Ο ιστορικός και πρώην ειδικός σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ Ευάγγελος Κωφός μιλάει στο Liberal για την ιστορική εξέλιξη του Μακεδονικού και τα συλλαλητήρια σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Θυμάται την εμπλοκή που προέκυψε στην επίλυση του ζητήματος, όταν εκείνος είχε θητεύσει, μέχρι το 1995, στο υπουργείο Εξωτερικών.
Επισημαίνει επίσης, τους κινδύνους για τα Βαλκάνια, τις διμερείς σχέσεις μας με τα Σκόπια και προβλέπει ότι οι δύο λαοί θα ξεχάσουν όλα τους τα προβλήματα με μία πιθανή ένταξη των γειτόνων μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα
- Κύριε Κωφέ, υπήρξατε ένας από τους πιο σημαντικούς ειδικούς συμβούλους στο Υπουργείο Εξωτερικών, όταν ξέσπασε, στη δεκαετία του ΄90, το σύγχρονο "Μακεδονικό". Με την ιδιότητα του Ιστορικού, μπορείτε να μας κάνετε μια μικρή αναδρομή του ζητήματος;
Το Μακεδονικό δεν ξεπήδησε ξαφνικά στη διάρκεια του Εμφυλίου, όπως νομίζουν πολλοί. Οι καταβολές του είναι γνωστές: Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί Πόλεμοι, συνθήκες ειρήνης, αλυτρωτική βουλγαρική πολιτική, διακηρύξεις της Κομιντέρν για ενιαία Μακεδονία και ταύτιση με αυτές του ΚΚΕ, μεταξική καταπιεστική πολιτική σε βάρος του σλαβόφωνου στοιχείου, βουλγαρική κατοχή στον Β'' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1943 όμως, είναι η εποχή που οι γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι πιέζουν την ηγεσία του ΚΚΕ να προσαρτήσουν την ελληνική Μακεδονία παράλληλα με τη βουλγαρική σε μια ομόσπονδη μακεδονική δημοκρατία. Οι δικοί μας αρνούνται αλλά προβαίνουν σε παραχωρήσεις προς τους σλαβομακεδόνες εθνικιστές και προς το τέλος της Κατοχής δέχονται τη σύσταση ένοπλων σχηματισμών Σλαβομακεδόνων ενώ επιδεικνύουν παράλληλα ανοχή στη διεξαγωγή εθνικιστικής και αποσχιστικής προπαγάνδας.
Στη μετέπειτα διαμάχη, μεταξύ Τίτο και ΚΚΕ, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, στην 5η Ολομέλειά της (30/31 Ιανουαρίου 1949), έλαβε μια μοιραία απόφαση. Ανέτρεψε την ως τότε πολιτική του Κόμματος περί ισοτιμίας των Σλαβομακεδόνων εντός της Ελλάδας, αντικαθιστώντας τη με την προπολεμική της Κομιντέρν για ανεξάρτητη και ενιαία Μακεδονία στο πλαίσιο μιας Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας. Με τον τρόπο αυτό ο Ζαχαριάδης ήλπιζε ότι θα συγκρατήσει γύρω του τους Σλαβομακεδόνες.
Από εκεί και πέρα, μεσολάβησαν τα χρόνια του "Ψυχρού Πολέμου" και της προσπάθειας του Τίτο να ελέγξει τον χώρο των Βαλκανίων, με μία ομόσπονδη "μακεδονική δημοκρατία" στον νότο μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Φτάσαμε επομένως, στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας με ενισχυμένη την "μακεδονική ταυτότητα" των Σκοπιανών η οποία βέβαια δεν σχετίζεται με κάποια ιστορική εθνική ρίζα αλλά με κοινό γεωγραφικό προσδιορισμό.
- Η κυβέρνηση Μητσοτάκη μπορούσε τότε να λύσει το ζήτημα και να μην μας ταλαιπωρεί για 25 χρόνια;
Kοιτάξτε, οι συνθήκες ήταν καλές, δεδομένου, πως ο Γκλιγκόροφ και ο Μητσοτάκης γνωρίζονταν από παλιά και ήταν δύο υπεύθυνοι ηγέτες. Δυστυχώς, όλοι εγκλωβίστηκαν γύρω από το όνομα και χάθηκαν άλλα πιο σημαντικά θέματα επίλυσης των διαφορών. Οι δύο κυβερνήσεις δεν μπορούσαν με απόφασή τους να επιβάλλουν μια ταυτότητα στους πολίτες, γιατί αυτή είναι μια προσωπική επιλογή του καθενός. Έπρεπε απλά να βρεθεί ένας διαφορετικός όρος ώστε να ξεχωρίζουν οι «Μακεδόνες» των Σκοπίων από τους Μακεδόνες της ελληνικής Μακεδονίας και αυτή η διαφορά να είναι εμφανής παγκοσμίως. Είναι σαφές ότι από τον 19ο αιώνα μόνο γεωγραφικός προσδιορισμός συνοδεύει τις αναφορές στους κατοίκους της Μακεδονίας (Έλληνες, Τούρκους, Σλάβους, Αλβανούς, Εβραίους, Βούλγαρους κλπ).
Μέχρι τον Μάιο του 1993, φάνηκε ότι υπήρχε μια λύση. Ένα σχέδιο συνθήκης που εκπόνησαν οι διαμεσολαβητές μετά από εξαντλητικές διαβουλεύσεις με τις δύο κυβερνητικές αντιπροσωπείες στη Νέα Υόρκη, επιδίωξε να συνθέσει τις κυριότερες εκτιμήσεις και των δύο πλευρών. Οι μεσολαβητές εξέφρασαν την ελπίδα ότι ακόμη και το προτεινόμενο όνομα τους "Nova Makedonija" (η παλαιά πρόταση Pineiro στη σλαβική εκδοχή του) θα είναι μια σημαντική κάλυψη.
Ήταν αυτή τη στιγμή που οι πιεστικές πιέσεις στην Ελλάδα - και προφανώς στην ΠΓΔΜ - έθαψαν κάθε πιθανότητα για μια συμβιβαστική λύση του προβλήματος. Αντ ''αυτού, ο δρόμος ανοίχθηκε για μια περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης με σημαντικό κόστος και στις δύο πλευρές. Χάθηκε τότε μια μεγάλη ευκαιρία και για αυτό, το πρόβλημα διαιωνίζεται μέχρι σήμερα.
- Υπάρχουν σήμερα κόκκινες γραμμές για έναν δίκαιο συμβιβασμό;
Η Ελλάδα έχει οπισθοχωρήσει πάρα πολύ, μέχρι που έφτασε σε ένα σημείο όπου υπάρχει μια κόκκινη γραμμή χωρίς άλλο περιθώριο οπισθοχώρησης. Ξεκινήσαμε λέγοντας όχι στα βόρεια σύνορά μας για μια "Μακεδονία" με "Μακεδόνες" και φθάνουμε στο σημείο σήμερα να ζητάμε όνομα με γεωγραφικό προσδιορισμό.
Σίγουρα κάποιοι στην Ελλάδα δεν συμφωνούν με την άποψη αυτή. Η Ελλάδα οπισθοχώρησε πολύ και ασφαλώς δεν ζητά την μονοπώληση του ονόματος "Μακεδονία". Αν αυτό γίνει αποδεκτό και από την πλευρά των Σκοπιανών, νομίζω ότι θα δοθεί διέξοδος για συμβιβασμό.
- Ποια είναι η άποψή σας για τα συλλαλητήρια; Βοηθούν ή επιβαρύνουν τις πολιτικές προσπάθειες για συμφωνία;
Zητάτε τώρα από έναν ιστορικό και πρώην ειδικό σύμβουλο του Υπουργείου Εξωτερικών να σας απαντήσει σ΄αυτό... Κάθε λαϊκή έκφραση με τη μορφή μαζικής εκδήλωσης αποτελεί στοιχείο καταγραφής για όλους. Για κοινωνιολόγους, ιστορικούς και πολιτικούς. Τέτοιου είδους ζητήματα δεν τα λύνει όμως, στους δρόμους ο λαός. Τα λύνουν οι υπεύθυνες και καλά προετοιμασμένες κυβερνήσεις.
Από την άλλη, με εξέπληξε η τεράστια λαϊκή συμμετοχή στο συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης το οποίο αποτελεί ένδειξη για το πως βιώνουν οι Έλληνες τα εθνικά τους ζητήματα. Τόσος πολύς κόσμος αποδεικνύει ότι θέλουν κάπου να διαμαρτυρηθούν, να δείξουν ότι ενδιαφέρονται για τη δική τους ταυτότητα. Δεν είμαι σε θέση να το ερμηνεύσω περισσότερο αλλά είναι είναι μάλλον θετικό ότι οι Έλληνες θυμούνται δυναμικά την ταυτότητά τους...
- Πότε θεωρείτε ότι θα λήξει δια παντός το ζήτημα με τους γείτονες;
Πιθανότατα, όταν ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν κανείς πια δεν θα αισθάνεται απειλή από κανέναν και καμία επιθυμία για επέκταση και αλυτρωτισμό...
Το Who is who
Ο Ευάγγελος Κωφός υπήρξε Ειδικός Σύμβουλος και μέλος του Τιμητικού Συμβουλίου του ΕΛΙΑΜΕΠ. Υπήρξε Πρεσβευτής Εμπειρογνώμων για βαλκανικά θέματα στο Υπουργείο Εξωτερικών. Μετά την αφυπηρέτησή του το 1995, προσκλήθηκε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Brasenose College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Είναι Διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και έχει δίπλωμα Master Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Georgetown (Washington, D.C.), και πτυχίο Bachelor Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Ohio. Είναι μέλος των Δ.Σ. του ΙΜΧΑ και του Ιδρύματος Μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα (ΙΜΜΑ). Είναι επίσης μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Κέντρου 'Ερευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης,. 'Εχει στο ενεργητικό του σημαντικό αριθμό βιβλίων και πραγματειών για την ιστορία και τις σύγχρονες εξελίξεις των Βαλκανίων, ιδιαίτερα της Μακεδονίας και δύο βιβλία του βραβεύτηκαν από την Ακαδημία Αθηνών.
