Δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμη συνθήκες του brain gain στη χώρα μας καθώς οι αμοιβές -ειδικά σε υψηλής εξειδίκευσης προσωπικό - παραμένουν μη ελκυστικές παραδέχεται ο αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Αξιολόγησης Συστημάτων Τεχνολογίας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας και Διευθυντής Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας (ΕΒΕΟ) του ΕΜΠ, Άγγελος Τσακανίκας. Πάντως ο ίδιος δεν το θεωρεί αυτό απαραίτητα «κακό», με την έννοια ότι αυτού του είδους την διεθνοποίηση και κινητικότητα (brain mobility) την χρειάζεται η χώρα, ίσως σήμερα ακόμα περισσότερο.
Ο ίδιος χαρακτηρίζει ως παράδειγμα υψηλού επιχειρηματικού ενδιαφέροντος την εξαγορά της InstaShop από την Delivery Hero που ανακοινώθηκε σήμερα, και σημειώνει ότι τέτοιου είδους κινήσεις λειτουργούν ως παραδείγματα και για άλλους επίδοξους επιχειρηματίες, από το εγχώριο οικοσύστημα που μπορούν να εμπνευστούν και να εργαστούν προς αυτή τη κατεύθυνση.
Συνέντευξη στον Βαγγέλη Μανδραβέλη
- Ένα πρώτο σχόλιο για την εξαγορά της InstaShop από την Delivery Hero, μια κίνηση που εκθειάστηκε ακόμη και από Πρωθυπουργό;
Πρόκειται για μία είδηση εξαιρετικού επιχειρηματικού ενδιαφέροντος και είναι σαφώς ευχάριστο ότι μέλη αυτής της προσπάθειας προέρχονται από το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον. Τέτοιες ειδήσεις λειτουργούν θεωρώ ως παραδείγματα και για άλλους επίδοξους επιχειρηματίες από το εγχώριο οικοσύστημα που μπορούν να εμπνευστούν και να εργαστούν ακόμα εντατικότερα στην ευδοκίμηση των προσπάθειών τους. Θυμίζω ότι χρειαζόμαστε νέα επιχειρηματικά εγχειρήματα που να έχουν αντίστοιχα χαρακτηριστικά καινοτομίας και δυναμισμού και κυρίως να μην απευθύνονται αποκλειστικά στην εγχώρια αγορά, αλλά να έχουν δυνατότητα επέκτασης και κλιμάκωσης σε αγορές του εξωτερικού.
Άλλωστε δεν έχει νόημα απλώς η αλγεβρική αύξηση του αριθμού των νεοϊδρυόμενων επιχειρήσεων στη χώρα, αλλά κυρίως η ενίσχυση των ποιοτικών χαρακτηριστικών τους και μάλιστα σε όλους τους κλάδους της οικονομίας και όχι αποκλειστικά μόνον στους κλάδους υψηλής τεχνολογίας.
Γιατί αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για την ελληνική οικονομία είναι να δημιουργήσουμε αντίστοιχα παραδείγματα και επιχειρηματικές επιτυχίες που θα αφήνουν ένα αποτύπωμα στην εγχώρια οικονομία, θα δημιουργούν θέσεις εργασίας και εισόδημα και θα βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο και την ευημερία των πολιτών της.
Όσο και αν ακούμε ευχάριστα τις επιτυχίες των συμπατριωτών μας στο εξωτερικό, παραμένει μεγάλο ζητούμενο το να προσελκύσουμε αξίες και παραγωγικά εγχειρήματα που θα εκπορεύονται από τη χώρα μας και θα προσδίδουν δυναμική στην οικονομία μας, δημιουργώντας ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας.
- H InstaShop ιδρύθηκε από Έλληνες στο Dubai, μια αγορά -τουλάχιστον πληθυσμιακά- μικρότερη από την Ελλάδα. Νομίζετε ότι αυτό επιβεβαιώνει ότι η χώρα «τρώει» τα παιδιά της ή κάτι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια;
Το εγχείρημα αυτό ξεκίνησε σε μία αγορά του εξωτερικού και σταδιακά επεκτάθηκε στις ευρύτερα γειτονικές αγορές. Οι άνθρωποι που «έτρεξαν» αυτήν την προσπάθεια διαπίστωσαν μία ευκαιρία σε αυτές τις αγορές και την αξιοποίησαν αποτελεσματικά. Το σημαντικό - όπως είπα και προηγουμένως - είναι επιχειρήσεις και επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα ή απλώς κατοικούν εδώ να αξιοποιήσουν αντίστοιχες ευκαιρίες και να φέρουν ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στη χώρα. Βρισκόμαστε σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και διαθέτουμε ένα ικανό και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό το οποίο είναι διεθνοποιημένο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι στο παρελθόν.
Ακόμα και άνθρωποι που έχουν ενδεχομένως ακολουθήσει μία επαγγελματική καριέρα κυρίως στην Ελλάδα, βρίσκονται τις περισσότερες φορές σε συστηματική επαφή με τη διεθνή κοινότητα και παρακολουθούν τις εξελίξεις στα επαγγελματικά τους πεδία. Δεν είμαστε απομονωμένοι ευτυχώς, αλλά μέλη μιας ομάδας αναπτυγμένων χωρών που μπορούμε – υπό προϋποθέσεις - να διεκδικήσουμε μεγαλύτερο μερίδιο από τον πλούτο και την αξία που παράγεται διεθνώς. Συνεπώς είναι περισσότερο ζήτημα δημιουργίας αυτών των προϋποθέσεων για δυναμικότερη επανεκκίνηση της οικονομίας μας, με όρους ποιότητας και προστιθέμενης αξίας.
Πράγματι πρέπει ακόμα πολλά να γίνουν. Τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα συνδέονται με τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στην Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια και τα οποία δεν επέτρεπαν συστηματική και σωρευμένη επιχειρηματική δημιουργία, αλλά απλώς σποραδικές επιτυχίες, σε ήδη καθιερωμένα επιχειρηματικά μοντέλα.
Οι δημοσιονομικοί περιορισμοί, με τις συνεχείς φορολογικές επιβαρύνσεις στην εργασία, η αβεβαιότητα στην ασφαλιστική επαγγελματική διαδρομή, η έλλειψη ρευστότητας, η πολυνομία και οι γραφειοκρατικές καθυστερήσεις στις συναλλαγές με το Δημόσιο, ακόμα και η νομισματική αβεβαιότητα για ένα διάστημα, δεν επέτρεψαν μια ισχυρότερη προσέλκυση επενδυτικών πρωτοβουλιών από το εξωτερικό ή το εσωτερικό της χώρας. Δημιουργώντας επομένως ένα περιβάλλον που επιτρέπει τoν πειραματισμό, την πρωτοβουλία και δεν καταπνίγει την καινοτομία, σε συνδυασμό όμως με ικανοποιητικά εργαλεία χρηματοδότησης μπορούμε να είμαστε πιο αισιόδοξοι για το μέλλον.
- Πάντως ενώ όλοι συμφωνούν (κόμματα, φορείς κ.λπ.) στην αναγκαιότητα ενός brain gain, αυτό δεν συμβαίνει στην πράξη. Πως το εξηγείτε;
Είναι γεγονός ότι ακόμα δεν έχουν διαμορφωθεί συνθήκες ουσιαστικής επιστροφής αυτών των ανθρώπων στη χώρα, καθώς οι αμοιβές - ειδικά σε υψηλής εξειδίκευσης προσωπικό - παραμένουν μη ελκυστικές. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα υπάρχει σημαντικός αριθμός επαγγελματιών που ζει και εργάζεται στο εξωτερικό. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητα κακό. Αυτού του είδους την διεθνοποίηση και κινητικότητα (brain mobility) την χρειαζόμαστε ίσως σήμερα ακόμα περισσότερο μάλιστα. Άλλωστε, σε ατομικό επίπεδο δόθηκε μία επαγγελματική διέξοδος σε κάποιους ανθρώπους οι οποίοι ενδεχομένως να μην αξιοποιούνταν επαρκώς στην Ελλάδα.
Επίσης, στο βαθμό που αξιοποιούμε αυτή τη «διασπορά» δημιουργώντας διασυνδέσεις και δικτυώσεις με την τοπική επιχειρηματική και παραγωγική κοινότητα ή εγχώριους φορείς έρευνας για παράδειγμα, τότε μπορεί να εμπλουτιστεί και να αναβαθμιστεί συνολικά το παραγωγικό μας σύστημα. Άρα ίσως να μπορούμε να μετατρέψουμε σε πλεονέκτημα αυτή τη φαινομενική απώλεια.
Επίσης πολλές φορές θεωρούμε ότι χάνουμε πράγματι καλά μυαλά με τη μετακίνησή τους στο εξωτερικό, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι μένουμε με υποδεέστερο ανθρώπινο δυναμικό στην εγχώρια αγορά. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι υπάρχει πληθώρα έμπειρων στελεχών και επίδοξων επιχειρηματιών στη χώρα που, εφόσον δημιουργήσουμε ευνοϊκές συνθήκες επιχειρηματικής δραστηριοποίησης, μπορούν να πετύχουν σημαντικά θετικά αποτελέσματα.
- Το σχέδιο Πισσαρίδη αν εφαρμοστεί είναι ικανό να φέρει πίσω τα λαμπρά μυαλά τη χώρας και να αναβαθμίσει τη χώρα σε όρους καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας;
Είναι αλήθεια ότι έχουν κατατεθεί πολλές προτάσεις και σχέδια στο παρελθόν, τα οποία όμως για διάφορους λόγους δεν εφαρμόστηκαν ή δεν ακολουθήθηκαν πειστικά και εμφατικά μέχρι τέλους, καθώς έλειπε (ή άλλαζε συχνά…) η ιδιοκτησία του σχεδίου. Δεν χρειάζεται να είμαστε ισοπεδωτικοί. Έχουν γίνει αρκετές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η οικονομία μας σήμερα σε σχέση με το παρελθόν, ακόμα και αν αυτές οι αλλαγές δαιμονοποιήθηκαν ως «μνημονιακές» ή ενδεχομένως χρωματίστηκαν πολιτικά.
Επιμέρους μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες και δράσεις σε μια σειρά από πεδία – μεταξύ των οποίων και η καινοτομία έχουν πράγματι υλοποιηθεί και έχουν παράξει αποτελέσματα σε κάποιο βαθμό.
Πέρα όμως από ένα γενικό πλαίσιο διαπιστώσεων και αρχών σχετικών π.χ. με την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, με τα οποία οι περισσότεροι συμφωνούν, κάθε σχετικό στρατηγικό σχέδιο πρέπει να συνοδεύεται από ένα επιχειρησιακό σχέδιο, έναν οδικό χάρτη όπως συνήθως λέγεται. Σε αυτό προσδιορίζονται οι ρόλοι των συμμετεχόντων τίθενται στόχοι ποσοτικοί ή ποιοτικοί και διαμορφώνεται ένα συνολικός προσανατολισμός όλων των εμπλεκόμενων μερών του οικοσυστήματος προς αυτούς τους στόχους, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας διοίκησης.
Με αυτόν τον τρόπο αποκτά η όποια στρατηγική συνέχεια και συνέπεια. Εφόσον επομένως διαμορφωθεί ένας τέτοιος οδικός χάρτης και στη συγκεκριμένη περίπτωση, τότε πράγματι θα μπορούμε να αναμένουμε ταχύτερη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του επιχειρηματικού και παραγωγικού μας συστήματος.
* Ο κ. Άγγελος Τσακανίκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Αξιολόγησης Συστημάτων Τεχνολογίας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας και Διευθυντής Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας (ΕΒΕΟ) του ΕΜΠ
