Του Γιώργου Μαυρωτά*
Μετά από το περίφημο «Η αριστεία είναι ρετσινιά» του κ. Αριστείδη (γιος του Άριστου;) Μπαλτά από τις προγραμματικές δηλώσεις του Φεβρουαρίου του 2015, δεν έχει περάσει πολύς καιρός. Την είχε πει για όσους θυμούνται για να υπερασπιστεί την υποβάθμιση των πρότυπων πειραματικών σχολείων που επέφερε. Σήμερα 2.5 χρόνια μετά ο κ. Γαβρόγλου καταργεί τον κανόνα ο καλύτερος μαθητής να κρατάει τη σημαία και ο σημαιοφόρος θα προκύπτει από κλήρωση. Ας δούμε ψύχραιμα, χωρίς υστερίες, γιατί αυτό είναι λάθος και ας το συνδέσουμε και με την αριστεία.
Καταρχήν ας ξεκινήσουμε από τον όρο. Για μένα αριστεία σημαίνει όχι να είσαι άριστος, αλλά να το επιδιώκεις, δηλαδή να βελτιώνεσαι. Χαρακτηρίζει δηλαδή τον δρόμο, όχι τον προορισμό. Είναι δηλαδή μια διαδικασία, όχι μια κατάσταση. Αυτή η προσέγγιση δίνει στην αριστεία έναν δυναμικό και όχι ένα στατικό χαρακτήρα.
Η πορεία προς την αριστεία, η βελτίωση δηλαδή είναι συνυφασμένη με την προσπάθεια. Τα αγαθά κόποις κτώνται. Είναι επίσης συνυφασμένη με την αξιολόγηση. Για να κρίνεις αν κάποιος είναι ο καλύτερος πρέπει να συγκριθεί με άλλους να τους συναγωνιστεί. Δεν είναι κακό πράγμα ο συναγωνισμός και κακώς δαιμονοποιείται από ένα μέρος της αριστερής ρητορικής. Ο συναγωνισμός, η άμιλλα είναι στη φύση του ανθρώπου και είναι η κινητήριος δύναμη της προόδου. Το να ξεπερνάς εμπόδια και να πετυχαίνεις στόχους δεν μπορεί να γίνει αν δεν αγωνίζεσαι. Και πάντα σε αυτά υπάρχει συναγωνισμός, στην απλούστερη περίπτωση έχεις να συναγωνιστείς τον εαυτό σου.
Ας γυρίσουμε στο θέμα της σημαίας ή στο θέμα της εισαγωγής σε ένα αναβαθμισμένο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Το να μαθαίνεις τα παιδιά ότι η επιτυχία, η επίτευξη ενός στόχου, μια ανταμοιβή μπορεί να είναι αποτέλεσμα της μοίρας και της τύχης και όχι της προσπάθειας και της ικανότητας είναι διαβρωτικό για την νοοτροπία τους. Τα κάνει να υποτιμούν τη σημασία του κόπου και της προσπάθειας και να εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε κάτι εξωγενές, που δεν εξαρτάται από αυτούς. Και αυτό είναι κακό μάθημα. Τα μετατρέπει σε παθητικούς μοιρολάτρες και όχι σε ενεργητικούς πολίτες. Έτσι θα προτιμούν τη βολική δικαιολογία του «οι άλλοι φταίνε» και όχι την άβολη του «δεν προσπάθησα αρκετά». Θα γίνονται εύκολοι οπαδοί της συνωμοσιολογίας και της ήσσονος προσπάθειας. Και αυτά τα δύο πάνε συνήθως μαζί. Παραδείγματα ουκ ολίγα.
Στην αθλητική μου και στην ακαδημαϊκή μου θητεία έμαθα ότι λίγα εξαρτώνται από τους άλλους, τα περισσότερα εξαρτώνται από σένα. Με άλλα λόγια σε οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή, βελτίωση χωρίς προσπάθεια δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει ασανσέρ προς την επιτυχία, πρέπει να πας από τις σκάλες. Αυτό νομίζω πρέπει να μαθαίνουμε και στα παιδιά μας για να τα κάνουμε υπεύθυνους πολίτες. Και όχι ότι μπορεί να πετύχουν, να εξελιχθούν από τύχη ή ακόμα χειρότερα από γνωριμία.
Επίσης η αθλητική μου καριέρα ήταν σε ένα ομαδικό άθλημα. Εκεί έμαθα ότι και η ομαδική αριστεία περνάει μέσα από την ατομική. Πρέπει όλοι οι παίκτες να προσπαθούν να γίνουν καλύτεροι για να γίνει καλύτερη η ομάδα. Αν κάποιοι «λουφάρουν» το πληρώνει η ομάδα, το πληρώνουν και οι υπόλοιποι συμπαίκτες τους. Επίσης η αριστεία μέσα σε μία ομάδα σημαίνει να κάνεις το καλύτερο για την ομάδα και όχι για τον εαυτό σου, και αυτά τα δύο κάποιες φορές δεν συμπίπτουν. Για παράδειγμα δεν μπορεί όλοι να επιδιώκουν να γίνουν πρώτοι σκόρερ.
Έχω την αίσθηση ότι η λέξη «αριστεία» δημιουργεί αλλεργία στα πιο αριστερά ακροατήρια γιατί θεωρείται ότι βρίσκεται σε αντιδιαστολή με την ισότητα. Η επιδίωξη της αριστείας θεωρούν δηλαδή ότι εντείνει την ανισότητα. Μα όμως την ισότητα πρέπει να την επιδιώκουμε στην γραμμή της εκκίνησης όχι στη γραμμή του τερματισμού. Ίσες ευκαιρίες δεν σημαίνει και ίσες επιδόσεις. Το ζητούμενο είναι το πρώτο, όχι το δεύτερο.
Και κάτι τελευταίο. Η λέξη αριστεία έχει στην Ελλάδα λοιδορηθεί τα τελευταία χρόνια κυρίως από την αριστερή ρητορική, γιατί σκοπίμως τη συνδέουν με την αριστοκρατία σε αντιδιαστολή με τη δημοκρατία. Μα όμως μία κοινωνία για να εξελιχθεί χρησιμοποιεί τη δημοκρατία σωστά για να επιλέξει τους πιο καλούς («άριστους») που θα την καθοδηγήσουν. Αν δεν δουλεύει σωστά η δημοκρατία τότε η κοινωνία θα επιλέγει τους αρεστούς που θα της κάνουν τα χατίρια και θα την παρασύρουν. Και εκεί δυστυχώς οδηγεί ο λαϊκισμός, το μεγάλο βιτριόλι της δημοκρατίας…
