Των Αθηνά Δρέττα και Παναγιώτη Μανωλάκου*
H Ελλάδα επτά χρόνια τώρα ψάχνει απεγνωσμένα να βρει τη δική της διέξοδο από τη κρίση και την πορεία προς την ανάπτυξη.
Στην πραγματικότητα πολιτικό σύστημα και ελίτ, αλλά και μια μεγάλη μερίδα των πολιτών, αναζητεί μια ασφαλή επιστροφή στο παρελθόν, ακόμα και σε χαμηλότερα επίπεδα, αλλά πάντως στο παρελθόν. Τα όσα πετύχαμε την προηγούμενη επταετία, που πληρώθηκαν με κόπο, πόνο και δάκρυα, αφομοιώνονται ως καταναγκασμοί και το κυριότερο δεν αξιοποιούνται, όταν πολλές φορές δεν καταργούνται.
Κυβέρνηση και αντιπολίτευση διαμαρτύρονται, μουρμουρίζοντας συνεχώς, αλλά αδυνατούν να προτείνουν κάτι ενδιαφέρον, εναλλακτικό, αισιόδοξο, μοντέρνο. Στους μισούς φταίνε οι ξένοι, στους άλλους μισούς οι Έλληνες. Ένα σχέδιο με εσωτερική συνοχή που θα στοχεύει στην δημιουργία της επόμενης πραγματικότητας, μοιάζει να, λείπει.
Ενώ η χώρα αλλάζει ριζικά, ερήμην μας, κόμματα και κοινωνικές τάξεις,«σχεδιάζουν» στα χνάρια της προηγούμενης εικοσαετίας, επιχειρηματολογούν στο μοτίβο της μεταπολίτευσης, ονειρεύονται τα όνειρα των προγόνων τους.
Ενώ ο κόσμος αλλάζει ριζικά,οι αναζητήσεις,οι ευκαιρίες και τα διλήμματα που ανακύπτουν δεν απασχολούν όχι ασφαλώς τον επίσημο διάλογο, αλλά ούτε καν τα τιτιβίσματα των social media.
Στο μεταξύ οι εργασιακές σχέσεις μεταλλάσσονται ραγδαία, τα δίκτυα φέρνουν τους ανθρώπους ταυτόχρονα πιο μακριά και πιο κοντά, η παραγωγική διαδικασία περνάει σε μια νέα φάση μέσα από ριζοσπαστικές αλλαγές, το προσδόκιμο επιβίωσης αυξάνεται σημαντικά , κάτι που οδηγεί στην ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια της απόσυρσης από τη δουλειά και άρα τη σύνταξη. Νέες εθνικές και κοινοτικές ταυτότητες πασχίζουν να βρουν τα στοιχεία της ολοκληρωμένης συγκρότησής τους ενώ πολλοί φοβισμένοι, περιθωριοποιημένοι ή αμήχανοι «επιστρέφουν σε ένα εξιδανικευμένο παλιό» . Οι βεβαιότητες και η ασφάλεια των σχέσεων που τις ακολουθούσε καταρρέει.
Όσοι λίγοι παρακολουθούν με ανήσυχη αισιοδοξία τις εξελίξεις,συναισθάνονται πως πάνω από τον κόσμο μας πλανιέται ένα «φάντασμα», είναι το «φάντασμα» μιας νέας βιομηχανικής επανάστασης.
Από την εκτύπωση αυτοκινήτων (όπως το strati και το λεωφορειάκι olli),τ ην εκτύπωση κτιρίων (είτε πρόκειται για διώροφες κατοικίες στο Πεκίνο ή για γραφεία στο Ντουμπάι) και γεφυρών (όπως στο Άμστερνταμ εντός του 2017),τον -επί θύραις- ανταγωνισμό για τα καλύτερα εκτυπωμένα παπούτσια ανάμεσα στην Adidas και στην Nike και από την αύξηση της παραγόμενης ενέργειας από Ανανεώσιμες πηγές (στην Δανία υπήρξαν μέρες που οι ΑΠΕ κάλυψαν εξ'' ολοκλήρου την ζήτηση) και τα «ευφυή δίκτυα» (smart grids) έως τα «big data», βλέπουμε, τις ψηφίδες που αρχίζουν σταδιακά να σχηματίζουν μια νέα εικόνα.
Ήδη η Adidas έχει δημιουργήσει υπεραυτοποιημένο εργοστάσιο παραγωγής παπουτσιών στην Γερμανία (με την ονομασία «speedfactory») το οποίο από τα μέσα του 2017 θα λειτουργεί, αντικαθιστώντας μέρος της παραγωγής που γίνεται -ως τώρα- στην Ασία. Όπως είναι προφανές, τέτοιες αλλαγές, θα επηρεάσουν τόσο τον τρόπο παραγωγής όσο και τις αλυσίδες εφοδιασμού. Στην περίπτωση, μάλιστα, της τρισδιάστατης εκτύπωσης (3D printing) όπου έχουμε ακόμα μεγαλύτερη «εξατομίκευση» τόσο του προϊόντος όσο και της παραγωγής του,ολόκληρες αλυσίδες επαγγελμάτων που συνδέονται με το εμπόριο και τις μεταφορές δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν με τον σημερινό τρόπο. Ένα παρόμοιο κύμα αυτοματοποιήσεων θα υπάρξει (ήδη όψεις του βιώνουμε,από το web banking,τις ασφαλίσεις, τις πωλήσεις έως και τα ταξί με την uber) και στους τομείς των υπηρεσιών. Κατά έναν περίεργο -σχεδόν ειρωνικό- τρόπο, η νέα αυτή βιομηχανική επανάσταση μπορεί να μας «γυρίσει», με ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο βέβαια, σε ορισμένες «συνήθειες» που υπήρχαν πριν την πρώτη βιομηχανική επανάσταση όπως η τοπική και εκτεταμένα εξατομικευμένη -για τον αγοραστή- παραγωγή προϊόντων.
Όπως κάθε μεγάλη αλλαγή, έτσι και αυτή, δεν θα έρθει χωρίς συνέπειες. Και αν τα θετικά είναι εύκολο να τα φανταστούμε θα πρέπει να εστιάσουμε στα αρνητικά,στους «χαμένους» αυτής της διαδικασίας. Σύμφωνα με έκθεση της Mc Kinsey παρότι μόνο το 5% των επαγγελμάτων μπορούν να αυτοματοποιηθούν (και άρα να αντικατασταθούν οι εργαζόμενοι από μηχανές) σήμερα, αν το δούμε σε επίπεδο απαιτούμενων «έργων-διαδικασιών» σε κάθε επάγγελμα, τότε το 60% των επαγγελμάτων θα μπορούσε να γνωρίσει μια διαδικασία αυτοματοποίησης στο 30% των «έργων-διαδικασιών» τους.
Τι σημαίνουν, όμως, τέτοιου τύπου αλλαγές; Πρώτα από όλα σημαίνουν μια αύξηση των ανισοτήτων εντός των κοινωνιών που θα ακολουθηθεί με μια περίοδο πολιτικών και θεσμικών αλλαγών,όπως συμβαίνει πάντα μέχρι τώρα. Μια δεύτερη συνέπεια θα είναι η αύξηση της ανεργίας σε χώρες που βασίζουν την ανταγωνιστικότητά τους στην ανειδίκευτη ή χαμηλής ειδίκευσης εργασίας με χαμηλές αμοιβές, παρότι πρέπει να σημειώσουμε πως σε κάθε βιομηχανική επανάσταση το συνολικό μέγεθος της απασχόλησης αυξανόταν. . Το παράδειγμα της Adidas, που αναφέραμε πιο πάνω, είναι χαρακτηριστικό για το πως ένα τμήμα της παραγωγής θα μεταφέρεται πλησιέστερα στις αγορές και στις αλλαγές που αυτό συνεπάγεται.
Πως να τα εξηγήσεις αυτά σε μια χώρα με 48% ανεργία των νέων;
Πως να τα κάνεις χειροπιαστή βιωματική αναφορά στην Αγ. Βαρβάρα και στο Καματερό;
Στα παιδιά που πίνουν φρέντο στη Βεάκη στο Περιστέρι, ψάχνοντας άκρες σήμερα στο ΣΥΡΙΖΑ, εχθές στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ για να διοριστούν, αλλά ταυτόχρονα κατεβάζουν τζάμπα ταινίες στους υπολογιστές και σερφάρουν στο facebook και το Instagram;
Γιατί χωρίς αυτά τίποτα δε μπορεί να αλλάξει,τίποτα δε μπορεί να μείνει ίδιο.
Και πως να πείσεις κόμματα και opinion leaders ότι χωρίς αυτούς η δημοκρατία διολισθαίνει σε ένα νέο τύπου αυταρχισμό όπως δείχνει η αύξηση του λαϊκισμού στην Ευρώπη και το κόσμο.
Πως να μιλήσουμε πειστικά για μια ελληνική βιομηχανική επανάσταση αντί για την παρωδία διαπραγμάτευσης που παρακολουθήσαμε ακόμα μια φορά; Πως να μιλήσουμε για την παραγωγή νέου πλούτου που τόσο χρειαζόμαστε αντί να δίνουμε μάχες χαρακωμάτων και συμβόλων που ανήκουν στον 20ο αιώνα;
Ας πάρουμε το παράδειγμα της εργασίας.
Αντί να επενδύουμε στην επανεκπαίδευσή των ανέργων με βάση την δυνατότητα τους να κατανοούν την σύγχρονη τεχνολογία και να μπορούν να παράξουν μέσα στο πλαίσιό της, να επιδοτούμε τη κινητικότητα, να περιορίζουμε και να εκσυγχρονίζουμε το δημόσιο,να συνδέουμε την εργασία με τις φοροελαφρύνσεις, να στηρίζουμε δυναμικά μορφές κοινωνικής εργασίας που βοηθούν οικονομικά και ψυχολογικά στην περίοδο της απόσυρσης, διαπραγματευόμαστε τις συνδικαλιστικές άδειες του δημοσίου καταλήγουμε να μιλούμε για τους «νεκρούς της ΕΡΤ» και τις μονιμοποιήσεις συμβασιούχων.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της παιδείας.
Αντί να σχεδιάζουμε την αλληλεπίδραση οικονομίας και παιδείας,,την ανάπτυξη της έρευνας και τη σύνδεσή των ΑΕΙ με τις επιχειρήσεις, τη σταδιακή επιστροφή -πρωτίστως- των υψηλών προσόντων νέων που μετανάστευσαν κατά την διάρκεια της κρίσης. Αντί να σχεδιάζουμε την νέα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αξιοποιώντας τα μοντέλα των χωρών που θριαμβεύουν κάθε χρόνο στις αξιολογήσης PISA εμείς κάνουμε μικροκομματικά παζάρια για το πως θα ικανοποιήσουν οι κυβερνώντες και την εκκλησία και την -υποτιθέμενη- εσωκομματική τους αντιπολίτευση.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της υγείας.
Αντί να ενοποιούμε νοσοκομεία, να προσλαμβάνουμε νοσοκόμους, να αυξάνουμε την κατανάλωση γενοσήμων με μια δυναμική συμφωνία με τις ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες,να μειώνουμε τον όγκο των άχρηστων εξετάσεων αξιοποιώντας την ηλεκτρονική συνταγογράφηση,να ενσωματώνουμε κομμάτια της ιδιωτικής υγείας στην εξυπηρέτηση του πολίτη, να αλλάζουμε το σύστημα φορολόγησης των γιατρών,να ελέγχουμε τις χρεώσεις των δημόσιων και ιδιωτικών κλινικών,να αξιολογούμε τους πάντες και τα πάντα, εμείς βγάζουμε αντιαισθητικές σέλφι στα ανά την επικράτεια χειρουργεία.
Οι Συριζανελ «διαπραγματεύτηκαν» και έκλεισαν την δεύτερη αξιολόγηση ενώ προετοιμάζονται για την τρίτη. Βέβαια υπάρχουν πολύ τρόποι να διαπραγματεύεται κανείς.
Να διαπραγματεύεται για να φορτώσει τα βάρη στο μέλλον. Μόνο που αυτό το καταλαβαίνουν όλοι από σήμερα.
Να διαπραγματεύεται για να καθυστερεί. Μόνο που η πραγματική ζωή δεν περιμένει.
Να διαπραγματεύεται για να ακκίζεται ότι μιλάει με τους ισχυρούς. Μόνο που οι ισχυροί παίζουν πολύ σκληρό παιχνίδι για να πηγαίνεις χωρίς χαρτιά.
Να διαπραγματεύεται για να κερδίζεις το παρόν αλλά κυρίως το μέλλον. Μόνο που τότε πρέπει να έχεις σχέδιο,σοβαρότητα,επιμονή,ομάδα,προσόντα.
Δηλαδή καμία σχέση με τα δικά μας.
Υ.Γ. Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και πράγματα είναι συμπτωματική.
* Η κ. Αθηνά Δρέττα είναι πρώην γ.γ.κοινωνικής ασφάλισης και ο κ. Παναγιώτης Μανωλάκος κοινωνιολόγος.
