Του Στέλιου Φενέκου*
Το μεταναστευτικό ζήτημα μπαίνει σε νέα φάση λόγω κυρίως της συμπεριφοράς του Ερντογάν και της ανάγκης αναθεώρησης της πολιτικής της χώρας και της ΕΕ.
Πολλοί μιλούν για φυσική αποτροπή των μεταναστών στο να έρχονται στη χώρα μας αλλά οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται την έννοια της αποτροπής και πως αυτή μπορεί να εφαρμοσθεί σε χιλιάδες ανθρώπους που φθάνουν σε τέτοιο σημείο απελπισίας, ώστε να παίζουν την ζωή τους κορόνα γράμματα μέσα σε ένα καρυδότσουφλο στη θάλασσα.
Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το τι σημαίνει αποτροπή στο μεταναστευτικό για να γίνει αντιληπτό εάν μπορεί να λειτουργήσει, εάν είναι κατάλληλη για την διαχείριση του μεταναστευτικού και ποιες άλλες πρακτικές θα ήταν σύννομες και καταλληλότερες.
Ανάλυση της έννοιας της αποτροπής
Για να λειτουργήσει η αποτροπή σε όλα τα πεδία εφαρμογής της πρέπει να είναι:
• Αξιόπιστη: Μία αποτροπή είναι «αξιόπιστη» στο βαθμό που ο αυτός ο οποίος αποτελεί τον στόχο της αποτροπής πιστεύει ότι ο αποτρέπων θα πραγματοποιήσει την απειλή του για τιμωρία/κυρώσεις. Η αποτροπή δεν μπορεί να λειτουργήσει, εάν αυτός που επιδιώκεται να αποτραπεί από το να κάνει μία ενέργεια, γνωρίζει με βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να υπάρξουν οι επαπειλούμενες τιμωρίες/κυρώσεις.
• Σχετική /Δέουσα / Επαρκής: Οι απειλή κυρώσεων πρέπει να είναι σχετική / δέουσα / επαρκής, υπό την έννοια ότι θα μπορεί να αποτρέψει τον απειλούμενο από συγκεκριμένες συμπεριφορές. Θα πρέπει όμως ο απειλούμενος να έχει επιλογές είτε να του αφήνεται κάποια ελευθερία δράσεως, για να μπορεί να υποχωρήσει και να δράσει με τον τρόπο που θέλει αυτός που αποτρέπει, γιατί εάν είναι με τη πλάτη στο τοίχο, χωρίς εναλλακτικές επιλογές, θα ρισκάρει τα πάντα και η αποτροπή δεν θα λειτουργήσει.
• Δριμεία: Η απειλή κυρώσεων πρέπει να είναι επαρκώς δριμεία, ώστε να αναγκάζει το στόχο να προτιμήσει να μην πράξει ή να συμπεριφερθεί κατά τρόπο μη αποδεκτό από αυτόν που τον απειλεί με τιμωρίες /κυρώσεις. Εάν η απειλή είναι επαρκώς δριμεία, εξαρτάται όχι μόνο από το μέγεθος των κυρώσεων που θα επιβάλει ο απειλών, αλλά επίσης και από τον χαρακτήρα των απαιτήσεων του. Μία μετριοπαθής απειλή μπορεί να λειτουργήσει καλά, εάν οι απαιτήσεις είναι επίσης επαρκώς μετριοπαθείς. Ακόμη και μία δριμεία όμως απειλή μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι ανεπαρκής, εάν οι απαιτήσεις αυτού που εκφράζει την απειλή υπερβαίνουν και θίγουν τα ζωτικά συμφέροντα του αντιπάλου.
• Ολοκληρωμένη: Για να είναι αποτελεσματική μία απειλή πρέπει να είναι ολοκληρωμένη σε όλα τα επίπεδα, πολιτικό, κοινωνικό αλλά και επιχειρησιακά. Πρέπει να συνοδεύεται από μία κατηγορηματική ή υπονοούμενη υπόσχεση, ότι οι επαπειλούμενες κυρώσεις θα εφαρμοσθούν χωρίς προσκόμματα εάν ο στόχος δεν προσαρμοσθεί, αλλά και ότι θα ανακληθεί εάν ο στόχος προσαρμοσθεί.
• Ξεκάθαρη: Για να είναι αποτελεσματική μία απειλή κυρώσεων, πρέπει να είναι επαρκώς ξεκάθαρη. Το μήνυμα που προσπαθεί να μεταφέρει δηλαδή, πρέπει να είναι γνωστό και κατανοητό από τον στόχο. Πρώτα πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε αυτόν, τι ακριβώς θέλει αυτός που απειλεί. Εάν το μήνυμα δεν λαμβάνεται ξεκάθαρα από τον στόχο, μία απειλή δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Απαιτείται ο στόχος να καταλάβει τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν αν αρνηθεί να συμμορφωθεί. Εάν οι επιπτώσεις της τιμωρίας δεν εκτιμηθούν σωστά και υποτιμηθούν, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ο στόχος να αγνοήσει την απειλή, ακόμη και εάν αυτή είναι επαρκής, δριμεία και αξιόπιστη.
Η αποτροπή στο πεδίο εφαρμογής του μεταναστευτικού
Εάν δούμε την πολιτική της Ελλάδος αλλά και της ΕΕ στο μεταναστευτικό, θα δούμε ότι σε κανένα επίπεδο δεν υπήρξε αποτρεπτική πολιτική, ούτε και μπορούσε να εφαρμοσθεί ως τέτοια.
Θα δούμε γιατί η αποτροπή είναι ελλιπής έννοια όταν χρησιμοποιείται με την παραδοσιακή της μορφή στο μεταναστευτικό και γιατί ο έννοιες των αντικινήτρων και των κινήτρων μαζί είναι πλέον σύννομες, καταλληλότερες, ρεαλιστικές και πιο ανθρώπινες για την διαχείριση του μεταναστευτικού, έναντι της αποτροπής.
Η αποτροπή μπορεί να εφαρμοσθεί με τους εξής τρόπους έναν-έναν και όλους μαζί!
Φυσικά
Ψυχολογικά
Νομικά
Οικονομικά
Και οπωσδήποτε επικοινωνιακά
Η φυσική αποτροπή από τη στιγμή που ξεκίνησαν από την απέναντι ακτή
Διαβάζουμε καθημερινά πλήθος επιφανειακών δημοσιευμάτων για την αδυναμία της Ελλάδος να ελέγξει τα θαλάσσια σύνορα της και να αποτρέψει φυσικά τους μετανάστες να εισέλθουν στη χώρα κυρίως από τη θάλασσα (ο έλεγχος στον Έβρο είναι πιο εύκολος).
Όμως η φυσική αποτροπή στη θάλασσα, στις βάρκες με τους μετανάστες δεν μπορεί να λειτουργήσει για τους παρακάτω λόγους:
Από τη στιγμή που οι βάρκες (υπερφορτωμένες με μειωμένη πλευστότητα και μιας χρήσεως) βγουν στη θάλασσα και περάσουν είτε όχι τα χωρικά ύδατα, ακόμη και αν έχουν εντοπιστεί, τα πλοία περιπολίας το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να συνοδεύσουν για ασφάλεια τα καρυδότσουφλα είτε ανεβάσουν τους ανθρώπους επάνω για να μην πνιγούν και να τους μεταφέρουν με ασφάλεια στη ακτή. Τα Τουρκικά πλοία περιπολίας στην Τουρκική ακτή (αν είναι στα Τουρκικά ύδατα οι βάρκες), και τα Ελληνικά πλοία στην Ελληνική αν οι βάρκες εντοπισθούν στα Ελληνικά ύδατα.
Εάν οι διακινητές είτε οι ίδιοι οι μετανάστες αναποδογυρίσουν τις βάρκες μόλις δουν τα Ελληνικά πλοία περιπολίας (αυτό κάνουν), τότε η επιχείρηση γίνεται "διάσωση ανθρώπου στη θάλασσα" και ενεργοποιούνται οι διαδικασίες "έρευνας και διάσωσης". Στη περίπτωση αυτή πρωτεύων στόχος γίνεται πλέον η διάσωση και η περίθαλψη των ανθρώπων από τα πλοία μας! Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνουν και την είσοδο στη χώρα μας με κόστος ανθρώπινες ζωές κάποιες φορές.
Να πιεσθούν οι βάρκες για να επιστρέψουν στα Τουρκικά ύδατα δεν μπορεί να γίνει στη πράξη, γιατί οι βάρκες είναι καρυδότσουφλα και θα ανατραπούν και θα βουλιάξουν σε οιαδήποτε ασταθή κατάσταση πίεσης και πανικού, με τραγικά αποτελέσματα. Θα είναι εγκληματική πράξη, όπως είδαμε να συμβαίνει κατά κόρον στη περιοχή της Λαμπεδούσας στην Ιταλία.
Εάν οι Τούρκοι δεν ελέγξουν στα δικά τους ύδατα και στις ακτές τους την επιβίβαση των μεταναστών στις βάρκες (εκεί έχει έννοια η αποτροπή), δεν μπορεί να αποτραπεί η είσοδός τους στη χώρα μας!
Σε ότι αφορά τη δική μας πολιτική στα Ευρωπαϊκά όργανα για το ζήτημα αυτό της φυσικής αποτροπής στη θάλασσα, δεν έχουμε επιτύχει να φωτίσουμε όλες τις πλευρές του ζητήματος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται δυσμενείς εντυπώσεις, να καλλιεργούνται ανεδαφικές προσδοκίες και να δρομολογούνται αναποτελεσματικές ενέργειες.
Αντικίνητρα και κίνητρα μαζί ως αποτρεπτικά και θετικά μέσα
1. Υπάρχει μία διαφοροποίηση στα ποιοτικά στοιχεία των μεταναστών.
Είναι αυτοί που είναι απελπισμένοι γιατί κινδυνεύει η ζωή τους εάν παραμείνουν στις χώρες τους.
Και αυτοί που ψάχνουν μία καλύτερη ζωή στη γη της επαγγελίας, όπως τους έχουν υποσχεθεί και όπως φαντάζονται από τα ακούσματα τους.
2. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι καμία μορφή αποτροπής δεν μπορεί να λειτουργήσει, μπροστά στην απελπισία φυγάδων που κινδυνεύει η ζωή τους. Είναι έτοιμοι να αναλάβουν οιοδήποτε ρίσκο αφού αυτό που βιώνουν είναι η χειρότερη επιλογή γι αυτούς. Δεν έχουν κανένα κίνητρο για να μην μετακινηθούν, αντίθετα έχουν πολλά για να αναγκασθούν να μετακινηθούν.
3. Συνεπώς για να μειωθεί το ρεύμα μεταναστών πρέπει να λειτουργήσει ιδιαίτερη αποτρεπτική πολιτική, η οποία να περιλαμβάνει αντικίνητρα και κίνητρα μαζί. Αντικίνητρα που να λειτουργούν αποτρεπτικά (ψυχολογικά, νομικά, οικονομικά, φυσικά) για να μην αναλάβουν τους κινδύνους μετακίνησης και κίνητρα για να έχουν λόγο να παραμείνουν στους τόπους τους.
4. Τα αποτρεπτικά αυτά μέσα με την έννοια των αντικινήτρων αλλά και τα κίνητρα, μπορούν να έχουν ως υποκείμενα:
Τους ίδιους τους μετανάστες,
Τους διακινητές,
Τις χώρες προέλευσης,
Τις Χώρες πρώτης εισόδου,
Τις χώρες προορισμού.
5. Κάποιο μέτρο που λειτουργεί ως κίνητρο για κάποιον μπορεί να είναι αντικίνητρο για κάποιον άλλο. Π.χ. τα κίνητρα στις χώρες προέλευσης και διέλευσης για τον έλεγχο και την δέσμευση των χρημάτων που έχουν σχέση με την παράνομη διακίνηση, μπορεί να είναι αντικίνητρο για τους διακινητές αλλά και για τους μετανάστες. Τα κίνητρα στις χώρες προέλευσης για αποδοχή του επαναπατρισμού, είναι αντικίνητρα για τους μετανάστες.
6. Τα αντικίνητρα που λειτουργούν αποτρεπτικά αλλά και τα κίνητρα, μπορούν να εφαρμοσθούν:
Στα σημεία εκκίνησης, να έχουν ως στόχους δηλαδή τον μηχανισμό που οργανώνει τις μετακινήσεις (ανθρώπους, μέσα και το χρήμα που σχετίζεται καθ οιονδήποτε τρόπο με την διακίνηση),
Στις χώρες διέλευσης κατά την διαδρομή τους
Στις χώρες υποδοχής και τελικού προορισμού.
Καταλήγοντας
Α. Αντικίνητρα ως αποτρεπτικά ως αποτρεπτικά μέσα
1. Για να είναι αποτελεσματικά τα οιαδήποτε αποτρεπτικά μέτρα θα πρέπει να γίνονται έγκαιρα γνωστά στους επόμενους που επιχειρούν (ψυχολογικά-επικοινωνιακά μέτρα).
2. Οι επαναπατρισμοί είναι αναγκαίοι, διότι ενισχύουν τα αντικίνητρα μετακίνησης και λειτουργούν αποτρεπτικά, αφού οι επόμενοι μαθαίνουν τι συνέβη στους προηγούμενους, τα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν (οικονομικά-νομικά - φυσικά αποτρεπτικά μέτρα) και αποθαρρύνονται να αναλάβουν το ρίσκο της πλήρους αποτυχίας είτε απομυθοποιούν τον θαυμαστό κόσμο που φαντάσθηκαν.
Β. Κίνητρα ως θετικά μέτρα
3. κίνητρα για να αποτραπεί η μετακίνηση αφορούν την ειρήνη, την σταθερότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης στις χώρες προέλευσης.
4. Ενίσχυση των χωρών πρώτης εισόδους ώστε να έχουν κίνητρα για εφαρμογή αυστηρών ελέγχων, περιορισμών και αρνήσεων εισόδου σε αυτές είτε διέλευσης.
5. Κίνητρα στις χώρες διέλευσης για την σύλληψη και αυστηρή τιμωρία των διακινητών.
6. Κίνητρα για συνεργασία όλων των χωρών προέλευσης, πρώτης εισόδου και διέλευσης για έλεγχο και δέσμευση των χρημάτων που σχετίζονται με την παράνομη διακίνηση ανθρώπων.
7. Κίνητρα στις χώρες προέλευσης για αποδοχή επαναπατρισμού.
Μόνο ο συνδυασμός αντικινήτρων και κινήτρων μαζί όπως αναλύσαμε μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στην μετακίνηση μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων.
*Ο Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ και Πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών.
