Του Δημήτρη Κούρκουλα
Στην εξωτερική πολιτική οι επιπτώσεις λανθασμένων αποφάσεων και πολιτικών μπορεί να είναι τραγικές και μη αναστρέψιμες. Μπορεί να επέλθουν άμεσα ή με αρκετή χρονική υστέρηση. Σε αντίθεση όμως με την οικονομική πολιτική, στην εξωτερική πολιτική η ζημιά που έχει επέλθει δεν είναι πάντοτε μετρήσιμη.
Είναι όμως υπαρκτή, παρότι υπάρχει συχνά το περιθώριο να αμφισβητήσει κανείς την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ λανθασμένης πολιτικής και των αρνητικών συνεπειών και να αναζητήσει άλλοθι στις γνωστές θεωρίες συνωμοσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το πεδίο των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής είναι το πλέον πρόσφορο για κάθε είδους λαϊκιστές, τσαρλατάνους και «ψεκασμένους».
Η εξανέμιση του διπλωματικού κεφαλαίου και της αξιοπιστίας μιας χώρας είναι πράξεις εξίσου επιζήμιες, αν όχι περισσότερο, με τη διασπάθιση του δημόσιου χρήματος. Δυστυχώς ο ποινικός κολασμός τους δεν είναι αυτονόητος. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης, παρά τους οξύτατους πολιτικούς ανταγωνισμούς και τις ρητορικές διαφοροποιήσεις, ακολούθησαν σε γενικές γραμμές την ίδια στρατηγική στα κεντρικά ζητήματα του γεωπολιτικού προσανατολισμού.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική επέτυχε σημαντικούς στόχους και εδραιώθηκε ως ένα εθνικό υπερκομματικό πλαίσιο. Το υπουργείο Εξωτερικών αποτέλεσε τον θεματοφύλακα της εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Οι πρωθυπουργοί, οι υπουργοί και οι άλλοι πολιτικοί προϊστάμενοι χάραζαν την πολιτική τους στηριζόμενοι στις γνώσεις και την εμπειρία της ελληνικής διπλωματίας.
Επιτεύχθηκαν εξαιρετικά φιλόδοξοι στόχοι, όπως η ένταξη της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ το 1981, η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε., η αναβάθμιση του περιφερειακού ρόλου της Ελλάδας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και άλλα πολλά. Οι επιτυχίες αυτές δεν θα ήταν εφικτές, αν δεν υπήρχαν συστηματική προετοιμασία, μακροπρόθεσμη στρατηγική και συντονισμός.
Η προσπάθεια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ τους πρώτους μήνες της αναρρίχησής της στην εξουσία το 2015 να μεταβάλει τη διεθνή θέση της χώρας και η απειλή του κ. Τσίπρα προς τους εταίρους, ότι «ο ελληνικός λαός είναι λαός της θάλασσας, δεν φοβάται και θα φτάσει σε νέα λιμάνια», ευτυχώς έπεσε στο κενό. Στοίχισε πολλά δισεκατομμύρια, αλλά δεν κατόρθωσε να εκτροχιάσει τη διεθνή πορεία της χώρας.
Πολλοί πίστεψαν ότι μετά την kolotoumba η εξωτερική πολιτική της χώρας θα επανέλθει σε πορεία κανονικότητας. Δυστυχώς, η ανικανότητα των κυβερνητικών αξιωματούχων να αντιλαμβάνονται στοιχειωδώς τον διεθνή περίγυρο και τους διεθνείς συσχετισμούς και να συντονίζουν τη δράση τους συνεχίστηκε.
Η αξιοπιστία της χώρας συνέχισε την κατηφορική της πορεία. Τα μόνα θετικά βήματα επιτεύχθηκαν εκεί που η κυβέρνηση Τσίπρα ακολούθησε -και ορθώς- την πολιτική που είχαν χαράξει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, όπως η στρατηγική συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, η υλοποίηση της στρατηγικής επένδυσης του αγωγού φυσικού αερίου TAP, που αποτελεί σημαντικό επίτευγμα της κυβέρνησης Σαμαρά.
Η βαθιά γνώση των διεθνών σχέσεων που είναι απαραίτητη για τη χάραξη και υλοποίηση μιας αποτελεσματικής εξωτερικής πολιτικής δεν αποκτάται σε καφενειακές συζητήσεις ή σε κομματικά πηγαδάκια. Οι διεθνείς σχέσεις είναι επιστημονικός τομέας και -όπως κάθε επιστήμη- απαιτεί γνώση και μελέτη, ενώ η επιτυχημένη άσκηση εξωτερικής πολιτικής απαιτεί και σχετική εμπειρία. Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι ισχυρές χώρες δαπανούν σημαντικούς πόρους, χρηματικούς και ανθρώπινους, για την χρηματοδότηση επιστημονικών ή άλλων ερευνητικών κέντρων διεθνών σχέσεων.
Η γνώση και η εμπειρία είναι ακόμα πιο απαραίτητη σήμερα που συντελούνται τεκτονικές αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις. Το παγκόσμιο σύστημα εμπορίου, πάνω στο οποίο στηρίζεται η ευημερία της Δύσης και η δική μας ευημερία, υπονομεύεται εκ των έσω από τις ΗΠΑ.
Η Ε.Ε. αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα που μειώνουν τη δυνατότητα δράσης της, το ΝΑΤΟ κλυδωνίζεται όχι από τις διαδηλώσεις των παραδοσιακών του εχθρών, αλλά από τη συμπεριφορά του Ντόναλντ Τραμπ, ενώ παντού ενισχύονται οι αυταρχικές πολιτικές. Το δυτικό μοντέλο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των διεθνών σχέσεων που βασίζονται στη συνεργασία βρίσκεται σε υποχώρηση.
Το σημερινό ριζικά αλλαγμένο παγκόσμιο τοπίο επιβάλλει γρήγορες και σημαντικές προσαρμογές στον τρόπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, ώστε να εξυπηρετηθούν οι στοιχειώδεις ανάγκες ασφάλειας και ευημερίας της Ελλάδας μέσα στη νέα παγκόσμια αταξία.
Το υπουργείο Εξωτερικών και η ελληνική διπλωματία πρέπει να πρωταγωνιστήσουν στη διαμόρφωση της νέας αυτής δυναμικής που θα συμβάλει στην ουσιαστική έξοδο από την κρίση. Μέσα σε ένα εξαιρετικά ρευστό διεθνές περιβάλλον, είναι εύλογο να προξενεί βαθιά ανησυχία η διαπίστωση του ερασιτεχνισμού, της ελαφρότητας και της έλλειψης στοιχειώδους συντονισμού που διακρίνει τη σημερινή κυβέρνηση και στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.
Η φαιδρότητα των «προτάσεων» του υπουργού Εθνικής Αμυνας για βαλκανικά αμυντικά σύμφωνα θα προκάλεσε σίγουρα ειρωνικά χαμόγελα ή ακόμα και τρανταχτά γέλια στο State Department και τις διπλωματικές υπηρεσίες των γειτόνων μας. Η ιλαρότητα αυτή δεν μειώνει δυστυχώς τη ζημιά που υφίσταται η αξιοπιστία του ίδιου του υπουργού, του πρωθυπουργού και εν τέλει της χώρας ολόκληρης.
Αλλά και πέραν των προβλημάτων που δημιουργεί η αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του κ. Καμμένου, το σύνολο των κυβερνητικών χειρισμών στο σημαντικό θέμα των σχέσεων μας με την ΠΓΔΜ ανέδειξαν την αδυναμία του σημερινού πολιτικού προσωπικού να αντιληφθεί την ανάγκη δημιουργίας συναινέσεων και συγκλίσεων ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις αλλά και στην κοινωνία.
Μια από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της μετα-ΣΥΡΙΖΑ εποχής θα πρέπει να είναι η προσαρμογή της εξωτερικής πολιτικής στις νέες παγκόσμιες συνθήκες αλλά και στις νέες εθνικές προτεραιότητες. Η νέα εξωτερική μας πολιτική θα πρέπει ασφαλώς να στοχεύει στην παραμονή μας στον πυρήνα της Ε.Ε. και των χωρών που υπερασπίζονται τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Θα χρειασθούν επίμονες προσπάθειες ώστε να ξανακερδίσουμε την αξιοπιστία και τον σεβασμό και να πάψουμε να είμαστε αντικείμενο χλεύης.
*Ο Δημήτρης Κούρκουλας ήταν υφυπουργός Εξωτερικών υπεύθυνος για ευρωπαϊκές υποθέσεις, την περίοδο Ιούνιος 2012 - Ιανουάριος 2015. Υπήρξε στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διετέλεσε πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
*Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής 12 Οκτωβρίου.
