Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία [1]

Του Κυριάκου Αθανασιάδη

Μία συζήτηση με τους ιδιοκτήτες τεσσάρων ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων. Σήμερα: Free Thinking Zone και Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης.

Αρετή Γεωργιλή / Free Thinking Zone (Σκουφά 64 και Γριβαίων)

- Πόσα χρόνια τώρα λειτουργεί το Free Thinking Zone;

Από τις 16/12 του 2011. Μπήκαμε στον έβδομο χρόνο μας αισίως.

- Ποια ήταν τα προβλήματα που έπρεπε να λύσετε τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του;

Είχαμε και έχουμε να αντιμετωπίσουμε διαφόρων ειδών προβλήματα: (α΄) λειτουργικά (γραφειοκρατία, χάσιμο χρόνου στις σχέσεις με το δημόσιο, πλαίσιο λειτουργίας, όπως π.χ. λειτουργία την Κυριακή, ενιαία τιμή κ.ά.) και (β΄) ιδεολογικά, αυτά δηλαδή που είναι αποτέλεσμα του αντικειμένου της δουλειάς μας, δηλαδή της θέσης που παίρνουμε για τη βία, την τρομοκρατία, τον λαϊκισμό, την καταπάτηση των δικαιωμάτων ή της αδιαφορίας για την προστασία τους κλπ. (εντάσεις, επιθέσεις κ.ο.κ.).

Για παράδειγμα, μας πήρε δύο χρόνια να καταφέρουμε να λειτουργούμε αναψυκτήριο μέσα στο βιβλιοπωλείο, δηλαδή να πάρουμε άδεια καφέ, και μετά από τέσσερα χρόνια έρχεται ο Δήμος Αθηναίων να μας βάλει πρόστιμο γιατί τα δύο χρόνια που δεν είχαμε την άδεια λειτουργίας και δεν δούλευε το αναψυκτήριο, δεν πληρώσαμε το επισιτιστικό τέλος που πληρώνουν όλα τα μαγαζιά εστίασης!

- Ποια είναι αυτά που παραμένουν ανοιχτά;

Όσον αφορά τα λειτουργικά, πέραν της άδειας την οποία πήραμε στα δύο χρόνια, όλα τα άλλα θέματα παραμένουν ανοιχτά ή δημιουργούνται στην πορεία καινούργια, τα οποία ουδείς λογικός άνθρωπος μπορεί να προβλέψει. Στα ιδεολογικά θέματα, η μάχη για έναν πολιτισμένο δημόσιο διάλογο δεν έχει ακόμη κερδηθεί.

- Ποια είναι η γνώμη σας για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου;

Έχω δηλώσει από την πρώτη στιγμή που άνοιξε το Free Thinking Zone ότι είμαι υπέρ της κατάργησής της. Πιστεύω —και έχω πολλά παραδείγματα για να το υποστηρίξω— ότι η διατήρηση της ενιαίας τιμής στην πραγματικότητα δεν προστατεύει καθόλου τα μικρά βιβλιοπωλεία ούτε από τις αλυσίδες ούτε από τα ηλεκτρονικά μαγαζιά. Το κυριότερο όμως είναι ότι δεν λειτουργεί σε καμία περίπτωση προς όφελος του καταναλωτή, αφού αυτός αγοράζει τα βιβλία του ακριβότερα.

- Συνεργάζεστε με όλους τους εκδότες;

Συνεργαζόμαστε με κάθε εκδότη που θέλει να συνεργαστεί μαζί μας.

- Έχετε χαλάσει τις σχέσεις σας με κάποιους εκδότες εξαιτίας κάποιων πολιτικών τους στις πωλήσεις ή από δικό σας σφάλμα στρατηγικής ή προώθησης;

Το Free Thinking Zone είναι ένα βιβλιοπωλείο θέσης, ένα βιβλιοπωλείο δηλαδή που παίρνει θέση στον δημόσιο διάλογο σε θέματα που αφορούν είτε την υπεράσπιση των ελευθεριών και των ατομικών δικαιωμάτων, που είναι και ο κύριος λόγος της ύπαρξής μας, είτε την πολιτική για τον πολιτισμό, το βιβλίο, τη λειτουργία της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούμαστε. Υπό αυτή την έννοια, μας έχει συμβεί πολλές φορές εκδότες, άμεσα ή έμμεσα, να δείχνουν την αντίθεσή τους στις θέσεις και τις πρωτοβουλίες που παίρνουμε.

- Είναι το βιβλιοπωλείο μία επιχείρηση όπως όλες οι άλλες;

Οποιαδήποτε επιχείρηση, είτε είναι ατομική επιχείρηση είτε έχει οποιαδήποτε άλλη μορφή, ΙΚΕ, ΕΠΕ, ΟΕ, ΕΕ, ΑΕ, κοινωνική επιχείρηση, οφείλει καταρχήν να είναι βιώσιμη επιχείρηση, δηλαδή να μπορεί να καλύπτει τα έξοδά της, να πληρώνει τους μισθούς και τα υποχρεώσεις της και κατόπιν να αναπτύσσεται με όποια κέρδη έχει.

Αν δεν μπορεί να είναι βιώσιμη επιχείρηση, τότε θα αναγκαστεί να κλείσει, με ή χωρίς την ύπαρξη ενιαίας τιμής. Κατά συνέπεια, πρώτη προτεραιότητα ενός βιβλιοπώλη, όπως και οποιουδήποτε επιχειρηματία, είναι να βρίσκει τρόπους για να παραμένει ζωντανός.

Για να το καταφέρει αυτό, θα πρέπει να πουλάει βιβλία και να προσελκύει ακόμη περισσότερους αναγνώστες στο βιβλιοπωλείο του, να διατηρεί, να μεγαλώνει και να «ανοίγει» το κοινό του σε νέους αναγνώστες. Αυτό από μόνο του δίνει στον ρόλο του μία άλλη βαρύτητα, μία άλλη διάσταση περισσότερο κοινωνική που διαφοροποιείται από μία απλή εμπορική συναλλαγή. Για να μπορέσει όμως να ανταγωνιστεί τα μεγάλα βιβλιοπωλεία και το ηλεκτρονικό εμπόριο, θα πρέπει να βρει τρόπους να προσφέρει στον πελάτη του προστιθέμενη αξία, πέρα από την τιμή, δηλαδή να διαφοροποιηθεί από το παραδοσιακό μοντέλο bricks and mortar, του κλασικού εμπόρου. Η δική μου άποψη είναι λοιπόν ότι τα βιβλιοπωλεία πρέπει να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και να μεταλλαχθούν σε κάτι που θα έπρεπε ήδη να είναι: μικρές, δυναμικές και δραστήριες εστίες πολιτισμού που δημιουργούν τοπικές κοινότητες ανθρώπων που συμμετέχουν στη διαμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας του.

Είτε είναι ένα βιβλιοπωλείο που δίνει έμφαση σε έναν άλλον τρόπο ζωής, στην υγεία και στην προστασία του περιβάλλοντος για παράδειγμα, είτε ένα βιβλιοπωλείο που μεγαλώνει παιδιά, είτε ένα βιβλιοπωλείο που μετά τα μεσάνυχτα προσφέρει καλό ουίσκι και μεταμεσονύχτιες αναγνωστικές συναντήσεις για βραδινούς τύπους, είτε κάνει ακτιβισμό όπως εμείς, δημιουργεί μία κοινότητα φίλων που δεν πρόκειται εύκολα να χάσει, όποια μεγάλη αλυσίδα και αν ανοίξει δίπλα του. Αυτό είναι κάτι που αυτή τη στιγμή ως τάση αναπτύσσεται όλο και περισσότερο σε όλο τον κόσμο και αυτή είναι και η μόνη οδός για να έχουμε βιώσιμα, μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία σε κάθε γειτονιά.

- Τι παραπάνω προσφέρετε από ένα μεγάλο, καλά οργανωμένο βιβλιοπωλείο;

Προσφέρουμε καταρχήν εξατομικευμένη προσέγγιση και προσωπική επαφή που είναι δύσκολο να έχει κάποιο μεγάλο βιβλιοπωλείο. Γνωρίζουμε τους πελάτες μας έναν προς έναν και έχουμε τη δυνατότητα να τους προτείνουμε ακριβώς αυτό το βιβλίο που πιστεύουμε ότι τους ταιριάζει, ακόμη και αν αυτό είναι ένα παλιό βιβλίο, αντί να χαθεί στα ράφια ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου. Αν πάλι θέλει ένα βιβλίο που είναι δύσκολο να βρεθεί, εμείς ψάχνουμε παντού, ακόμη και σε άλλα βιβλιοπωλεία, μέχρι να το βρούμε, και το παραδίδουμε στην πόρτα του απολύτως δωρεάν, από το πρώτο κιόλας βιβλίο, την ίδια ή την επόμενη ημέρα.

Επίσης προσφέρουμε ένα φιλόξενο, σχεδόν σπιτικό περιβάλλον στο οποίο μπορεί να διαβάσει, να κάνει τις συναντήσεις του, να πιει τον καφέ του. Το κυριότερο όμως που προσφέρουμε είναι η δυνατότητα να συμμετάσχουν οι πελάτες μας σε μία μεγάλη κοινότητα η οποία υπάρχει για να υπηρετεί έναν σκοπό: την ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα, και μέσω αυτής της κοινότητας να συμβάλει και ο ίδιος/η ίδια με όποιον τρόπο θέλει στην εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού. Δηλαδή, με την αγορά ενός βιβλίου ή ενός καφέ από το Free Thinking Zone οι πελάτες μας ξέρουν ότι ένα μέρος των χρημάτων τους θα κατευθυνθεί σε κάποια δράση μας ή συνεργασία μας με κάποια ΜΚΟ. Μπορούν όμως να συμμετάσχουν και με την προσωπική, εθελοντική εργασία τους. Κατά συνέπεια, και τα βιβλία που επιλέγουμε έχουν μία μεγαλύτερη εξειδίκευση από άλλα βιβλιοπωλεία, μικρά ή μεγάλα.

- Και τι λιγότερο;

Δεν έχουμε σίγουρα την ποικιλία και τις ποσότητες που έχει ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο.

- Ανοίξατε σχεδόν πάνω στην αρχή της Κρίσης. Πώς διαμορφώθηκαν οι καταναλωτικές συνήθειες των αναγνωστών από τότε μέχρι σήμερα και πόσο άλλαξαν οι προτιμήσεις τους;

Η αρχόντισσα των πωλήσεων σε ένα βιβλιοπωλείο είναι η λογοτεχνία. Η κρίση όμως έχει οδηγήσει πολλούς αναγνώστες προς το δοκίμιο, την ιστορία, τη φιλοσοφία, την πολιτική και κοινωνική ανάλυση. Από την άλλη πλευρά όμως, όχι μόνο δεν έχει μεγαλώσει το αναγνωστικό κοινό, αλλά έχει μικρύνει. Ο κόσμος προσπαθεί να καλύψει τις ανελαστικές του δαπάνες και έτσι η αγοραστική δύναμη έχει μειωθεί. Αυτή η συνθήκη στη γενικότερη εικόνα της οικονομίας μας έχει επηρεάσει σημαντικά και το βιβλίο δυστυχώς.

- Θα μπορούσε να συντηρηθεί το Free Thinking Zone χωρίς τις παρουσιάσεις που κάνετε εδώ, σχεδόν καθημερινά;

Δεν πιστεύω ότι η «μανιφακτούρα» παρουσιάσεων μπορεί να υποκαταστήσει την οργανική ανάπτυξη. Σίγουρα οι δράσεις μας, όχι μόνο οι παρουσιάσεις, αλλά και όλα τα άλλα που κάνουμε, είναι σημαντική πηγή ενέργειας για το Free Thinking Zone, αλλά η βασική πηγή μας είναι το concept που υποστηρίζουμε.

- Πείτε μας δέκα ανθρώπους που παρουσίασαν εδώ δουλειά τους ή συζήτησαν για διάφορα θέματα με το κοινό.

- Είχαμε τη χαρά να έχουμε φιλοξενήσει πολύ σημαντικούς ανθρώπους τόσο από τον διεθνή όσο και από τον ελληνικό χώρο. Ενδεικτικά αναφέρω τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, τον κόκκινο Ντάνι του Μάη του '68, τον μεγάλο εκδότη Αντρέ Σιφρίν, τους πρώην πρωθυπουργούς Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και Κώστα Σημίτη, τον σπουδαίο Γάλλο φιλόσοφο Ζαν Λουκ Νανσί, την πρόεδρο των Ευρωπαίων Πρασίνων Σκρα Κέλερ, τον αείμνηστο Δημήτρη Μαρωνίτη, τον Θανάση Βαλτινό, τον Τίτο Πατρίκιο και πολλούς άλλους. Θα ήθελα όμως να κάνω μία ιδιαίτερη μνεία σε δύο σπουδαίους ανθρώπους και φίλους που χάσαμε πρόσφατα, τον Σταύρο Τσακυράκη και τον Χρήστο Γραμματίδη, που μας βοήθησαν και μας στήριξαν από την πρώτη ημέρα μας.

- Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να συντηρηθεί ένας τέτοιος χώρος; Τι θυσίες απαιτεί; Εντέλει, αξίζει τον κόπο;

Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι καθόλου εύκολο. Θέλει πολλές ώρες δουλειάς, γερό στομάχι και μεγάλη αντοχή και στη σωματική αλλά και στην ψυχολογική πίεση. Αν αξίζει τον κόπο; Δεν ξέρω ειλικρινά. Εσείς και οι πελάτες μας θα το κρίνουν αυτό.

- Πόσο σάς βοηθούν τα social media στην επικοινωνία του καταστήματος;

Χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα σχεδόν αποκλειστικά για την επικοινωνία μας!

- Πώς βλέπετε το Free Thinking Zone σε 5 και σε 10 χρόνια από σήμερα;

Θα ήθελα να το δω να αναπτύσσεται έξω από τους τοίχους του, φυσικά και ηλεκτρονικά, οπουδήποτε και με κάθε ευκαιρία. Το βιβλιοπωλείο του μέλλοντος θα πρέπει να βρίσκεται παντού.

Ευριπίδης Κωνσταντινίδης / Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης (Μητροπόλεως 92, Θεσσαλονίκη)

- Πόσα χρόνια τώρα λειτουργεί το Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης στη Μητροπόλεως;

Το βιβλιοπωλείο λειτουργεί από τον Ιανουάριο του 2012 στην Μητροπόλεως μετά από 7 χρόνια λειτουργίας στην Παύλου Μελά.

- Ποια ήταν τα προβλήματα που έπρεπε να λύσετε τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του;

Η αλλαγή τοποθεσίας του κεντρικού καταστήματος ήταν ένα στοίχημα, καθώς έπρεπε ο κόσμος να ενημερωθεί αλλά και να συνηθίσει τον νέο χώρο που ήταν αρκετά διαφορετικός από τον προηγούμενο. Ευτυχώς η μετάβαση ήταν ομαλή και δεν αντιμετωπίσαμε σημαντικά θέματα, πέρα από τα προβλήματα που προέκυψαν από την κορύφωση της κρίσης.

- Ποια είναι αυτά που παραμένουν ανοιχτά;

-Τα προβλήματα που προέκυψαν από την κορύφωση της κρίσης.

- Ποια είναι η γνώμη σας για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου;

Αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στην προστασία των μικρών βιβλιοπωλείων όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως.

- Συνεργάζεστε με όλους τους εκδότες;

-Συνεργαζόμαστε με τους περισσότερους εκδότες είτε απευθείας είτε μέσω χονδρεμπόρων.

- Έχετε χαλάσει τις σχέσεις σας με κάποιους εκδότες εξαιτίας κάποιων πολιτικών τους στις πωλήσεις ή από δικό σας σφάλμα στρατηγικής ή προώθησης;

Έχει γίνει κάποιες φορές, κυρίως λόγω των εκάστοτε πολιτικών κάποιων εκδοτών, αλλά και γιατί η κρίση έχει δημιουργήσει κάποιες συνθήκες οι οποίες είναι υπεράνω προθέσεων.

- Είναι το βιβλιοπωλείο μία επιχείρηση όπως όλες οι άλλες;

 Για μας δεν είναι, καθώς δεν θεωρούμε το βιβλίο «προϊόν» με τη στενή έννοια του όρου.

- Τι παραπάνω προσφέρετε από ένα μεγάλο, καλά οργανωμένο βιβλιοπωλείο;

- Άποψη, ευελιξία και προσωπική σχέση.

- Και τι λιγότερο;

Αναπόφευκτα, λιγότερη ποικιλία.

- Πώς διαμορφώθηκαν οι καταναλωτικές συνήθειες των αναγνωστών από το ξέσπασμα της Κρίσης μέχρι σήμερα και πόσο άλλαξαν οι προτιμήσεις τους;

Η μείωση της αγοραστικής τους δύναμης έφερε λιγότερες και πιο προσεκτικές αγορές. Περάσαμε από τα βιβλία οικονομικής φύσης στα βιβλία αυτοβοήθειας και τώρα σιγά-σιγά επιστρέφουμε ξανά στην λογοτεχνία. Σταθερή αξία το παιδικό βιβλίο.

- Θα μπορούσε να συντηρηθεί το Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης χωρίς τις παρουσιάσεις που κάνετε εδώ, σχεδόν καθημερινά;

 Οι εκδηλώσεις που κάνουμε όσο πιο συχνά μπορούμε βοηθούν στο να δώσεις ένα κίνητρο στον αναγνώστη να μπει ξανά σε έναν βιβλιοχώρο. Αποτελεί απαραίτητο συστατικό ενός σύγχρονου βιβλιοπωλείου αλλά όχι βέβαια το βασικό.

- Πείτε μας δέκα ανθρώπους που παρουσίασαν εδώ δουλειά τους ή συζήτησαν για διάφορα θέματα με το κοινό.

-Ισίδωρος Ζουργός, Σώτη Τριανταφύλλου, Σοφία Νικολαΐδου, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Σοφία Βόικου, Πέτρος Μαρτινίδης, Λένα Μαντά, και, από ξένους, Victoria Hislop, Jonathan Coe και Philip Kerr.

- Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να συντηρηθεί ένας τέτοιος χώρος; Τι θυσίες απαιτεί; Εντέλει, αξίζει τον κόπο;

Τεράστιες δυσκολίες και μεγάλες θυσίες, αλλά στο τέλος της ημέρας, παρά τις εν γένει αμφιβολίες, ναι, αξίζει, γιατί θεωρούμε ότι προσφέρουμε κάτι στην πολιτιστική ζωή της πόλης — και μάλιστα κάτι που δεν μετριέται σε χρήματα.

- Πόσο σάς βοηθούν τα social media στην επικοινωνία του καταστήματος;

Πάρα πολύ, γιατί μπορούμε και απευθυνόμαστε σε ένα κοινό που αλλιώς δεν θα μπορούσαμε εύκολα να προσεγγίσουμε.

- Πώς βλέπετε το Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης σε 5 και σε 10 χρόνια από σήμερα;

Μισούμε τη στασιμότητα, οπότε στόχος μας είναι όχι μόνο να είμαστε παρόντες αλλά να εξελισσόμαστε συνέχεια όπως κάνουμε τόσα χρόνια τώρα ώστε να μην είμαστε απλά το ιστορικότερο βιβλιοπωλείο της πόλης.

Διαβάστε αύριο: Booktalks και Μυθιστορία.