Του Ανδρέα Ζαμπούκα
Ας ξεκινήσουμε με μία αλήθεια. Ή μάλλον με δύο. Ούτε ο Επιτάφιος του Περικλή ήταν μία πραγματική περιγραφή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ούτε η «Athens Speech» του Ομπάμα η ρεαλιστική αποτίμηση της Φιλελεύθερης Αστικής Δημοκρατίας.
Στον Επιτάφιο που εκφωνήθηκε στον Κεραμεικό, για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Θουκυδίδης- μάλλον είναι δική του σύνθεση και όχι του Περικλή- καταγράφει την εξιδανίκευση του πολιτεύματος. Σκοπός είναι να υμνηθούν όλες οι γενιές της Δημοκρατίας για την οποία μπορεί και να θυσιαστούν όλοι οι Αθηναίοι, μαχόμενοι! Το «μότο» έχει ουσιαστικά ως εξής: «Εμείς πεθαίνουμε ελεύθεροι για την Πολιτεία μας, ενώ οι Σπαρτιάτες, κατευθυνόμενοι για την πατρίδα τους. Αυτή είναι η μεγάλη μας διαφορά».
Κάτι ανάλογο έκανε και ο Ομπάμα στο «Σταύρος Νιάρχος». Εξάλλου, γι' αυτό επέλεξε και την Αθήνα ως τον προτελευταίο προορισμό του: Για την παρακαταθήκη της Athens Speech. Μιας ομιλίας που θα κατέγραφε όλα όσα θα έπρεπε να εμπνέει η Αθήνα, όλα όσα θα έπρεπε να κάνουμε και όλα όσα γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητο να μας καθοδηγούν στον ελεύθερο και γενναίο κόσμο μας.
Και ο Περικλής και ο Ομπάμα, ανανεώνουν το «συμβόλαιο» της δυτικής σκέψης με την κοινωνία. Δεν κάνουν τίποτα παραπάνω από το να θυμίζουν τον τρόπο και τον προσανατολισμό. Αυτόν ακριβώς που κάθε διάνοια οφείλει να εμπιστεύεται ως βάση στην πολυπλοκότητα της πολιτικής δράσης. Δεν περιγράφουν την πραγματικότητα ως δημιουργοί αλλά προτάσσουν αυτά για τα οποία οι ίδιοι προσπάθησαν, καταφέρνοντας ίσως, ένα μικρό μέρος από όσα επιθυμούσαν.
Το ζήτημα όμως είναι αν αρκούν τα λόγια του Ομπάμα ως απάντηση στους σκεπτικιστές του «δυτικού τρόπου» και της Δημοκρατίας. Προφανώς όχι. Αρκούν όμως τα γεγονότα και οι συνθήκες. Η Δημοκρατία ηττήθηκε για χιλιάδες χρόνια, περνώντας στο σκοτάδι του ολοκληρωτισμού και ξαναγεννήθηκε ως λύτρωση της ανθρωπότητας, μέσα από την ελευθερία του πνεύματος. Και σήμερα, απειλείται, όπως και τότε, από τον ίδιο της τον εαυτό. Από τους ίδιους της, τους διαχειριστές που μπορεί να αποδειχθούν ιδανικοί αυτόχειρες, ανοίγοντας το δρόμο για τους καταπατητές της ανεμπόδιστης σκέψης.
Δεν συμμερίζομαι τον ενθουσιασμό των Ελλήνων για τον χθεσινό λόγο του Ομπάμα. Ούτε και το «Ευαγγέλιο» του Επιταφίου. Δυστυχώς για την Αθήνα, ο Επιτάφιος αποδείχθηκε η μεγαλύτερη απολογία του Περικλή- για τον πόλεμο- και ο επικήδειος της Δημοκρατίας. Πολύ φοβάμαι πως και τα τόσο σπουδαία λόγια του προέδρου των ΗΠΑ, είχαν σκοπό να κλείσουν πληγές από μια οδυνηρή για την πολιτική και την δημοκρατία, εξέλιξη. Αυτή της εκλογής του Τραμπ και της επικράτησης της βαναυσότητας στη δημόσια σφαίρα.
Οι παρακαταθήκες του πολιτισμού μας είναι καλό να υπενθυμίζονται και να υπηρετούνται από σπουδαίους ηγέτες. Ο πολιτισμός των δικαιωμάτων είναι ό τι πιο δόκιμο για την αξία της ανθρώπινης φύσης. Για την πολιτεία αυτού του πολιτισμού αξίζει να πεθάνει κανείς υπερασπιζόμενος τα ιδανικά του.
Μέχρι εκεί όμως. Η Δημοκρατία είναι ένας συνεχής αγώνας που δεν αντέχει παύσεις και αναβολές. Απαιτεί αγωνιώδεις ανατάσεις, άλματα, ισότητα, ελευθερία, διάλογο και παιδεία. Αν δεν τα έχει όλα αυτά, τα λόγια γίνονται κούφια πυροτεχνήματα για να φωτίσουν πρόσκαιρα, το παχύ σκοτάδι των βιαστών της.
Ο Ομπάμα έφυγε για το Βερολίνο, όπως οι φιλέλληνες περιηγητές της Επανάστασης, με όμορφες υποσχέσεις για το χρέος και ύμνους για το παρελθόν μας. Η διαχείριση της δημοκρατίας μας όμως, δεν είναι δική του υπόθεση. Είναι δική μας και των εταίρων μας και μόνο με αυτή την αντίληψη θα αγωνιστούμε για την αποδοτικότητά της.
Ο Θουκυδίδης πάντως, έχει κάτι καλό για τη περίπτωσή μας: «Άνδρες πόλις και ού τείχη, ουδέ νήες ανδρών κεναί» (η πόλη [και η δύναμή της] είναι οι άντρες και όχι τα τείχη ούτε τα άδεια πλοία)…
