Του Γιάννη Γραμματίδη*
Με ανησυχία παρατηρείται σε όλον τον κόσμο η άνοδος στην εξουσία πολιτικών προσωπικοτήτων πού βασίζουν την δημοτικότητά τους στις λαϊκίστικες τοποθετήσεις τους. Ανεξάρτητα από το ερώτημα με ποια λογική πολίτες υποστηρίζουν τέτοιες τοποθετήσεις (πού κι αυτό από μόνο του είναι ένα ουσιώδες ερώτημα, αναγκαίο να ερευνηθεί), δημιουργείται η ανάγκη να ερευνηθεί το κατά πόσο ο λαϊκισμός αποτελεί έκφραση αυταρχισμού και κίνδυνο υπονόμευσης τής ίδιας της δημοκρατίας.
Έτσι βλέπουμε ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί διέρχονται βαθιά κρίση σε Βενεζουέλα, Ταϊλάνδη, Τουρκία, Πολωνία, Ουγγαρία και, πολύ φοβούμαι και στην Ελλάδα σε σημείο πού ολοένα και περισσότεροι υποστηρίζουν ότι διανύουμε ήδη μία περίοδο υποχώρησης της δημοκρατίας.
Την υποχώρηση της δημοκρατίας προκαλούν οι μετωπικές κομματικές συγκρούσεις πού βασίζονται όχι σε ιδεολογική αντιπαράθεση αλλά στην προσπάθεια ανόδου ή παραμονής στην εξουσία και η αθέμιτη χρησιμοποίηση των θεσμών, αυτό δηλαδή πού στο πολιτικό τους βιβλίο με τίτλο «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες» οι Steven Levitsky και Daniel Ziblatt κατονομάζουν παραβίαση των αρχών της «αμοιβαίας ανοχής» και της «θεσμικής αυτοσυγκράτησης».
Η αμοιβαία ανοχή ισοδυναμεί με την κοινή βούληση των πολιτικών παρατάξεων να συνυπάρχουν, άλλοτε συμφωνώντας κι άλλοτε διαφωνώντας. Όταν η αρχή και οι κανόνες της αμοιβαίας ανοχής παραβιάζονται, η δημοκρατία είναι δύσκολο να επιβιώσει. Από την άλλη πλευρά, θεσμική αυτοσυγκράτηση σημαίνει ότι η αντιπαλότητα ανάμεσα σε πολιτικά κόμματα δεν ξεπερνά ποτέ ορισμένα όρια αναφορικά με την άσκηση των όποιων θεσμικών προνομίων τους όπου πρέπει να αποφεύγονται πράξεις κι ενέργειες πού, ακόμα κι αν δεν παραβιάζουν το γράμμα τού νόμου, έρχονται σε αντίθεση με το πνεύμα του. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι θεσμοί, όπως η εκτελεστική εξουσία, η δικαιοσύνη, οι ανεξάρτητες αρχές κ.α. δεν πρέπει να κάνουν κατάχρηση των εξουσιών τους.
Αντίθετες συνεπώς συμπεριφορές σημαίνουν ότι όλο το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε βαθιά κρίση και ότι απειλείται άμεσα η δημοκρατία. Μπορεί οι συμπεριφορές αυτές να μην αντίκεινται ευθέως στον συνταγματικό χάρτη μίας χώρας, σίγουρα όμως αντίκεινται τόσο στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών όσο και σε άγραφους κανόνες πολιτικής συμπεριφοράς πού πηγάζουν ή πρέπει να πηγάζουν από το αξιακό της σύστημα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα μαζικής παραβίασης των αρχών της αμοιβαίας ανοχής και της θεσμικής αυτοσυγκράτησης απετέλεσε στη Μεγάλη Βρετανία η πρόσφατη αναστολή των εργασιών τού Κοινοβουλίου από τον πρωθυπουργό της Μπόρις Τζόνσον πού ήταν τόσο βάναυση προσβολή των κοινοβουλευτικών δικαιωμάτων των κομμάτων της αντιπολίτευσης, όσο και εξίσου βάναυση θεσμική εκτροπή για την εξυπηρέτηση της προσωπικής του στρατηγικής ως προς το Brexit.
Μήπως όμως δεν απετέλεσαν και στην Ελλάδα παραβιάσεις της αμοιβαίας ανοχής και της θεσμικής αυτοσυγκράτησης τα ακόλουθα από την πλευρά της κυβέρνησης τού Σύριζα; Δηλαδή, η προσπάθεια να σπιλώσει τις υπολήψεις κομματικών του αντιπάλων μέσα από μεθοδεύσεις παραπομπών τους στην δικαιοσύνη στην υπόθεση Novartis; Η πρωτοβουλία ένα μήνα πριν από τις βουλευτικές εκλογές κατά παράβαση τού πνεύματος τού νόμου (κι όχι κατ' ανάγκη τού γράμματός του) να προτείνει τη νέα ηγεσία τού Ανώτατου Δικαστηρίου στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και να την επιβάλει έτσι στη επερχόμενη τότε κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας σε τρόπο ώστε να παρεμποδίζει θεσμικά το έργο της;
Η προσπάθεια αλλαγής τού εκλογικού νόμου πριν από τις αυτοδιοικητικές και βουλευτικές εκλογές με αναδιάταξη των εκλογικών περιφερειών και καθορισμό των δικαιούχων και μη ψήφου σε τρόπο ώστε να ενισχύεται η εκλογική δύναμη της απερχόμενης κυβέρνησης και πιθανώς η περαιτέρω παραμονή της στην εξουσία; Η ενθάρρυνση πράξεων βίας με τίς αλλαγές τού Ποινικού Κώδικα λίγο πριν από τις βουλευτικές εκλογές για να φανεί αρεστή η απερχόμενη κυβέρνηση σε περιθωριακά στοιχεία και να δυσχεράνει το έργο της νέας κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας; Τέλος, ο προσεταιρισμός των ΜΜΕ ή η πολεμική εναντίον μερίδας αυτών δεν αποτελεί θεσμική εκτροπή;
Μόνη εγγύηση αποφυγής παρόμοιων καταστάσεων αποτελούν οι ορθολογικές επιλογές εκπροσώπησής τους των λαών και η υιοθέτηση υγειών κανόνων συνύπαρξης των κομμάτων.
*Ο κ. Γιάννος Γραμματίδης είναι ο επίτιμος Πρόεδρος τού Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου
