη. Παράλληλα είναι απαραίτητη και η αναπροσαρμογή της οικονομικής και εθνικής πολιτικής.
Όταν ο γείτονάς σου αγγίζει τα 100.000.000 κατοίκους και εσύ επιστρέφεις στα επίπεδα του 1950, απαιτούνται αλλαγές στην αμυντική πολιτική με θωράκιση της χώρας, αύξηση του αριθμού και της θητείας των στρατευσίμων, θητεία στα 18 και ουσιαστική στρατιωτική εκπαίδευση, πιλοτική έναρξη στράτευσης των γυναικών, πανελλαδική επέκταση του θεσμού των εθνοφυλάκων, κ.α.
Τα επόμενα τριάντα χρόνια θα είναι κρίσιμα για την ίδια την ύπαρξη της χώρας. Το δημογραφικό πρέπει να αποτελεί την ΠΡΩΤΗ προτεραιότητα. Το μέλλον της χώρας δεν μπορεί να αφεθεί παραδομένο μοιρολατρικά στον αφανισμό. Η Ελλάδα έχει ιστορία χιλιάδων ετών. Πρέπει να έχει και μέλλον.
*H Μαριάννα Νταλαμάγκα είναι Ιατρός Βιοπαθολόγος-Επιδημιολόγος, Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
