Του Γιώργου Καραβάνα*
Η θεσμική περιπέτεια των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης Ομφαλοπλακουντικού Αίματος (Ο.Π.Α.) στην Ελλάδα, γνωστών και ως «Τραπεζών Βλαστοκυττάρων», παρουσιάζει ομοιότητες με αυτή των Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ή αλλιώς «Κέντρων Εξωσωματικής Γονιμοποίησης». Εξωσωματικές γινόταν στην Ελλάδα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '80. Χρειάστηκαν ωστόσο 15 χρόνια για να ψηφίσει το ελληνικό κοινοβούλιο ένα νόμο (ν. 3305/2005) που να ρυθμίζει τη σχετική δραστηριότητα.
Αλλά ούτε και τότε μπορούσαν να εκδοθούν άδειες λειτουργίας, μιας και ο νόμος προέβλεπε τη σύσταση της «Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής», που θα αναλάμβανε τη διαδικασία αδειοδότησης. Χρειάστηκαν ακόμα 10 χρόνια (σύνολο 25) μέχρι η αρμόδια Εθνική Αρχή να συσταθεί, να αποκτήσει γραφεία, να λάβει χρηματοδότηση, να συνεδριάσει και να εκδοθούν οι πρώτες άδειες λειτουργίας κέντρων εξωσωματικής γονιμοποίησης! Όλο το προηγούμενο διάστημα, τα κέντρα αυτά λειτουργούσαν χωρίς άδεια λειτουργίας, όχι εξαιτίας δικής τους αμέλειας αλλά εξαιτίας της απουσίας λειτουργικού θεσμικού πλαισίου.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη με το θεσμικό πλαίσιο των τραπεζών κρυοσυντήρησης. Οι όροι «τράπεζα κρυοσυντήρησης» και «βλαστοκύτταρα» εμφανίζονται για πρώτη φορά στον ν.3305/2005 (άρθρα 7 & 17), που ρυθμίζει τα ζητήματα κρυοσυντήρησης γαμετικών (ωάρια, σπερματοζωάρια) και άλλων κυττάρων (ωοθηκικού και ορχικού ιστού, εμβρυικών βλαστοκυττάρων κ.α.). Ακολουθεί η ενσωμάτωση των σχετικών ευρωπαϊκών οδηγιών στο εθνικό δίκαιο το 2008 (ΠΔ 26), με βάση το οποίο θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν εκδοθεί άδειες λειτουργίας. Ωστόσο, η Ελληνική Αιματολογική Εταιρία δεν θέλει να αφήσει την αρμοδιότητα των Τραπεζών ΟΠΑ να μείνει στα χέρια των Μαιευτήρων.
Ζητά με επιστολές της στον τότε Υπ. Υγείας Δ. Αβραμόπουλο η αρμοδιότητα να περάσει στα χέρια του ΕΟΜ (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων), στον οποίο οι αιματολόγοι κυριαρχούν. Το αίτημά τους δεν γίνεται δεκτό, μέχρι που Υπουργός Υγείας αναλαμβάνει ο Α. Λοβέρδος. Με τον ν. 3984/2011, ορίζεται ως Εποπτεύουσα Αρχή ο ΕΟΜ και τίθενται μια σειρά από παράλογες, παγκοσμίως πρωτότυπες και πρακτικά ανεφάρμοστες προβλέψεις για τις ιδιωτικές τράπεζες ΟΠΑ. Ωστόσο, ο Λοβέρδος φροντίζει να μην εκδοθούν επί των ημερών του οι Υπουργικές αποφάσεις που προβλέπει ο νόμος, ο οποίος καθίσταται έτσι ανενεργός, με τη διαδικασία αδειοδότησης να παραπέμπεται στις καλένδες.
Ειδοποιός διαφορά των κέντρων εξωσωματικής γονιμοποίησης με τις τράπεζες βλαστοκυττάρων είναι ότι για τα μεν πρώτα δεν υπήρχε ουσιαστικός ανταγωνισμός από αντίστοιχες δημόσιες δομές – τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον – ενώ για τις δεύτερες ήδη από την αρχή, δραστηριοποιούνταν στο χώρο και νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (η Βιοτράπεζα της Ακαδημίας Αθηνών), που ασκούσε εκτός από κοινωφελή και εμπορική δραστηριότητα!
Έτσι, άρχισαν να ξεπηδούν σαν χιονοστιβάδα δημοσιεύματα για «ασύδοτα ιδιωτικά κέντρα που λειτουργούν χωρίς άδεια» και για «δραστηριότητες που διενεργούνται σε νομικό κενό» από ανθρώπους που είτε από άγνοια είτε από δόλο, παρέλειπαν να αναφέρουν πως το κενό αυτό δεν είχε ως αιτία κάποια παράλειψη των ιδιωτών αλλά αντίθετα τις παραλείψεις του κράτους. Τα χρόνια πέρασαν με τις ελληνικές ιδιωτικές τράπεζες να μαραζώνουν κάτω από τη διαρκή συκοφάντηση από τους εκπροσώπους των αιματολόγων και των δημόσιων τραπεζών αλλά και τον ανταγωνισμό των ξένων τραπεζών που δραστηριοποιούνταν στην Ελλάδα.
Τελική κατάληξη ήταν η κατάρρευση μεγάλης τράπεζα βλαστοκυττάρων της Αθήνας, που στεγάζεται εντός γνωστού ιδιωτικού μαιευτηρίου. Και κάπου εκεί – εξαιτίας του κοινωνικού θορύβου – ξυπνά επιτέλους και το ελληνικό κράτος, αλλά πάντως όχι για καλό! Υφυπουργός Υγείας είναι ο Κος Π. Πολάκης, ο οποίος σπεύδει να εκδώσει την ΥΑ που είχε αποφύγει να εκδώσει ο Λοβέρδος.
Η ΥΑ θέτει μία σειρά ακόμα πιο παράλογων, ιδεοληπτικών και αντισυνταγματικών προϋποθέσεων, (π.χ. οι τράπεζες ΟΠΑ «να έχουν για διευθυντές - και μάλιστα δύο - Αιματολόγους με τουλάχιστον 5ετή προϋπηρεσία στις μεταμοσχεύσεις», «να απασχολούν τουλάχιστον 3 γραμματείς», «να καταθέτουν για την αδειοδότησή τους εγγυητική επιστολή 100.000 ευρώ», «να πιστοποιούνται - όχι από ελληνικό ή ευρωπαϊκό - αλλά αποκλειστικά από συγκεκριμένο αμερικανικό φορέα πιστοποίησης», «να υπογράφουν συμβάσεις με γονείς το αργότερο 3 μήνες πριν τον τοκετό», «να υποβάλλουν για λογοκρισία στον ΕΟΜ το περιεχόμενο των ιστοσελίδων και των εντύπων τους» και άλλα τέτοια ευφάνταστα, τα οποία δεν ισχύουν πουθενά αλλού στον κόσμο και τα οποία ευελπιστούμε να καταπέσουν στο ΣτΕ), που ταυτίζονται με τις προτάσεις και τα συμφέροντα του ΕΟΜ και της Αιματολογικής Εταιρίας.
Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι πρόσωπα που εμφανίζονται στο τρέχον ή τα παλαιότερα ΔΣ του ΕΟΜ, εμφανίζονται να είναι ταυτόχρονα διευθυντές των δημόσιων τραπεζών ΟΠΑ που έχουν εντωμεταξύ ξεπροβάλλει (Αθήνα, Θεσ/νίκη και Ηράκλειο), την ώρα μάλιστα που όλες οι σχετικές μελέτες δείχνουν πως με βάση τον πληθυσμό και τις γεωγραφικές αποστάσεις στην Ελλάδα, μία και μόνο δημόσια τράπεζα ΟΠΑ θα επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες. Οι εποπτεύοντες λοιπόν, καλούνται να εποπτεύσουν τον εαυτό τους και τους ανταγωνιστές τους!
Το γεγονός ωστόσο πως θεσμικό πλαίσιο πλέον υπάρχει δεν αφήνει περιθώριο στις Εισαγγελικές Αρχές, οι οποίες αναγκάζονται να καλέσουν σε απολογία το σύνολο των ιδιωτικών τραπεζών ΟΠΑ σχετικά με το καθεστώς λειτουργίας τους. Πρώτη (πιθανόν λόγω του μικρότερου φόρτου των εκεί δικαστηρίων) φτάνει στο ακροατήριο η υπόθεση της CRYOTECH, τράπεζας βλαστοκυττάρων που εδρεύει στη Λάρισα. Το 3μελές Πλημμελειοδικείο Λάρισας αθωώνει ομόφωνα την τράπεζα, λόγω της «κατάστασης αδυναμίας που προκαλεί το θεσμικό πλαίσιο στις λειτουργούσες τράπεζες».
Βάσει του νόμου, οι τράπεζες ΟΠΑ σήμερα δεν μπορούν ούτε να λειτουργούν ούτε να σταματήσουν να λειτουργούν, πριν παραδώσουν τα δείγματά τους σε άλλη αδειοδοτημένη τράπεζα. Άλλη αδειοδοτημένη τράπεζα ωστόσο δεν υπάρχει (κι αν υπήρχε είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε ή αν θα ήθελε να παραλάβει ιδιωτικά δείγματα των οποίων η φύλαξη έχει προπληρωθεί). Ως αποτέλεσμα, οι λειτουργούσες τράπεζες υποχρεώνονται στα έξοδα της φύλαξης των δειγμάτων που έχουν ήδη συλλέξει, χωρίς να δικαιούνται εσόδων από την επεξεργασία νέων δειγμάτων! Η αθωωτική για την CRYOTECH απόφαση ασφαλώς δημιουργεί νομολογία και για τις υπόλοιπες τράπεζες, το πρόβλημα ωστόσο παραμένει, όσο οι μονάδες μας συνεχίζουν να έχουν έδρα στην Ελλάδα.
Σε υπόμνημα που υποβάλαμε στο νέο Υφυπουργό Υγείας Κο Κοντοζαμάνη, προτείναμε τα εξής αυτονόητα: α) αδειοδότηση με βάση τα όσα ισχύουν και στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε., β) διαχωρισμός των δραστηριοτήτων επεξεργασίας και φύλαξης και γ) υπαγωγή των δραστηριοτήτων μας, αντί του ΕΟΜ, στην Εθνική Αρχή ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, η οποία έχει ήδη εμπειρία στον έλεγχο μονάδων κρυοσυντήρησης. Παραμένει ωστόσο το εξής ερώτημα: όπως προαναφέρθηκε, εκτός από ιδιωτικές, στην Ελλάδα λειτουργούν και τρεις δημόσιες τράπεζες ΟΠΑ. Από αυτές, μόνο η μία διαθέτει άδεια λειτουργίας σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Υπ. Υγείας, παρότι η σχετική προθεσμία αδειοδότησης έληξε τον Απρίλιο του 2018. Εκεί ο Εισαγγελέας γιατί δεν παρεμβαίνει;
Με ποια διαδικασία ιδρύθηκαν οι τράπεζες αυτές; Βάσει ποιας μελέτης σκοπιμότητας αποφασίστηκε να έχει η χώρα τρεις δημόσιες τράπεζες ΟΠΑ (οι οποίες στέλνουν ανελλιπώς τον εξόχως αρνητικό προϋπολογισμό τους στον ανυποψίαστο φορολογούμενο); Ποιο νομικό αδιέξοδο τις κρατά ανοιχτές; (Σε αντίθεση με τις ιδιωτικές τράπεζες που φυλάσσουν ιδιωτικά δείγματα τα οποία θα καταστρέφονταν σε περίπτωση κλεισίματος, οι δημόσιες τράπεζες δεν έχουν καμία νομική υποχρέωση που να τις αναγκάζει να λειτουργούν χωρίς άδεια). Γιατί ας πούμε δεν έχουν ήδη μεταφέρει τα δείγματά τους στη Βιοτράπεζα της Ακαδημίας, που είναι η μόνη που διαθέτει άδεια; Τελικά Εισαγγελέας στην Ελλάδα υπάρχει μόνο για τους ιδιώτες;
*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών Ομφαλοπλακουντικού Αίματος και Δ/νων Συμβ. της CRYOTECH AE.
