Του Γιάννη Κωνσταντινίδη*
Μια από τις στιγμές που κερδίζουν πάντα την έκπληξη των φοιτητών στις διαλέξεις είναι εκείνη που εισάγει τη συζήτηση για το φάσμα της πολιτικής συμμετοχής, καθώς η θεώρηση της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, από τη μία, και της πολιτικής δολοφονίας, από την άλλη, ως εκφάνσεων του ιδίου φαινομένου τους ξενίζει. Η πρώτη συμπεριφορά εκλαμβάνεται ως τεκμήριο άσκησης των καθηκόντων του καλού πολίτη, ενώ η δεύτερη ως απόδειξη της ύπαρξης του κινδύνου κατάλυσης των κεκτημένων της δημοκρατίας. Όμως η επιβράβευση της συμμετοχής στα κοινά και η καταδίκη της πολιτικής βίας αποτελούν δύο κοινοτοπίες. Είναι πολύ ουσιαστικότερο να προσλαμβάνουμε τα δύο φαινόμενα ως τις δύο άκρες ενός συνεχούς γιατί τότε θα αντιληφθούμε την αξία ενός πολύ κεντρικού ερωτήματος: πώς οδηγείται κάποιος από τη μία μορφή πολιτικής συμμετοχής στην άλλη; Με άλλα λόγια, τι είναι αυτό που οπλίζει το χέρι εκείνου που απορρίπτει την οδό τιμωρίας ενός πολιτικού αντιπάλου του στην κάλπη και τον οδηγεί σε μια πράξη βίας;
Η απάντηση βρίσκεται σε δύο συνθήκες, η συνύπαρξη των οποίων αποτελεί μια σίγουρη συνταγή κατάρρευσης των αρχών της δημοκρατίας. Η πρώτη συνθήκη αφορά στην απώλεια της πολιτικής εμπιστοσύνης, δηλαδή της πίστης των πολιτών έναντι των θεσμών. Η πολιτική εμπιστοσύνη πλήττεται σε περιόδους ανεπαρκούς διαχείρισης εκ μέρους της πολιτικής ηγεσίας οικονομικών προβλημάτων ή σε περιόδους αποκάλυψης σκανδάλων που επιβεβαιώνουν τη διάσταση μεταξύ του συλλογικού συμφέροντος, από τη μία, και των συμφερόντων των ελίτ, από την άλλη. Η ανάρμοστη συμπεριφορά των πολιτικών ελίτ καλλιεργεί το έδαφος για την επιβολή του λαϊκισμού. Όμως είναι η δεύτερη συνθήκη που πυροδοτεί τη βία. Πρόκειται για τη σταδιακή αποδοχή από τους λαϊκιστές αντιπάλους των ελίτ των μη συμβατικών μορφών πολιτικής έκφρασης, όπως για παράδειγμα η φθορά περιουσίας ή η στέρηση ελευθερίας εισόδου ή εξόδου από δημόσιους χώρους ή ακόμα και οι προπηλακισμοί, ως ισότιμων με την επιλογή ψήφου μεθόδων αντίδρασης έναντι των αποτυχημένων ή ιδιοτελών ελίτ.
Τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της δημοκρατίας δεν τον δημιουργεί τελικά η βία. Τον δημιουργεί η μακρά έκθεση των πολιτών στο πολιτικό ψέμα και η συνεπαγόμενη απώλεια της πολιτικής εμπιστοσύνης. Και τον εντείνει η υποδαύλιση του πάθους έναντι των πολιτικών αντιπάλων και η κανονικοποίηση μη συμβατικών μορφών συμμετοχής. Η απίσχναση της πολιτικής εμπιστοσύνης ανοίγει τον δρόμο σε συστήματα διακυβέρνησης στη βάση της πυγμής. Ας μην παίζουμε εύκολα μαζί της.
*Ο κ. Γιάννης Κωνσταντινίδης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διευθυντής του Ινστιτούτου του Ποταμιού «Π τετράγωνο – Πρόοδος στην Πράξη»
