Την εποχή που ο Τσίπρας "ζούσε με αυταπάτες" θυμίζει η πρόταση Berlusconi για παράλληλο νόμισμα στην Ιταλία, καθώς είναι ακριβώς ίδια με εκείνη του Βαρουφάκη, όπως λέει στο Liberal ο Πάνος Τσακλόγλου καθηγητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων θεωρεί ότι ο επικεφαλής του Forza Italia επιχειρεί να καβαλήσει την λαϊκή δυσαρέσκεια στη γειτονική χώρα, ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 2018, με πυροτεχνήματα που ηχούν ευχάριστα στα αυτιά των Ιταλών, τα οποία όμως και θα πάρει πίσω εάν κρίνει ότι έχει πιθανότητες να τις κερδίσει.
"Το παράλληλο νόμισμα μεταφράζεται από τις αγορές ως απόφαση επιστροφής στο εθνικό νόμισμα, ούτε καν ως ένας προθάλαμος που θα επιτρέψει μια ήπια μετάβαση. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αποδόσεις των ιταλικών κρατικών ομολόγων εκτινάχθηκαν μετά το άρθρο Berlusconi", σχολιάζει ο κ. Τσακλόγλου.
Εκτιμά πάντως ότι όσο ο πρώην Ιταλός Πρωθυπουργός θα συνεχίζει να προβάλει την θεωρία των δύο νομισμάτων, τόσο θα αυξάνει τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης για την οικονομία της χώρας του. Υπάρχει δηλαδή ο κίνδυνος να φανεί ξανά πως υπάρχει αστάθεια στο Νότο, γεγονός που στην προέκτασή του, θα μπορούσε να προκαλέσει και πάλι αποστροφή των επενδυτών για τα ομόλογα των χωρών της περιοχής, με συνέπεια να αυξηθούν οι αποδόσεις τους και το κόστος κεφαλαίου, και άρα να οδηγηθούμε σε νέες κρίσεις. Σε αυτό το υποθετικό πάντα σενάριο, οι θυσίες του ελληνικού λαού στα χρόνια των μνημονίων, θα μπορούσαν να πάνε χαμένες, χωρίς δική μας υπαιτιότητα, από παράγοντες εκτός Ελλάδας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Μετά τον Βαρουφάκη, και τη Le Pen, παράλληλο νόμισμα πρότεινε και ο Silvio Berlusconi. Γιατί όμως έρχεται και ξαναέρχεται αυτή η κουβέντα και μάλιστα στις προβληματικές χώρες του Νότου;
Ο λόγος που έρχεται και ξανάερχεται η συζήτηση σχετίζεται με τις ψευδαισθήσεις κάποιων λαϊκιστών στην Ευρώπη ότι είναι εφικτό να έχεις δύο παράλληλα νομίσματα. Ο Berlusconi προτείνει ό,τι ακριβώς έλεγε και ο Βαρουφάκης, να καθιερωθεί ένα παράλληλο νόμισμα αλλά με παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ. Πέρα από τις νομικές επιπλοκές, ας δούμε τι σημαίνει πρακτικά αυτή η πρόταση: Να καθιερώσουμε ένα παράλληλο νόμισμα, δηλαδή "πιστωτικές μονάδες" όπως τα IOU''s, μέσω των οποίων το κράτος θα πληρώνει για παράδειγμα ένα ποσοστό από τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων. Το παράλληλο αυτό νόμισμα θα είναι υποχρεωτικό μόνο για πληρωμές προς το κράτος, όπως οι φορολογικές υποχρεώσεις. Αν αυτοί οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν έχουν άλλες υποχρεώσεις πληρωμής φόρων, τότε η χρήση των IOU''s θα μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες εμπορικές συναλλαγές, όπως για παράδειγμα σε ένα σούπερ μάρκετ. Όμως, θα θελήσει ο έμπορος να δεχθεί τα δύο αυτά "νομίσματα ως "ισότιμα"; Προφανώς και όχι. Ένας πολύ γνωστός "νόμος" στα Οικονομικά είναι ο νόμος του Thomas Gresham, ενός Άγγλου οικονομολόγου του 16ου αιώνα, που λέει πως όταν στην αγορά κυκλοφορούν δύο νομίσματα, ένα "καλό" και ένα "κακό", υπάρχει πάντα η τάση το "κακό" να υπερτερεί και τελικώς να επικρατεί του "καλού". Το "κακό" νόμισμα στην περίπτωση αυτή είναι το ΙΟU, εφόσον, δεν θα έχει όλες τις ιδιότητες του ευρώ. Όλοι οι άνθρωποι θα θέλουν να έχουν το "καλό" νόμισμα και να κάνουν τις συναλλαγές τους με το "κακό". Η προσφορά του "καλού" νομίσματος περιορίζεται ενώ η ζήτησή του αυξάνεται, με αποτέλεσμα την άνοδο της τιμής του και την πτώση της τιμής του "κακού" νομίσματος. Άρα… αντίο ισοτιμία.
Κάνοντας δηλαδή την αναγωγή στα σημερινά δεδομένα, αν στην Ιταλία ή στην Ελλάδα, εμφανίζονταν το προσεχές διάστημα παράλληλα δύο νομίσματα, το "κακό", (π.χ. λιρέτα, δραχμή, IOU), θα υπερτερούσε του ευρώ, που εκ των πραγμάτων θα ήταν και το "καλό";
Ακριβώς. Στην πράξη αυτό θα σήμαινε ότι και στην Ιταλία και στην Ελλάδα, κανείς δεν θα ήθελε να κάνει συναλλαγές με ευρώ, αφού όλοι θα το κρατούσαν στην άκρη για αποθησαυρισμό, για μια δύσκολη ώρα. Ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα του '50 και του '60, όπου στις καθημερινές συναλλαγές επικράτησε η δραχμή, αλλά υπήρχαν πάντα κάποιες χρυσές λίρες στην άκρη για να σώσουν την κατάσταση αν αυτό χρειαζόταν. Ό,τι συνέβαινε επίσης στην Ελλάδα την περίοδο Βαρουφάκη, όπου όλοι κρατούσαν στην άκρη τα ευρώ για τις δύσκολες ώρες.
Τι αποτέλεσμα θα μπορούσαν να έχουν όλ'' αυτά, πάντα σε αυτό το υποθετικό πάντα σενάριο που συζητάμε;
Καταρχήν ότι ενώ αυτό το παράλληλο νόμισμα θα είχε ονομαστική αξία, για παράδειγμα 100 ευρώ, η τιμή του θα υποχωρούσε συνεχώς. Αλλά το βασικότερο είναι ότι δεν θα προλαβαίναμε καν να φτάσουμε σε αυτό το σημείο, λόγω της αγοράς ομολόγων. Σε ένα τέτοιο σενάριο σαν αυτό που συζητάμε, οι αγορές θα αντιλαμβάνονταν την παράλληλη κυκλοφορία δύο νομισμάτων ως μια προσπάθεια δημιουργίας ελλειμμάτων από την "πίσω πόρτα". Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που η πρόταση Berlusconi δεν άρεσε καθόλου- μα καθόλου- στις αγορές. Αμέσως μόλις ανακοινώθηκε και παρότι ο Berlusconi είναι στην αντιπολίτευση, οι αποδόσεις των ιταλικών κρατικών ομολόγων σημείωσαν άλμα, διευρύνοντας τη διαφορά τους από τις αποδόσεις των αντιστοίχων γερμανικών τίτλων. Εννοείται επίσης ότι οι αγορές, θα θεωρούσαν ότι αν όντως μια χώρα, ας πούμε η Ιταλία, εφάρμοζε ένα σύστημα παράλληλων νομισμάτων, αργά ή γρήγορα θα οδηγούνταν εκτός ευρώ.
Είναι δηλαδή το παράλληλο νόμισμα ένας προθάλαμος για τα εθνικά νομίσματα;
Αν το πάρουμε στα σοβαρά, αυτό ακριβώς είναι. Και μάλιστα δεν είναι απλά προθάλαμος, όπως έλεγαν κάποιοι για μια ομαλή μετάβαση στα εθνικά νομίσματα. Η μετάβαση θα γίνει πάρα πολύ βίαια. Και αυτό γιατί αν η αγορά ομολόγων εκλάβει την έκδοση παράλληλου νομίσματος ως ένα πρώτο βήμα για επιστροφή στο εθνικό νόμισμα, οι αποδόσεις των ομολόγων της συγκεκριμένης χώρας θα εκτιναχθούν πολύ υψηλά. Αυτές οι υψηλές αποδόσεις, μπορεί ουσιαστικά να αναγκάσουν τη χώρα να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα.
Υπό αυτή την έννοια, πώς να αντιληφθούμε την κουβέντα περί παράλληλου νομίσματος; Είναι ο Berlusconi ένας ακόμη Βαρουφάκης;
Νομίζω ότι αυτή η συζήτηση στερείται σοβαρής βάσης, γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού, και μου θυμίζει περισσότερο Τσίπρα, της εποχής "ζούσαμε με αυταπάτες", ούτε καν Βαρουφάκη. Από την άλλη πάντως πλευρά ας μην ξεχνάμε ότι ο Berlusconi είναι ένας πολιτικός που μας έχει συνηθίσει από παλιά σε παρόμοια κενά περιεχομένου πυροτεχνήματα.
Εκμεταλλεύεται δηλαδή ο Berlusconi την λαϊκή δυσαρέσκεια, όπως έχει κάνει και ο επικεφαλής του κινήματος των 5 Αστέρων Beppe Grillo;
Σίγουρα επιχειρεί να καβαλήσει την λαϊκή δυσαρέσκεια ενόψει προφανώς και των βουλευτικών εκλογών στην Ιταλία που πρέπει να γίνουν το αργότερο ως την Ανοιξη του 2018. Στοιχηματίζω ότι εάν παραμονές των εκλογών κρίνει ο Berlusconi ότι έχει για κάποιο λόγο πιθανότητες να τις κερδίσει, θα βάλει νερό στο κρασί του αναφορικά με την πρόταση για παράλληλο νόμισμα ή και θα την πάρει πίσω. Ένα ερώτημα φυσικά είναι αν αυτή η κουβέντα βρίσκει ευήκοα ώτα στην Ιταλία. Ας μην ξεχνάμε ότι ενώ στην Ελλάδα μετά την είσοδο στο ευρώ υπήρξε οικονομική άνθηση, αντίθετα η οικονομία της Ιταλίας παρουσίασε κατά την τελευταία 20ετία σχεδόν μηδενική ανάπτυξη. Αρκετοί λοιπόν στην Ιταλία πετροβολούν ως υπεύθυνο το ευρώ, καθώς εμποδίζει την δημιουργία ελλειμμάτων, μέσω διορισμών, χορήγησης παχυλών συντάξεων, επιδομάτων, κλπ. Το πετροβολούν επειδή ουσιαστικά επιβάλει το δύσκολο αλλά ενάρετο δρόμο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Βέβαια, οι Ιταλοί θυμούνται ότι επί λιρέτας είχαν για παράδειγμα πληθωρισμό και αστάθεια. Αυτός είναι ακριβώς και ο λόγος που λαϊκιστές όπως ο Berlusconi και ο Grillo μιλούν για παράλληλο νόμισμα και όχι για έξοδο της χώρας από το ευρώ.
Έχει πουθενά εφαρμοσθεί το παράλληλο νόμισμα;
Με τον τρόπο που συζητείται σήμερα ναι, αλλά όχι σε επίπεδο κρατικό, παρά πολιτειακό. Εν προκειμένω στην Καλιφόρνια όταν η πολιτεία είχε χρεοκοπήσει. To 1992 η άσχημη δημοσιονομική κατάσταση της πολιτείας της Καλιφόρνιας την ανάγκασε να πληρώσει με IOU''s για δύο μήνες 100.000 υπαλλήλους της καθώς και άλλους, λόγω έλλειψης ρευστού. H ίδια Πολιτεία αναγκάστηκε να επαναλάβει το ίδιο εγχείρημα, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα, π.χ. με τις επιστροφές φόρων, το 2009. Η κυκλοφορία των IOU's όμως κράτησε για ένα πολύ μικρό διάστημα. Όπως και να έχει, όσο ο Berlusconi θα προβάλει την θεωρία των δύο νομισμάτων στην Ιταλία, τόσο θα αυξάνει και τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της οικονομίας της χώρας.
Αυτό όμως δεν ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει αμυντική αντίδραση από το Βερολίνο; Κάτι τέτοιο με την σειρά του, δεν θα μπορούσε να φέρει σε δύσκολη θέση την Ελλάδα που θα πρέπει να συνεννοηθεί με τους ισχυρούς της ευρωζώνης, χωρίς να εγκλωβιστεί σε μια ζώνη "νότιας αστάθειας" με πρωταγωνιστή την Ιταλία;
Το μεγάλο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε ως Ελλάδα σε μια τέτοια περίπτωση είναι ότι θα φανεί πως υπάρχει ξανά μεγάλη αστάθεια στο Νότο και κίνδυνος για τη διατήρηση του ίδιου του κοινού νομίσματος. Επομένως, οι επενδυτές θα δείξουν αποστροφή στα ομόλογα του Νότου, θα αυξηθούν οι αποδόσεις τους και το κόστος κεφαλαίου, με συνέπεια νέες κρίσεις. Επιπρόσθετα, παρά τους κεφαλαιακούς ελέγχους, θα παρατηρηθούν ξανά προσπάθειες εκροής κεφαλαίων στην λογική να μεταφέρουμε τα χρήματα στον ασφαλή Βορρά, με παρόμοιες συνέπειες. Δηλαδή όλη αυτή η προσπάθεια για την οποία ματώσαμε τόσα χρόνια, θα μπορούσε σε μια τέτοια περίπτωση να πάει χαμένη, χωρίς δική μας υπαιτιότητα, από παράγοντες εκτός Ελλάδας.
