Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Θα συμφωνήσω με τον συγγραφέα και παλαιό επιστημονικό συντάκτη του «TheEconomist» Matt. Ridley, ο οποίος στο βιβλίο του «Ορθολογική Απαισιοδοξία» (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης), γράφει ότι «η μελλοντολογία καταλήγει πάντα να αποκαλύπτει περισσότερα για το παρόν παρά για το μέλλον». Και για να στηρίξει την διαπίστωσή του αναφέρει αρκετές περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν του λόγου του το αληθές. Επισημαίνει έτσι ότι ο Χιλ Γουίλτ παρουσίασε το μέλλον σε μια εδουαρδική Αγγλία με μηχανές. 
Ο Άλντους Χάξλεϋ το φαντάστηκε σαν ένα Νιου Μέξικο της δεκαετίας του 1920 με παραισθησιογόνα, και ο Τζώρτζ Όργουέλ σαν μια Ρωσία της δεκαετίας του 1940 με τηλεόραση. Ακόμη και δύο από τους πιο διορατικούς συγγραφείς, ο Άρθουρ Κλαρκ και ο Ισαάκ Ασίμοφ, ήταν προσανατολισμένοι περισσότερο στη δεκαετία του 1950, με την εμμονή της για τα μέσα μεταφοράς , παρά στη δεκαετία του 2000, με την εμμονή της για τα μέσα επικοινωνίας. Έτσι, περιγράφοντας τον κόσμο του 2100, θα ακουστώ αναπόφευκτα σαν κάποιος προσκολλημένος στον πρώιμο 21ο αιώνα, και θα διαπράξω παιδαριώδη «προεκτατικά» λάθη.
Τεχνολογίες που δεν μπορεί τώρα ούτε να συλλάβει ο νους μου θα είναι κάποτε κοινότοπες, και συνήθειες που δεν θα φανταζόμουν ποτέ πως είναι αναγκαίες στους ανθρώπους, θα αποτελούν μέρος της καθημερινότητας τους. Ίσως οι μηχανές έχουν γίνει τόσο ευφυείς ώστε να αυτοσχεδιάζονται. Στήν περίπτωση αυτή, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης μπορεί εκείνη την εποχή να έχει μεταβληθεί όσο μεταβλήθηκε στις αρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης — οπότε η παγκόσμια οικονομία θα διπλασιάζεται σε μέγεθος μέσα σε λίγους μήνες ή ακόμη και εβδομάδες, επιταχυνόμενη προς ένα τεχνολογικά «ιδιόμορφο σημείο», όπου ο ρυθμός μεταβολής θα είναι σχεδόν άπειρος.
Πιστεύω λοιπόν ότι τον 21ο αιώνα θα βιώσουμε τη συνεχή εξάπλωση της καταλλαξίας, που είναι -σύμφωνα με τον εισηγητή του όρου.τον φιλόσοφο και όχι μόνον, Φρήντριχ φόν Χάγιεκ- η αυθόρμητη τάξη που δημιουργείται μέσω της ανταλλαγής και της εξειδίκευσης. Η νοημοσύνη γίνεται όλο και πιο συλλογική· η καινοτομία και η τάξη θα γεννιούνται όλο και πιο πολύ από τα κάτω?η εργασία θα γίνεται όλο και πιο εξειδικευμένη,με κύριο συστατικό της τη γνώση, η αναψυχή όλο και πιο ποικιλόμορφη.
Οι μεγάλες εταιρείες, τα πολιτικά κόμματα και οι κυβερνητικές γραφειοκρατίες θα αποδιαρθρωθούν και θα κατακερματιστούν, όπως συνέβη στο παρελθόν{όχι χωρίς σκληρές αντιστάσεις} με τους φορείς κεντρικού σχεδιασμού. Το «λυκόφως των τραπεζιτών» του 2008 σάρωσε μερικούς κολοσσούς, αλλά στη θέση τους έχουν ήδη ξεπηδήσει μικρής κλίμακας και βραχύβια αμοιβαία κεφάλαια κινδύνου (hedge funds) και μικρές εξειδικευμένες επιχειρήσεις. Η κατάρρευση των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών του Ντητρόιτ το 2009, αφήνει πίσω της ένα πλήθος νεοφυών επιχειρήσεων που θα τεθούν επικεφαλής στην παραγωγή της επόμενης γενιάς αυτοκινήτων και μηχανών. Τα μονολιθικά – ιδιωτικά ή εθνικοποιημένα- τέρατα είναι περισσότερο από ποτέ ευάλωτα απέναντι σε αυτή την επίθεση των Λιλιπούτειων, και οδηγούνται σταθερά στην εξαφάνιση εξαιτίας όχι μόνο των μικρών επιχειρήσεων, αλλά και διάφορων εφήμερων συνενώσεων ανθρώπων που σχηματίζονται και ανασχηματίζονται ακατάπαυστα.
Οι μεγάλες επιχειρήσεις που θα επιβιώσουν θα είναι μόνο όσες θα μετατραπούν σε εξελικτικούς μηχανισμούς από τα κάτω. Η Google, που στηρίζεται σε εκατομμύρια ακαριαίους πλειστηριασμούς για τη συγκέντρωση εσόδων μέσω του AdWords (σύστημα της Google για επί πληρωμή προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων), είναι «μια ολόκληρη οικονομία από μόνη της, ένα εργαστήριο σε πλήρη αναβρασμό», λέει ο Στήβεν Λήβυ. Αλλά σε σχέση με αυτά που έπονται,διόλου απίθανο, η Google να φαντάζει μονολιθική.
Το κυρίαρχο θέμα αυτού του αιώνα θα είναι οι διαδικασίες που πηγάζουν από τα κάτω. Οι γιατροί πρέπει να συνηθίσουν να αντιμετωπίζουν καλά ενημερωμένους ασθενείς που έχουν μελετήσει την πάθηση τους ερευνώντας στο Διαδίκτυο. Οι δημοσιογράφοι έχουν αρχίσει να προσαρμόζονται σε ένα κοινό - που επιλέγει και συνδυάζει κατάβούληση τις ειδήσεις που το ενδιαφέρουν. Τα κανάλια αφήνουν όλο και περισσότερο τους τηλεθεατές και τους ακροατές να επιλέγουν οι ίδιοι τα νέα ταλέντα που θα τους ψυχαγωγούν. Οι μηχανικοί δημοσιοποιούν προβλήματα στο Διαδίκτυο αναζητώντας λύσεις. Οι κατασκευαστές ανταποκρίνονται σε καταναλωτές που παραγγέλνουν «α λα καρτ». Η γενετική μηχανική οδεύει προς ένα καθεστώς «ανοιχτού κώδικα», όπου θα επιλέγουν οι άνθρωποι, και όχι οι εταιρείες, τους γονιδιακούς συνδυασμούς που επιθυμούν.
Οι πολιτικοί μοιάζουν όλο και πιο πολύ με καρυδότσουφλα που παρασέρνονται από τα κύματα της κοινής γνώμης. Οι δικτάτορες αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι οι πολίτες τους μπορούν να οργανώνουν εξεγέρσεις μέσω γραπτών μηνυμάτων στα κινητά τηλέφωνα. «Ιδού, έρχονται οι πάντες!», όπως λέει και ο Κλέυ Σέρκυ στο ομότιτλο βιβλίο του.
Οι άνθρωποι θα βρίσκουν όλο και πιο ελεύθερα τρόπους να ανταλλάσσουν την εξειδικευμένη παραγωγή τους με ποικιλόμορφη κατανάλωση. Ο κόσμος αυτός έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται στο Διαδίκτυο, σε αυτό που ο Τζων Μπάρλοου αποκαλεί «τελεία –κομμουνισμός»(dot-communism): ένα εργατικό δυναμικό αποτελούμενο από ελεύθερους πολίτες που ανταλλάσουν τις ιδέες και τις προσπάθειές τους σε μια οικονομία αντιπραγματισμού, χωρίς να νοιάζονται ιδιαίτερα αν η ανταλλαγή θα τους αποφέρει «πραγματικά»χρήματα. Η έκρηξη του ενδιαφέροντος για την ελεύθερη κοινοχρησία ιδεών που πυροδοτήθηκε από το Διαδίκτυο κατέλαβε τους πάντες εξαπίνης. «Στο Διαδίκτυο οι μάζες δείχνουν απίστευτη προθυμία να μοιράζονται», λέει ο Κέβιν Κέλλυ. Αντί για χρήματα, «οι ισότιμοι παραγωγοί που δημιουργούν κάποιο προΐον κερδίζουν αξιοπιστία, στάτους, φήμη, χαρά, ικανοποίηση και πείρα».
Οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τις φωτογραφίες τους στο Flickr, τις σκέψεις τους στο Twitter, τους φίλους τους στο Facebook. τις γνώσεις τους οτη Wikipedia, τα «μπαλώματα» (patches) λογισμικού στο Linux,τις δωρεές τους στο GlobalGiving, τα νέα της γειτονιάς τους στο Craigslist, το γενεαλογικό τους δέντρο στο Ancestry.com, το γονιδίωμά τους στο 23andMe, ακόμη και το ιατρικό ιστορικό τους στο Patients Like Me. Χάρις στο Διαδίκτυο ο καθένας προσφέρει ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του, σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο απ'' όσο έγινε δυνατό στον μαρξισμό.
«Η πορεία της καταλλαξίας δεν θα είναι απαλλαγμένη από αντιξοότητες ή αντιστάσεις. Καταστροφές, φυσικές ή μη, θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν. Οι κυβερνήσεις θα διασώζουν από τη χρεοκοπία μεγάλες εταιρείες και γραφειοκρατικές δομές, θα τους παρέχουν ειδικές διευκολύνσεις όπως επιδοτήσεις ή «μερίδες άνθρακα», και θα δημιουργούν με τις ρυθμίσεις τους εμπόδια στους νεοεισερχόμενους, επιβραδύνοντας τη δημιουργική καταστροφή. Φύλαρχοι, παπάδες, κλέφτες, χρηματιστές, σύμβουλοι και άλλοι θα ξεπηδούν παντού, τρεφόμενοι από το πλεόνασμα που δημιουργεί η ανταλλαγή και η εξειδίκευση,απορροφώντας τη ζωτική ενέργεια της καταλλαξίας για να συντηρούν τη δική τους οπισθοδρομική παρουσία. Το ίδιο συνέβη και στο παρελθόν. Οι αυτοκρατορίες εξασφάλισαν σταθερότητα με τίμημα τη δημιουργία μιας παρασιτικής αυλής, οι μονοθεϊστικές θρησκείες εξασφάλισαν κοινωνική συνοχή με τίμημα μια παρασιτική τάξη ιερέων, ο εθνικισμός εξασφάλισε κυριαρχία με τίμημα έναν παρασιτικό στρατό, ο σοσιαλισμός εξασφάλισε ισότητα με τίμημα μια παρασιτική γραφειοκρατία, ο καπιταλισμός εξασφάλισε αποδοτικότητα με τίμημα παρασιτικούς χρηματιστές. Ο διαδικτυακός κόσμος θα προσελκύσει και αυτός τα δικά του παράσιτα - από νομοθέτες μέχρι εγκληματίες του κυβερνοχώρου και από χάκερ μέχρι λογοκλόπους. Και ορισμένοι από αυτούς μπορεί παροδικά να καταπνίξουν τους γενναιόδωρους ξενιστές τους.
Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο τα αρπακτικά και τα παράσιτα να επικρατήσουν πλήρως, ή οι πολυπράγμονες φιλόδοξοι ιδεολόγοι να πετύχουν κάποια στιγμή μέσα στον επόμενο αιώνα να σταματήσουν την καταλλαξία, προσγειώνοντας βίαια τον κόσμο στην προβιομηχανική φτώχεια. Υπάρχει μάλιστα μια καινούργια αιτία ενός τέτοιου πεσιμισμού? σε έναν τόσο ενοποιημένο κόσμο μπορεί κανείς σύντομα να έχει τη δύναμη να καταλάβει ολόκληρο τον κόσμο στο όνομα μιας ανόητης ιδέας, ενώ πριν θα μπορούσε να καταλάβει μόνο μία χώρα - ή μία αυτοκρατορία, αν ήταν πιο τυχερός.»Αυτά γράφει ο Μάττ Ρίντλευ και φέρνει στό προσκήνιο τη νέα πραγματικότητα.
Τα παραδείγματα μιας τέτοιας εκδοχής είναι ήδη μπροστά μας. Τα βιώνουμε, τα ακούμε και τα διαβάζουμε κάθε μέρα. «Η πολιτική φρίκη» όπως γράφει στο βιβλίο του με αυτόν τον τίτλο ο Ολιβιέ Μπαλπιάν, δεν είναι κάτι που μπορεί να αποκλειστεί.
Στον φιλελευθερισμό έγκειται να αντισταθεί στη διαπλοκή, στις συντεχνίες, στους διαδικτυακούς απατεώνες, στους αρειμάνιους και απαίδευτους ολιγάρχες, στις θρασύτατες συντεχνίες, στους καιροσκόπους πολιτικούς, στους επαγγελματίες ψεύτες και στους τραμπούκους εμπόρους ιδεολογίας. Τό μέλλον όμως θα είναι φιλελεύθερο για έναν απλό κατά τη γνώμη μου λόγο. Όσο η γνώση αυξάνεται γίνεται από μόνη της εμπόδιο στην παντοδυναμία του κρατισμού και του ωφελιμισμού. Να μια άλλη και μεγάλη ιστορία, στην οποίαν θα επανέλθουμε.
