Του Γιώργου Καραβάνα*
Η ιστορία των «τραπεζών βλαστοκυττάρων» στην Ελλάδα, έχει εν συντομία ως εξής: Κάπου στα 2003 με 2004, έρχεται και στη χώρα μας η δυνατότητα ιδιωτικής φύλαξης (κρυοσυντήρησης) του ομφαλοπλακουντικού αίματος των παιδιών που γεννιούνται. Το ομφαλοπλακουντικό αίμα (ΟπΑ), είναι ένα υλικό πλούσιο σε αρχέγονα αδιαφοροποίητα κύτταρα, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αργότερα στη ζωή, είτε στο ίδιο το παιδί από το οποίο προέρχεται είτε σε άλλα μέλη της οικογένειάς του, σε μία σειρά από βαριά αιματολογικά νοσήματα ή/και σε σειρά νέων αναγεννητικών θεραπειών που βρίσκονται σήμερα σε φάση κλινικών δοκιμών. Τη δυνατότητα αυτή παρέχουν την περίοδο εκείνη αποκλειστικά εταιρίες του εξωτερικού (Αγγλία, Βέλγιο, Αυστρία), που αναλαμβάνουν να παραλάβουν το σχετικό υλικό αμέσως μετά τη γέννηση και να το στείλουν προς επεξεργασία και συντήρηση στην έδρα τους. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, ιδρύονται και οι πρώτες ελληνικές Τράπεζες ΟπΑ. Η λειτουργία τους γρήγορα εκτοπίζει τις ξένες εταιρίες από την ελληνική αγορά, αφού και ο μη ειδικός καταλαβαίνει πως όσο γρηγορότερα καταψυχθεί ένα υλικό που προορίζεται για κρυοσυντήρηση τόσο μεγαλύτερο θα είναι το ποσοστό βιωσιμότητας των κυττάρων που περιέχει.
Την ίδια περίπου περίοδο ξεκινά τη λειτουργία της, χωρίς καμία άδεια από κανέναν, και η βιοτράπεζα της Ακαδημίας Αθηνών: μια τράπεζα ΟπΑ και άλλων νεογνικών ιστών, που παρέχει τόσο τη δυνατότητα δωρεάς του υλικού αυτού, για χρήση σε οποιονδήποτε τύχει να το έχει ανάγκη, όσο και ιδιωτικής φύλαξης Μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων από τον ιστό του ομφάλιου λώρου, για ιδιωτική φύλαξη και χρήση αποκλειστικά από την οικογένεια, έναντι αμοιβής. Τόσο η Ελληνική Αιματολογική Εταιρία (ΕΑΕ) όσο και ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) από την αρχή τίθενται εναντίον της λειτουργίας ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ, με την επιχειρηματολογία ότι «τα νοσήματα τα οποία καλούνται οι μεταμοσχεύσεις ΟπΑ να αντιμετωπίσουν είναι μάλλον σπάνια» και ότι «κάθε άλλη μελλοντική τους χρήση αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας». Αναφέρουν ενδεικτικά το παράδειγμα της Γαλλίας, μοναδικής χώρας στην Ευρώπη και ανάμεσα στις ελάχιστες στον κόσμο, που απαγορεύουν τη λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ, με το αιτιολογικό ότι «το αίμα πρέπει να θεωρείται δημόσιο αγαθό(!) κι ότι η ιδιωτική του φύλαξη αντίκειται στη δημόσια ιατρική ηθική».
Από τα πρώτα χρόνια λοιπόν, τόσο η ΕΑΕ όσο και ο ΕΟΜ, επιδίδονται σε έναν επικοινωνιακό πόλεμο εναντίον των ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ, προσπαθώντας να πείσουν το κοινό για τη μη-χρησιμότητά του, αδυνατώντας ωστόσο να απαντήσουν στην παρατήρηση πως «ιδιωτικές τράπεζες ΟπΑ λειτουργούν σε σχεδόν ΚΑΘΕ χώρα του πολιτισμένου κόσμου». Ταυτόχρονα, αποστέλλουν επιστολές στους εκάστοτε Υπουργούς Υγείας (Ν. Κακλαμάνη και Δ. Αβραμόπουλο), ζητώντας την απαγόρευση της λειτουργίας ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ στην Ελλάδα. Στο αίτημά τους ωστόσο – και ορθώς - δεν υπάρχει ανταπόκριση.
Μέχρι τότε, ο όρος «Τράπεζα βλαστοκυττάρων», αναφέρεται αποκλειστικά στο Νόμο 3305, σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις λειτουργίας των τραπεζών κρυοσυντήρησης, των μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Όπως ήταν φυσιολογικό, οι πρώτες ελληνικές τράπεζες ΟπΑ συμμορφώνονται με τις προδιαγραφές που αναφέρονται εκεί. Το 2008, ενσωματώνεται στο ελληνικό δίκαιο (ΠΔ 26/2008) ευρωπαϊκή οδηγία, σχετικά με τη «Θέσπιση προτύπων, ποιότητας και ασφάλειας για τη δωρεά, την προμήθεια, τον έλεγχο, την επεξεργασία, τη συντήρηση, την αποθήκευση και τη διανομή ανθρώπινων ιστών και κυττάρων». Οι ελληνικές τράπεζες ΟπΑ, όχι μόνο πληρούν τα σχετικά κριτήρια, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα υπερκαλύπτουν κατά πολύ (είναι λογικό, όταν το θεσμικό πλαίσιο είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, να προνοείς ώστε να καλύπτεις τις αυστηρότερες ενδεχόμενες προδιαγραφές). Έτσι, πολλές από αυτές είναι εξοπλισμένες με εργαστήρια βιολογικής ασφάλειας κλίμακας P3, τη στιγμή που βάσει της ευρωπαϊκής οδηγίας, ένα εργαστήριο κλίμακας P2 θα αρκούσε). Στις κλήσεις ορισμένων εταιριών προς το Υπουργείο Υγείας «να έρθει να τους ελέγξει, προκειμένου να λάβουν την πολυπόθητη άδεια λειτουργίας», το Υπουργείο απαντά πως «δεν είναι δυνατόν ακόμα να χορηγηθούν άδειες, μια και το σχετικό θεσμικό πλαίσιο δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί».
Το 2011 αποτελεί την πρώτη χρονιά ορόσημο για τους πολέμιους των ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ (και πιθανότατα πολέμιους οτιδήποτε ιδιωτικού…). Επί των ημερών του Α. Λοβέρδου στο Υπουργείο Υγείας, ψηφίζεται νόμος (Ν 3984/2011) που θέτει μια σειρά από ανεφάρμοστες ή και αντισυνταγματικές επιπλέον απαιτήσεις, για την αδειοδότηση των ελληνικών ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ. Συγκεκριμένα ο νόμος ορίζει:
- Πως για να είναι έγκυρη η σύμβαση μεταξύ γονέων και τραπεζών, θα πρέπει αυτή να έχει καταρτιστεί τουλάχιστον 3 μήνες πριν από την ημερομηνία του τοκετού (με απαίτηση μάλιστα βεβαίωσης του γνήσιου της υπογραφής των γονέων)
- Πως το ζευγάρι θα πρέπει προηγουμένως να έχει ενημερωθεί από δύο ανεξάρτητους επιστήμονες (ο ένας τουλάχιστον εκτός του προσωπικού της τράπεζας) και μάλιστα επί εγγράφου που συντάσσει ο ΕΟΜ (που όπως προαναφέρθηκε αντιτίθεται στην ιδιωτική φύλαξη)
- Πως οι ιδιωτικές τράπεζες θα πρέπει να υποβάλλουν προς έγκριση στον ΕΟΜ, το συνολικό περιεχόμενο των φυλλαδίων και των ιστοσελίδων τους
- Πως κάθε μία από αυτές, θα πρέπει να καταβάλει εγγυητική επιστολή 100.000 ευρώ (το αρχικό σχέδιο μιλούσε για 1.000.000), η οποία θα καταπέσει υπέρ του δημοσίου, σε περίπτωση μη αδειοδότησης ή αφαίρεσης της άδειας
- Πως η κάθε τράπεζα, για να αδειοδοτηθεί, θα πρέπει προηγουμένως να έχει συνάψει σύμβαση με άλλη ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΜΕΝΗ Τράπεζα (που να τη βρει(;) αφού ακόμα άδειες δεν έχουν εκδοθεί!), η οποία και θα παραλάβει τα δείγματα της πρώτης, σε περίπτωση που αυτή πτωχεύσει
- Πως η λειτουργία χωρίς άδεια, εγείρει πρόστιμο 1.000.000 (υπόψη πως όταν γράφονται αυτά, λειτουργούν κανονικά πάνω από 10 ιδιωτικές και 2 δημόσιες τράπεζες ΟπΑ)
- Διαφοροποιούνται (γίνονται ελαφρύτερες) οι απαιτήσεις για τις δημόσιες τράπεζες (π.χ. δεν απαιτείται κατάθεση εγγυητικής επιστολής) και χωρίζονται σε κατηγορίες οι τράπεζες - όχι βάσει των ιστών που φυλάσσουν, όπως συμβαίνει διεθνώς - αλλά βάσει του ιδιοκτησιακού τους καθεστώτος.
- Ορίζεται ο ΕΟΜ ως εθνική εποπτεύουσα αρχή (ο λύκος που φυλάει τα πρόβατα…), παρότι μια τεχνικά και επιστημονικά πανομοιότυπη διαδικασία – αυτή της κρυοσυντήρησης σπέρματος, ωαρίων και εμβρύων από εξωσωματική – εποπτεύεται από άλλη εθνική αρχή
- Τέλος, αφήνονται ανοιχτά μία σειρά από ζητήματα (όπως π.χ. ο φορέας πιστοποίησης που θα ελέγχει την τήρηση των προβλέψεων του ΠΔ 26/2008, ως προς την εργαστηριακή λειτουργία), τα οποία θα οριστούν, με βάση το νόμο, μεταγενέστερα, με σχετικά ΠΔ και Υπουργικές Αποφάσεις που ΘΑ εκδοθούν.
Πλην όμως, καμία απόφαση δεν εκδίδεται επί Υπουργίας Λοβέρδου, με αποτέλεσμα οι ιδιωτικές τράπεζες να παραμείνουν για μερικά ακόμα χρόνια χωρίς άδεια λειτουργίας, αφού η μη ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου δεν την επιτρέπει.
Κι έτσι έρχεται ο θρυλικός πλέον κος Π. Πολάκης, με Υπουργική του απόφαση, τον Μάρτιο του 2017, όπου ορίζονται επιπλέον των παραπάνω (κατά παράβαση του ΠΔ 26/2008, της σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας, αλλά και του Συντάγματος) τα εξής:
- Πως για να αδειοδοτηθούν οι Τράπεζες ΟπΑ, θα πρέπει να ορίσουν Δ/ντη «Ιατρό Αιματολόγο, με 5ετή προϋπηρεσία στις μεταμοσχεύσεις αιμοποιητικών κυττάρων»
- Πως θα πρέπει να προσλάβουν, πέραν του αναγκαίου επιστημονικού προσωπικού, και «…έναν (1) τουλάχιστον υπάλληλο διοικητικού/λογιστικού, έναν (1) τουλάχιστον γραμματέα με αποδεδειγμένη γνώση της αγγλικής γλώσσας και χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή και έναν (1) τουλάχιστον τηλεφωνητή…»
- Πως θα πρέπει να έχουν χώρους (εργαστήρια, γραφεία, χώρους αναμονής) έκτασης που ορίζεται αυθαίρετα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός των δειγμάτων ή των πελατών κάθε τράπεζας
- Πως «η Τράπεζα πρέπει να υποστηρίζεται από επιστήμονα προγραμματιστή ηλεκτρονικού υπολογιστή για τη δημιουργία, συντήρηση και αναβάθμιση προγραμμάτων…»
Επιπλέον, και σε αντίθεση με ότι ισχύει οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, η ΥΑ:
- Ζητά πιστοποίηση από ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ (και πανάκριβο) ιδιωτικό φορέα των ΗΠΑ
- Απαιτεί για τη φύλαξη αυθαίρετα (και σπάνια) ποσοτικά χαρακτηριστικά για κάθε δείγμα, άλλως απαιτεί την απόρριψή τους
- Ζητά, σε περίπτωση μη αδειοδότησης, τα φυλαγμένα δείγματα να παραδοθούν σε άλλη ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΜΕΝΗ τράπεζα, με την οποία η πρώτη έχει(;) συμβληθεί.
Σημειώνεται α) πως καμία ελληνική ιδιωτική τράπεζα δεν έχει αδειοδοτηθεί ως σήμερα (πως θα μπορούσε άλλωστε, αφού οι παγκοσμίως πρωτότυπες ελληνικές απαιτήσεις σχεδιάστηκαν ακριβώς για να ΜΗΝ αδειοδοτηθεί καμία!), πως β) τα ήδη φυλαγμένα δείγματα δεν μπορούν πλέον να παραμείνουν νόμιμα εντός της ελληνικής επικράτειας, με γ) τις λειτουργούσες τράπεζες, να κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή με επιβολή προστίμου 1.000.000 ευρώ! Η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών Ομφαλοπλακουντικού Αίματος (ΕΕΤΟΑ) έχει βεβαίως ήδη καταθέσει Αίτηση Ακύρωσης των παραπάνω στο Σ.τ.Ε., ωστόσο παραμένει άγνωστο το πότε θα εκδοθεί η απόφαση και το τι θα συμβεί στο ενδιάμεσο διάστημα. Εν τω μεταξύ, ο θεσμικός πόλεμος των οργάνων του κράτους αλλά και η δημοσιογραφική συκοφάντηση των ελληνικών εταιριών του κλάδου καλά κρατεί. Κατά τα λοιπά, η κυβέρνηση καλεί το διεθνές κεφάλαιο να επενδύσει στην Ελλάδα…
*Ο Γιώργος Καραβάνας (Μορ. Βιολόγος – Γενετιστής, MSC, PhD) είναι Πρόεδρος της ΕΕΤΟΑ
