Το προσεχές διάστημα η ένταση στη Μέση Ανατολή θα κλιμακωθεί, αργά ή γρήγορα το Ιράν θα απαντήσει με αντίποινα, προκαλώντας νέα σκληρότερα αντίποινα από τις ΗΠΑ, ενώ είναι σαφές ότι το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης θα επιταχυνθεί, τονίζει στο liberal.gr ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιώργος Παγουλάτος, ο οποίος δεν αποκλείει μια ευρύτερη στρατιωτική κλιμάκωση και προβλέπει ότι η περίοδος αποσταθεροποίησης θα είναι μακρά, καθώς ο Πρόεδρος Τραμπ θα συντηρήσει την ένταση, προκειμένου να επωφεληθεί εκλογικά το Νοέμβριο.
Σχολιάζοντας τις υπόλοιπες διεθνείς προκλήσεις για το 2020, ο καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, θεωρεί ότι θα υπάρξει κλιμάκωση στις σινο-αμερικανικές σχέσεις στο μέτωπο της τεχνολογίας, ενώ μιλά για τους κινδύνους με τους οποίους βρίσκεται αντιμέτωπη η παγκόσμια οικονομία μέσα από τις εμπορικές αντιπαραθέσεις ή από μια κρίση ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, επισημαίνοντας ότι ειδικότερα η ΕΕ, λόγω κυρίως των Γερμανικών εξαγωγών, είναι έντονα εκτεθειμένη στην κατανάλωση της αμερικανικής οικονομίας.
Στο μέτωπο της Ευρωζώνης, εκτιμά ότι η φιλοδοξία της νέας ηγεσίας της Κομισιόν για να αποκτήσει μια παγκόσμια επιρροή θα προσκρούσει στην απροθυμία ορισμένων κυβερνήσεων να παραχωρήσουν πρωτοβουλίες στα ευρωπαϊκά όργανα, κάνοντας λόγο για τη "μοναξιά" του Εμ.Μακρόν, αλλά και για το γεγονός ότι μια εξωγενής οικονομική επιβράδυνση (ΗΠΑ, Κίνα, κρίση στη Μέση Ανατολή και αύξηση από ροές προσφύγων) θα δυσκολεύσει ακόμα περισσότερο τα πράγματα για την ΕΕ.
Στη πρώτη γραμμή έκθεσης όλων των παραπάνω βρίσκεται η Ελλάδα για την οποία λέει με νόημα πως "η παρούσα συγκυρία μας θυμίζει ότι μπορείς να ωριμάσεις ως κοινωνία και πολιτικό σύστημα, μπορείς ακόμα και να αποφοιτήσεις από μια τρομερή κρίση της οικονομίας, δεν μπορείς όμως να ξεφύγεις από τη γεωγραφία!"
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- To 2020, μπήκε με αναταράξεις για τη διεθνή οικονομία, με μια έντονη ανησυχία για τις επιπτώσεις από μια ενδεχόμενη ευρύτερη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή λόγω Ιράν, και κατά πόσο αυτό θα επηρεάσει επί μακρόν τις τιμές του πετρελαίου. Πόσο πιθανό είναι ένα τέτοιο σενάριο άμεσα ή μέσα στη διάρκεια του έτους;
Η εξόντωση του Ιρανού στρατιωτικού διοικητή εκτόξευσε προσωρινά τις τιμές του πετρελαίου. Η πιθανότερη προοπτική είναι ότι η ένταση στην περιοχή θα κλιμακωθεί για το επόμενο διάστημα, πριν οποιεσδήποτε προσπάθειες αποκλιμάκωσης καταφέρουν (εάν αυτό συμβεί) να τελεσφορήσουν. Αναμένεται ευρέως ότι το Ιράν θα απαντήσει, προκαλώντας με τη σειρά του νέα σκληρότερα αντίποινα των ΗΠΑ, σε έναν φαύλο κύκλο. Είναι σαφές ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν υπό αυτές τις συνθήκες επιταχύνεται.
Επομένως για τις επόμενες εβδομάδες, πιθανώς και μήνες, η κατάσταση θα είναι τεταμένη, χωρίς να αποκλείεται και μια ευρύτερη στρατιωτική κλιμάκωση. Καθ' όλο αυτό το διάστημα, εάν το παρελθόν είναι οδηγός, η ένταση θα καταστήσει πιθανώς δυσμενέστερες τις συνθήκες διέλευσης εμπορικών και πετρελαιοφόρων πλοίων από τα Στενά του Ορμούζ, όπου ήδη είχε σωρευθεί ένταση κατά τους προηγούμενους μήνες, με αυξητικό αντίκτυπο στις τιμές του πετρελαίου.
Η ομαλοποίηση εξαρτάται άμεσα από την διάθεση της κυβέρνησης Τραμπ να αποκλιμακώσει την ένταση. Η ροπή του Αμερικανού Προέδρου προς απρόβλεπτες και σπασμωδικές αντιδράσεις καθιστά δυσχερή κάθε πρόβλεψη για το χρόνο αποκλιμάκωσης. Εάν η πρόθεση περιλαμβάνει τη δημιουργία εξωτερικής κρίσης προς εκλογική εκμετάλλευση ενόψει των εκλογών του Νοεμβρίου 2020, τότε η περίοδος της αποσταθεροποίησης προμηνύεται μακρά, διευκολυνόμενη από την ενεργειακή αυτάρκεια των ΗΠΑ.
- Το έτερο μέτωπο, πέραν της Μ.Ανατολής, αφορά στις σινο-αμερικανικές σχέσεις. Μπορεί φέτος να δούμε ένα είδος ανακωχής ανάμεσα σε Πεκίνο και Ουάσινγκτον ή φοβάστε μια κλιμάκωση της διελκυστίνδας ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου ; Τι θα σημάνει αυτό για την παγκόσμια οικονομία ;
Παρά τους δασμούς που επέβαλε ο Τραμπ, άνω του 1/5 των αμερικανικών εισαγωγών εξακολουθούν να έρχονται από την Κίνα. Η όξυνση της εμπορικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στις δυο οικονομίες έχει κόστος για την αμερικανική οικονομία. Επομένως δεν θεωρώ εξαιρετικά πιθανή μια περαιτέρω κλιμάκωση, με εξαίρεση την τεχνολογία, στο μέτρο που αυτή συναρτάται με την αίσθηση της ασφάλειας.
Εκεί η αντιπαράθεση όχι μόνο δεν αποκλιμακώνεται αλλά θα εντείνεται, με ομόθυμη υποστήριξη από το Κογκρέσο και την κοινή γνώμη των ΗΠΑ. Η αντίληψη εμπεδώνεται όλο και ισχυρότερα ότι η κινεζική υψηλή τεχνολογία (5G-Huawei, τεχνητή νοημοσύνη, κλπ) συνιστά μακροπρόθεσμη απειλή για την ασφάλεια των ΗΠΑ, εντείνοντας μάλιστα τις αμερικανικές πιέσεις και προς τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Ως τώρα η εμπειρία της αναβίωσης του προστατευτισμού από τον Τραμπ έχει δείξει δυο πράγματα: (α) ότι η εμπορική αντιπαράθεση έχει σαφείς επιπτώσεις επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας, (β) ότι οι πληττόμενες οικονομίες/επιχειρήσεις τείνουν να προσαρμόζονται μέσα από στρατηγικές υποκατάστασης των διασυνοριακών εμπορικών συναλλαγών ή επαναπατρισμού επενδύσεων. Πάντως σε ό,τι αφορά την υψηλή τεχνολογία, η αντιμετώπιση της Κίνας με όρους απειλής ασφάλειας οδηγεί σταδιακά στην ανάπτυξη ξεχωριστών οικοσυστημάτων τεχνολογίας. Όλα αυτά συνιστούν εκδοχές «αποπαγκοσμιοποίησης» και αντιστροφής της πορείας απελευθέρωσης του παγκόσμιου εμπορίου των τελευταίων δεκαετών.
- Το 2020 είναι επίσης χρονιά αμερικανικών εκλογών. Οι απόψεις για το πως αυτές θα επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία διίστανται. Ποια η γνώμη σας ;
Είναι σαφές ότι ο Πρόεδρος Τραμπ έχει εξαρτήσει την επανεκλογή του από την θετική πορεία της αμερικανικής οικονομίας. Σε ό,τι εξαρτάται από αυτόν, θα κάνει ό,τι μπορεί για να συνεχιστεί αδιατάρακτα η θετική της πορεία μέχρι το τέλος του 2020, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει μια υπέρμετρη υπερθέρμανση που θα επέτεινε το κόστος της προσαρμογής στην επόμενη καθοδική φάση του κύκλου από το 2021.
Είναι όμως επίσης σαφές ότι η πορεία της οικονομίας δεν διατάσσεται από τον Αμερικανό Πρόεδρο, όσο ισχυρός κι αν είναι αυτός. Έχουν περάσει 10 χρόνια από την τελευταία αμερικανική ύφεση. Κατά το 2019 υπήρξαν αρκετές ισχυρές ενδείξεις επικείμενης ύφεσης. Δεν είναι μόνο η έντονα προκυκλική πολιτική Τραμπ, δίνοντας μια ισχυρή επεκτατική ώθηση μέσα από μεγάλες μειώσεις φόρων στα υψηλά εισοδήματα, σε μια περίοδο που δεν χρειαζόταν ή πάντως που θα ήταν προτιμότερο η ώθηση να προέλθει από αύξηση των επενδύσεων.
Είναι επίσης το γεγονός ότι τον περασμένο Αύγουστο η καμπύλη αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων αντιστράφηκε. Έστω και για λίγες μέρες, τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια ξεπέρασαν τα μακροπρόθεσμα, κάτι που τυπικά συνιστά προάγγελο ύφεσης κάποια στιγμή το 2020. Εάν η ύφεση επέλθει (και μπορεί αυτό να συμβεί μέσα από τα κανάλια του παγκόσμιου εμπορίου, του εμπορίου με την Κίνα, ή από μια κρίση ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα) τότε είναι βέβαιο ότι θα έχει επίπτωση στην παγκόσμια οικονομία. Ειδικότερα η ΕΕ, λόγω κυρίως των Γερμανικών εξαγωγών, είναι έντονα εκτεθειμένη στην κατανάλωση της αμερικανικής οικονομίας.
- Σε επίπεδο Ευρωζώνης, μια από τις πολλές προκλήσεις είναι το Brexit, υπάρχουν όμως πολλές ακόμη, όπως το European Green Deal για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αν σας ζητούσα να αποτολμήσετε μια πρόβλεψη για το 2020, ποια θα ήταν αυτή; Θα καταφέρει να σταθεί η ΕΕ απέναντι στις προκλήσεις της νέας χρονιάς ή όχι;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκινά τον νέο πενταετή κύκλο των θεσμικών της οργάνων με υψηλές και ευγενείς φιλοδοξίες, προσπαθώντας να αφήσει πίσω της την εσωστρέφεια της προηγούμενης περιόδου. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι ένα μεγαλεπίβολο συνολικό πρόγραμμα που θέτει την ΕΕ σε παγκόσμια ηγετική θέση. Έχει όμως σημαντικές δυσκολίες υλοποίησης, που συνδέονται με το κόστος μετάβασης για ορισμένες χώρες όπως της Ανατολικής Ευρώπης. Ο βασικός συντελεστής ευρωπαϊκής εσωστρέφειας κατά την προηγούμενη περίοδο, το Brexit, φαίνεται να οδηγείται σε εκτόνωση, κυρίως λόγω ύπαρξης (για πρώτη φορά μετά το δημοψήφισμα) ισχυρής κυβέρνησης στο Λονδίνο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό την Πρόεδρο φον ντερ Λάιεν εξέφρασε τη βούλησή της να είναι μια «γεωπολιτική» Επιτροπή, δηλαδή να αυξήσει τον παγκόσμιο ρόλο και επιρροή της ΕΕ. Όμως ήδη η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κλιμακούμενη γεωπολιτική κρίση στη Μέση Ανατολή απέναντι στην οποία (όπως και απέναντι στις επιθετικές πρωτοβουλίες Ερντογάν) δεν έχει επιτύχει τον βαθμό ενότητας και αποφασιστικότητας των κρατών-μελών της για να έχει μια ισχυρή ενιαία φωνή.
Επομένως η φιλοδοξία της παγκόσμιας επιρροής και στο 2020 θα προσκρούει στην απροθυμία ορισμένων κυβερνήσεων να παραχωρήσουν πρωτοβουλίες στα Ευρωπαϊκά όργανα. Ο Μακρόν παραμένει μακράν ο πιο φιλόδοξος ηγέτης στην Ευρώπη, όμως σε αναζήτηση εφάμιλλης φιλοδοξίας εταίρου στο Βερολίνου -η πορεία αποδρομής της καγκελαρίου Μέρκελ δεν βοηθά. Μια εξωγενής (ΗΠΑ, Κίνα, κρίση στη Μέση Ανατολή) οικονομική επιβράδυνση θα δυσκολεύσει ακόμα περισσότερο τα πράγματα για την ΕΕ. Ιδίως εάν μια όξυνση στη Μ. Ανατολή συνοδευτεί από νέες ροές προσφύγων. Και οι εξ ορισμού «μηδενικού αθροίσματος» διαπραγματεύσεις για τον επόμενο πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ, στον τελικό τους γύρο το 2020, θα δημιουργήσουν περαιτέρω εντάσεις μεταξύ των κρατών-μελών.
- Σε αυτή τη δύσκολη χρονιά, πως μπορεί να επηρεάσουν όλοι αυτοί οι αστάθμητοι παράγοντες την ελληνική οικονομία ; Ποιος είναι ο μεγαλύτερος διεθνής κίνδυνος για την Ελλάδα, σε μια χρονιά-ορόσημο για την ίδια, καθώς όλοι προσδοκούν σε μια ισχυρή ανάπτυξη, με την κυβέρνηση να έχει βάλει τον πήχη στο 2,8%;
Η ελληνική οικονομία έχει περάσει σε συνθήκες κανονικότητας και ανάπτυξης, αλλά παραμένει ευάλωτη σε εξωγενείς διαταραχές. Ούτε μια αύξηση του κόστους της ενέργειας θα την άφηνε ανεπηρέαστη, ούτε μια περαιτέρω επιβράδυνση της διεθνούς και ευρωπαϊκής οικονομίας. Και βέβαια η αναθέρμανση της εξωτερικής απειλής από την Τουρκία, και η αποσταθεροποίηση της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής βρίσκουν την Ελλάδα στην πρώτη γραμμή έκθεσης. Κύριος επιπλέον παράγοντας κινδύνου (εκτός από μια κλιμάκωση της έντασης με την Τουρκία, αύξηση των τιμών του πετρελαίου, και επιβράδυνση της διεθνούς και ευρωπαϊκής οικονομίας) θα ήταν μια περαιτέρω επιδείνωση των προσφυγομεταναστευτικών ροών μέσω Τουρκίας.
Βέβαια θετικό είναι το γεγονός ότι η χώρα έχει για πρώτη φορά μετά το 2010 συνθήκες υψηλής πολιτικής σταθερότητας, με μια κυβέρνηση σαφούς ευρωπαϊκού και μεταρρυθμιστικού προσανατολισμού, και μια αντιπολίτευση που λειτουργεί με σχετική αυτοσυγκράτηση. Η παρούσα συγκυρία πάντως μας θυμίζει ότι μπορείς να ωριμάσεις ως κοινωνία και πολιτικό σύστημα, μπορείς ακόμα και να αποφοιτήσεις από μια τρομερή κρίση της οικονομίας, δεν μπορείς όμως να ξεφύγεις από τη γεωγραφία!
