Διστάζουμε να αναζητήσουμε αναφορές συλλογικού χαρακτήρα σε γεγονότα που συνέβησαν στα βάθη του ιστορικού χρόνου και τα οποία τεκμηριώνονται αποσπασματικά στα κείμενα και σε ακόμα μικρότερο βαθμό από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ειδικά όταν πρόκειται για γεγονότα που έχουν ιδεολογικοποιηθεί ad nauseam/μέχρι αηδίας πάνω σε ψυχροπολεμικά δίπολα ανατολής-δύσης, καπιταλισμού-κομμουνισμού, ο σκεπτικισμός μας πολλαπλασιάζεται.
Από την άλλη θεωρούμε απολύτως φυσιολογικό οι θιασώτες ιδεών όπως η δημοκρατία και η ελευθερία να επιζητούν να διακρίνουν τις ρίζες τους στα βάθη των αιώνων. Το να μιλήσεις όμως για το παρόν αναστοχαζόμενος γεγονότα του μακρινού παρελθόντος παραμένει μια εξαιρετικά δύσκολη άσκηση ειδικά για όσους δεν επιθυμούν να το κάνουν με όρους του 19ου αιώνα και με το λεξιλόγιο που επινοήθηκε για να περιγράψει τα έθνη και τα εθνικά κράτη.
Τι σημαίνει λοιπόν η μνημόνευση της επετείου των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας;
Είναι άραγε η αφορμή να ξαναδεί το έθνος των Ελλήνων τη σχέση του με ένα τόπο που αναγνωρίστηκε ως δικός του μόλις πριν από 200 χρόνια ως μια αδιατάρακτη αλληλουχία γεγονότων που τελικά τεκμηριώνει την ύπαρξή του σε βάθος χρόνου;
Ή μήπως είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε τι ήταν αυτό που έκανε τους Αθηναίους της εποχής να πέσουν με τα μούτρα σε μια μάχη που έδειχνε εντελώς άνιση;
Ήταν η Ναυμαχία της Σαλαμίνας μια νίκη του έθνους των Ελλήνων ή της Δημοκρατίας;
Η απάντηση είναι λιγότερο «ιδεολογικοποιημένη» απ’όσο αρχικά δείχνει και μπορεί να χτιστεί και με λογικά επιχειρήματα.
Δεδομένου ότι η έννοια του έθνους είναι δημιούργημα του 19ου αιώνα η απάντηση μοιάζει προφανής.
Την ίδια στιγμή όμως κι αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως Δημοκρατία είναι μια εξαιρετικά πρόσφατη κατάκτηση, στην Αθήνα του Θεμιστοκλή δεν μπορούμε να μιλάμε για Δημοκρατία με τους ίδιους όρους.
Προκύπτει λοιπόν αβίαστα ότι στη Σαλαμίνα νίκησε η σχέση των πολιτών με την Πόλιν. Με ό,τι διαμορφώνει τον καθημερινό τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τις προτιμήσεις, τα γούστα. Οι Αθηναίοι μπήκαν στις τριήρεις για να υπερασπιστούν τον τρόπο ζωή τους τον οποίο δεν ήθελαν να αλλάξουν.
Κι εκεί είναι που συναντιέται η αρχαία με τη σύγχρονη αντίληψη περί Δημοκρατίας. Όταν μιλάμε για Δημοκρατία μιλάμε για ένα τρόπο ζωής όπου το άτομο, τα δικαιώματα και οι επιλογές του κατέχουν την κεντρική θέση στο κοινωνικό σύμπαν.
Όταν λοιπόν λέμε σήμερα ότι κινδυνεύει η Δημοκρατία αρθρώνουμε το φόβο που ένιωσαν οι Αθηναίοι το 480π.Χ.: φοβόμαστε ότι θα αλλάξει η ζωή μας στην καθημερινότητά της.
Η Δημοκρατία είναι η καθημερινή μας ζωή. Ο τρόπος που ζούμε, ο τρόπος που σχετιζόμαστε σε προσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο, ο τρόπος που εκφραζόμαστε, ακόμα και ο τρόπος που περπατάμε στο δρόμο. Δημοκρατία είναι η ζωή μας. Με την έννοια αυτή τα γεγονότα του 480 π.Χ έχουν να μας πουν πολλά και σήμερα.
