Της Αλεξάνδρας Αλεξανδρίδου*
Ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα κατά τη διαπραγμάτευση για το Brexit μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το στάτους της Βόρειας Ιρλανδίας μετά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση. Το μέλλον του συνόρου μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και της Βόρειας Ιρλανδίας φαίνεται να είναι το σημείο που μπορεί να εκτροχιάσει τις διαπραγματεύσεις και να εμποδίσει την επίτευξη συμφωνίας για τη σχέση ΕΕ-ΗΒ στην μετά-Brexit εποχή. Γιατί είναι ωστόσο τόσο πιο δύσκολη η εξεύρεση λύσης σε αυτό το θέμα ακόμα και από οικονομικά ζητήματα όπως η παραμονή του ΗΒ στην κοινή αγορά; Η απάντηση βρίσκεται στην Ιστορική Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής ή Συμφωνία του Μπέλφαστ που υπογράφηκε το 1998 και έδωσε τέλος στον «τριακονταετή πόλεμο» μεταξύ των εθνικιστών Ιρλανδών, που επιζητούσαν μία ενιαία Ιρλανδία, και των ενωτικών που ήθελαν να παραμείνει η Βόρεια Ιρλανδία αναπόσπαστο κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η σύνδεση της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής με το Brexit έγκειται στο ότι η συμφωνία αυτή ρυθμίζει όχι μόνο το σύστημα αποκεντρωμένης διοίκησης της Βόρειας Ιρλανδίας, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ Ιρλανδίας-Βόρειας Ιρλανδίας καθώς και τις σχέσεις Ιρλανδίας-Ηνωμένου Βασιλείου. Αν προσθέσουμε στην εξίσωση τις σχέσεις που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ Ιρλανδίας-ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου-ΕΕ, λόγω της συμμετοχής και των δύο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καταλαβαίνουμε ότι κάθε αλλαγή στις ισορροπίες ανάμεσα σε κάποιο από αυτά τα δίπολα επηρεάζει αναπόφευκτα και τα υπόλοιπα. Για το λόγο αυτό η Επιτροπή εξέδωσε το Σεπτέμβριο κατευθυντήριες γραμμές που θα καθοδηγήσουν τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το σύνορο μεταξύ Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας μετά το Brexit.
Το σημαντικότερο ίσως σημείο της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής είναι η αναγνώριση από πλευράς Ηνωμένου Βασιλείου της δυνατότητας ένωσης της Βόρειας Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας αν στο μέλλον η πλειοψηφία του πληθυσμού και στις δύο περιοχές το επιθυμεί. Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος για το Ηνωμένο Βασίλειο, με βάση τα νέα δεδομένα, οι κάτοικοι της Βόρειας Ιρλανδίας να ζητήσουν την Ένωση με την Ιρλανδία προκειμένου να αποφύγουν με τον τρόπο αυτό την έξοδό τους από την ΕΕ. Το ζήτημα όμως δεν είναι τόσο απλό, δεδομένου ότι σύμφωνα με την Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής οι κάτοικοι της Βόρειας Ιρλανδίας έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν την εθνική ταυτότητα και την υπηκοότητα της Ιρλανδίας, του Ηνωμένου Βασιλείου ή και των δύο. Σε περίπτωση λοιπόν που η Βόρειος Ιρλανδία αποχωρήσει από την ΕΕ ως μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, θα υπάρχουν σε αυτήν άτομα που θα συνεχίσουν να αποτελούν πολίτες της Ένωσης εφόσον έχουν επιλέξει ιρλανδική ή διπλή υπηκοότητα, τα οποία συνεκδοχικά θα έχουν διαφορετικά δικαιώματα από τους υπόλοιπους Βρετανούς.
Επιπλέον, βάσει της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής έχουν δημιουργηθεί κοινοί πολιτικοί θεσμοί, όπως υπουργικά συμβούλια και διακοινοβουλευτικά σώματα, τόσο μεταξύ Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας όσο και μεταξύ Ιρλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίοι θα πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν αρμονικά, δεδομένου ότι ο συντονισμός των πολιτικών σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας στα δύο μέρη του νησιού προβλέπεται από τη συμφωνία. Αλλά και ανεξάρτητα από αυτό, η οικονομία του νησιού είναι τόσο ενσωματωμένη που τομείς όπως η γεωργία θα υποφέρουν τα μέγιστα από ένα ενδεχόμενο «σκληρό σύνορο» μεταξύ Ιρλανδίας-Βόρειας Ιρλανδίας.
Όσον αφορά στο σύνορο αυτό καθ' εαυτό σε σχέση με την τελωνειακή πολιτική και τη μετανάστευση, ένα «σκληρό σύνορο» θα απαιτούσε την επανεμφάνιση υποδομών και ένστολων υπαλλήλων, κάτι που με τη σειρά του θα οδηγούσε σε παρουσία της αστυνομίας και πιθανόν του βρετανικού στρατού στα σύνορα, αναζωπυρώνοντας τα πάθη και τις συγκρούσεις που η ίδια η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής κατάφερε να λύσει. Έτσι μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η μετακίνηση πολιτών ανάμεσα στο ΗΒ και την ΕΕ δεν θα είναι ελεύθερη, όμως βάσει της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής η μετακίνηση πολιτών μεταξύ των ιρλανδικών συνόρων πρέπει να είναι ελεύθερη. Έτσι θα δημιουργηθεί το παράδοξο να ισχύουν διαφορετικές ρυθμίσεις για τα διάφορα σύνορα του ΗΒ με την ΕΕ, γεγονός που θα πρέπει ωστόσο να ρυθμιστεί μέσω της νέας συμφωνίας ΗΒ-ΕΕ. Πέρα από τη μετακίνηση ατόμων, πρόβλημα θα υπάρχει και στη διακίνηση αγαθών, καθώς μέχρι τώρα πολλά προϊόντα της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας φτάνουν στην ΕΕ μέσω του Ηνωμένου Βασιλείου, που σημαίνει ή ότι θα πρέπει να αναζητηθεί εναλλακτική οδός ή ότι θα αυξηθούν πολύ τα κόστη συναλλαγών.
Γίνεται λοιπόν φανερό ότι με όποιον τρόπο και αν ρυθμιστούν τα οικονομικά ζητήματα μεταξύ ΕΕ και ΗΒ, η νέα συμφωνία θα πρέπει να συγκεράσει τις ρυθμίσεις της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, που προτάσσουν ένα «μαλακό σύνορο», από τη μία, με την απουσία της ιδιότητας κράτους-μέλους της ΕΕ από την πλευρά του ΗΒ, που προτάσσουν ένα «σκληρό σύνορο», από την άλλη. Δεδομένου ότι στο θέμα υπεισέρχονται ζητήματα εθνικών ταυτοτήτων σε μία ευαίσθητη μάλιστα χρονική συγκυρία σε σχέση με τους εθνικισμούς στην Ευρώπη, γίνεται φανερό ότι το δίλλημα του «σκληρού ή μαλακού συνόρου» μεταξύ Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας θα είναι πιθανώς ο παράγοντας που θα κρίνει την επίτευξη της μετά-Brexit συμφωνίας μεταξύ ΗΒ και ΕΕ.
Πηγές:
European Commission, Task Force for the Preparation and Conduct of the Negotiations with the United Kingdom under Article 50 TEU «Guiding Principles for the dialogue on Ireland/Northern Ireland», 7 September 2017.
Northern Ireland Peace Agreement (The Good Friday Agreement), UN Peacemaker, 1998.
https://www.theguardian.com/politics/2017/nov/17/tusk-tells-uk-no-trade-talks-without-progress-on-money-and-ireland
http://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-42019697
*Η Αλεξάνδρα Αλαξανδρίδου είναι Διεθνολόγος, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ.
