Αμφίπολη ώρα μηδέν

Ειδικού συνεργάτη

Πέρσι τέτοιον καιρό, όλα τα φώτα ήταν στραμμένα στην ανασκαφή στον λόφο Καστά της Αμφίπολης. Φέτος, όχι μόνο οι προβολείς έχουν προ πολλού σβήσει, αλλά και το ίδιο το τέλος της ανασκαφής είναι ορατό. Η έφορος αρχαιοτήτων Σερρών Αικατερίνη Περιστέρη καλείται να συνταξιοδοτηθεί, καθώς έχει συμπληρώσει 35 έτη υπηρεσίας στο Δημόσιο. Οι διατάξεις δεν επιτρέπουν να παρατείνει τη θητεία της και μέσα σε έναν μήνα θα πρέπει να έχει παραδώσει τη σκυτάλη στον επόμενο έφορο ή εφορεύοντα.

Και η διάσημη ανασκαφή; Αυτή, όσο και αν φαίνεται παράξενο και εν πολλοίς ανήκουστο, θα περάσει στα χέρια άλλου. Τα πνευματικά δικαιώματα όσων μέχρι τώρα έχουν γίνει ανήκουν στην κα Περιστέρη, η οποία θα πρέπει μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να κάνει την τελική δημοσίευση του ταφικού μνημείου που η ίδια αποκάλυψε. Αν όμως θελήσει να κάνει την παραμικρή ανασκαφική έρευνα προκειμένου να διευκρινίσει κάτι, δεν θα μπορεί. Και δεν θα μπορεί, επειδή η ανασκαφή στον λόφο Καστά ουδέποτε χαρακτηρίστηκε συστηματική, οπότε, σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, η κα Περιστέρη θα μπορούσε να λάβει και νέες άδειες από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Ο διαχωρισμός σωστικής – συστημικής ανασκαφής

Ας εξηγήσουμε: οι προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί μια ανασκαφή σωστική ή συστηματική περιλαμβάνονται αναλυτικά στον νόμο 3028/2002. Σωστική ονομάζεται η ανασκαφή που διεξάγεται από μέλη της αρχαιολογικής υπηρεσίας, όταν το αποφασίσει η αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων, κρίνοντας ότι ένα μνημείο είναι σε κίνδυνο. Π.χ. όταν βρεθεί αρχαίο σε οικόπεδο ιδιώτη. Η σωστική ανασκαφή χρηματοδοτείται από το κράτος.

Οι συστηματικές ανασκαφές γίνονται για να αποκαλυφθεί, και επομένως να προστατευθεί και να συντηρηθεί, ένα μνημείο και διεξάγονται από οποιοδήποτε μέλος της ευρείας αρχαιολογικής κοινότητας, ελληνικής και ξένης, εφόσον δοθεί άδεια από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Οι έρευνες αυτές, προς καταισχύνη του ελληνικού κράτους, δεν χρηματοδοτούνται από κρατικές πηγές.

Η ανασκαφή στον λόφο Καστά ξεκίνησε ως σωστική, προκειμένου, προφανώς, να λαμβάνει χρήματα από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ). Όταν η σκαπάνη έφτασε στην είσοδο του τάφου, συνεχίστηκε ως σωστική, καθώς, όπως είχε πει δημόσια η τέως γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, από τη στιγμή που αποκαλύφθηκε πως εκεί υπήρχε μνημείο, εμφανιζόταν κίνδυνος. Γιατί, ο λόφος Καστά είναι στην ερημιά και κανείς δεν μπορούσε να είναι βέβαιος, εφόσον οργίαζαν οι φήμες περί του τι υπήρχε μέσα στον τάφο, ότι δεν θα γινόταν επιχείρηση αρχαιοκαπήλων.

Η ανασκαφέας θα έπρεπε να καταθέσει αίτημα ώστε να μετατραπεί σε συστηματική. Δεν το έκανε όμως. Έτσι, παρέμεινε με τον χαρακτηρισμό της σωστικής, κάτι που όμως σημαίνει πως ανήκει αποκλειστικά στην εφορεία αρχαιοτήτων Σερρών. Τώρα, με τη συνταξιοδότηση της κας Περιστέρη, της αφαιρείται το δικαίωμα περαιτέρω ανασκαφικών εργασιών. Πρέπει να περιμένει τη συντήρηση των ευρημάτων- άραγε σε ποιο στάδιο βρίσκεται;- και όταν αυτή ολοκληρωθεί, μέσα σε έξι χρόνια να κάνει την τελική δημοσίευση (ο χρόνος μετρά από τη συντήρηση των ευρημάτων και όχι, όπως κακώς λέγεται, από το πέρας της ανασκαφής).

Και αν θελήσει να κάνει π.χ. μια μικρή τομή στη θεμελίωση, ώστε να σιγουρευθεί περί της χρονολόγησης του μνημείου; Μετά τη συνταξιοδότησή της δεν θα έχει αυτό το δικαίωμα. Όπως επίσης δεν θα έχει το δικαίωμα να κάνει ερευνητικές τομές στον περίβολο του λόφου. Οι τομές όμως θα γίνουν, καθώς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει γνωμοδοτήσει γι' αυτό, προκειμένου να δουν οι αρχαιολόγοι πότε και πώς κατασκευάστηκε αυτός ο τεράστιος περίβολος.

Αψιμαχίες και αμφισβητήσεις

Ο «μύλος» δεν σταματά εδώ. Είναι γνωστά τα γεγονότα από την αρχή του 2015 και μέχρι το καλοκαίρι, επί υπουργίας Νίκου Ξυδάκη. Τρεις αρχαιολόγοι, οι Αγγελική Κοτταρίδη, Πολυξένη Βελένη και Γεώργιος Βελένης, μετέβησαν τον Μάιο στον λόφο Καστά, παρουσία της αναπληρώτριας γενικής γραμματέως Μαρίας Ανδρεαδάκη- Βλαζάκη. Χωρίς να έχουν γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) ή, έστω, διοικητική πράξη για αυτοψία, την έκαναν και κατόπιν οι δύο πρώτες κατέθεσαν έκθεση για όσα είδαν. Αν και η κ. Περιστέρη δεν είχε κάνει την επίσημη ανακοίνωση των πορισμάτων της, οι κ. Κοτταρίδη και Βελένη αμφισβήτησαν τη χρονολόγηση του μνημείου, κατεβάζοντάς την κατά δύο αιώνες. Αυτό έχει σημασία, επειδή από το πότε κατασκευάστηκε εξαρτάται αν είναι μακεδονικός τάφος ή όχι. Από το ίδιο εξαρτάται και το ποιος θα μπορούσε να είναι ο νεκρός.

Η κα Περιστέρη σε ομιλία της στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) αμφισβήτησε τα στοιχεία αυτά, παραθέτοντας δικά της επιχειρήματα. Είχαν προηγηθεί σχόλιά της με τη μορφή επιστολών, στα οποία διαμαρτυρόταν που οι συνάδελφοί της είχαν παραβεί τη δεοντολογία. Κατά την ομιλία της ανέφερε πως ίσως το ταφικό μνημείο αποτελούσε ηρώο του Ηφαιστίωνα, θεωρία για την οποία υπήρξαν και υποστηρικτές και αντίθετοι.

Δοθέντος λοιπόν του αρνητικού κλίματος που κυριαρχεί στα ανώτατα κλιμάκια του υπουργείου Πολιτισμού, το ερώτημα είναι: ποιος/ ποια θα αναλάβει τη χηρεύουσα πλέον θέση προϊσταμένου στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών; Θα την αναλάβει προσωρινά κάποιος από όσους έχουν ήδη εμπλακεί σε αυτήν; Και τι θα κάνει το υπουργείο από εδώ και πέρα; Θα συστήσει «επιτροπεία» πάνω από την εφορεία και την ανασκαφέα, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα χωρίς τη συμμετοχή της κας Περιστέρη; Θα κάνει συζήτηση στρογγυλής τράπεζας, όπως έχει ήδη προαναγγείλει, με ή χωρίς τη συμμετοχή της (μάλλον χωρίς έτσι κι αλλιώς, αφού θα πρέπει να θεωρείται απίθανη η προσέλευσή της).

 Σε θολά νερά η έρευνα

Ο,τι και αν αποφασιστεί, η αρχαιολογική έρευνα μπαίνει πλέον σε νερά που καθόλου καθαρά δεν είναι. Τι βρήκε και τι δεν βρήκε ο κάθε αρχαιολόγος στην ανασκαφή του, δε αποφασίζεται από το υπουργείο, αλλά με την παραδοχή ή την αμφισβήτησή του από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και με τους θεσμοθετημένους τρόπους διαλόγου. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο η πολιτική κάθε μορφής να εμφιλοχωρεί σε ανάλογες καθαρά επιστημονικές έρευνες. Πολύ περισσότερο με προεξάρχοντα ρόλο από την πολιτική ηγεσία.

Σε κάθε περίπτωση, οι ανασκαφές σε παρακείμενες θέσεις στον λόφο Καστά θα πρέπει να θεωρούνται αδύνατες προς το παρόν. Καμία μελέτη συντήρησης δεν έχει εκπονηθεί και δεν έχει εξεταστεί σε συμβούλια, και η μελέτη του Κέντρου Λίθου για τον περίβολο, που είναι έτοιμη, δεν εισάγεται στο ΚΑΣ. Τουλάχιστον, ας προχωρήσουν τα έργα διευθέτησης των πρανών, τα οποία ξεκίνησαν πολύ αργά, και με χορηγία από την ΤΕΡΝΑ, την οποία εξασφάλισε η δραστήρια γενική διευθύντρια αναστήλωσης, Ευγενία Γατοπούλου. Όταν θα τελειώσει η χορηγία, θα μένουν ακόμα πάρα πολλά να γίνουν. Και εκεί είναι ο μεγάλος κίνδυνος. Διότι το ΥΠΠΟΑ δεν φαίνεται διατεθειμένο να δώσει χρήματα. Όμως, όπως δραματικά έχει πει η κ. Γατοπούλου στο ΚΑΣ, «το μνημείο δεν τη βγάζει άλλο χειμώνα χωρίς μέτρα».