Της Δρ. Μαρίας Χρ. Αλβανού*
Το 2017 ήταν μια ακόμη χρονιά που σημάδεψε η τρομοκρατία και στη χώρα μας, και στην Ευρώπη και παγκόσμια. Επιπλέον ήταν μια χρονιά στη διάρκεια της οποίας το διεθνές ισλαμιστικό τρομοκρατικό δίκτυο- με πρωταγωνιστικό εκφραστή του ειδικά στις επιθέσεις ενάντια στη Δύση το Daesh- επέδειξε την επιχειρησιακή ευελιξία του με βάση τις στρατηγικές προτεραιότητες του.
Κάποιες ενδεικτικές επισημάνσεις σχετικά με την εμφάνιση του τρομοκρατικού φαινομένου τη χρονιά που εκπνέει είναι οι ακόλουθες:
I. Παρά το γεγονός ότι η jihadi απειλή είναι στη κορυφή της ατζέντας ασφάλειας των περισσότερων χωρών, δεν αποτελεί τον μόνο τρομοκρατικό κίνδυνο, ειδικά για τις δυτικές κοινωνίες. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η Ελλάδα του 2017 (και όχι μόνο). Η εγχώρια τρομοκρατική δράση που χαρακτηρίζεται από τυπολογία οργανώσεων αντιεξουσιαστικού-ακροαριστερού χαρακτήρα ήταν παρούσα και φέτος. Εντονη, με διάρκεια και δυνατότητες ανασυγκρότησης ομάδων δράσης, κινείται επιχειρησιακά με τρόπο σύγχρονο, αλλά ταυτόχρονα πιστό στις αρχές τέτοιων ομάδων (όπως για παράδειγμα με προειδοποιήσεις πριν από το χτύπημα, ευθέως και άμεσα δεν φαίνεται να θυματοποιείται το ευρύ κοινό, αλλά στοχοποιούνται- υποτίθεται- μόνο εκφραστές του κατεστημένου και της δημόσιας εξουσίας). Μολονότι όμως έχουμε δραστήριες ομάδες, πολύ λίγη συζήτηση γίνεται για την αντιμετώπιση του φαινομένου σε επίπεδο όχι αποτροπής χτυπημάτων, σύλληψης μελών των οργανώσεων και καταστολής (φυσικά αναγκαία όλα τα παραπάνω σε μια αντιτρομοκρατική πολιτική), αλλά πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης. Γιατί εκτός από το να συλλαμβάνεις την νυν γενιά των τρομοκρατών, οφείλεις να φροντίζεις να μην γεννηθεί η επόμενη. Και δυστυχώς -όπως και σε άλλα ζητήματα- όποια συζήτηση ξεκινά για το θέμα, καταλήγει σε “κοκορομαχία” σε επίπεδο πολιτικής σκηνής, αλλά και πολιτών, που δεν προσφέρει κανένα όφελος, ίσα ίσα αποδεικνύει βαθιές πολιτικές, κοινωνικές πληγές και συμπλέγματα που ταλαιπωρούν πολλούς και που εκμεταλλεύονται από την πλευρά τους φυσικά οι τρομοκράτες στη ρητορική και προπαγάνδα τους. Επίσης σε χώρες της Δύσης είχαμε κρούσματα ακροδεξιάς εξτρεμιστικής βίας που εκφράστηκε σε διάφορα επίπεδα οργάνωσης της, και που σε μεγάλο βαθμό τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από την ισλαμοφοβία (που εκμεταλλεύονται στη δική τους ρητορική και οι ισλαμιστές τρομοκράτες).
ΙΙ. Το Daesh με τη δράση του σε χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική έδειξε μια επιχειρησιακή αλλαγή που εκφράζει και τα διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά των μελών και δραστών του εκτός του πεδίου της Μέσης Ανατολής. Μολονότι οι επιθέσεις αυτοκτονίας θα συνεχίσουν να είναι εμβληματικές για την εκστρατεία του jihad (έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αποδεικνύουν συνοχή και δίνουν το θρησκευτικό στίγμα του “μαρτυρίου”-Shahuda που είναι σημαντικό για το επικοινωνιακό στίγμα των ισλαμιστών), οι επιθέσεις με μαχαίρι, όχημα και εκρηκτικούς μηχανισμούς (χωρίς ο αυτουργός να ανατινάζεται και ο ίδιος) δείχνουν την ευελιξία, ευκολία στη στρατολόγηση, αλλά και το διαφορετικό επίπεδο ριζοσπαστικοποίησης στη βια των δραστών που έχουν γεννηθεί ή γαλουχηθεί σε δυτικές κοινωνίες. Το 2017 είδαμε περισσότερο ως μοντέλο δράσης τον τρομοκράτη-δολοφόνο και εγκληματία που προσπαθεί να διαφύγει από τις αρχές, από ότι τον τρομοκράτη-μάρτυρα που είναι έτοιμος και αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει εξ ορισμού τη ζωή του για να αφαιρέσει τις ζωές άλλων. Είναι σαφώς πιο εύκολο, πιο επιφανειακό, εξίσου και ίσως παραπάνω επικίνδυνο και επιχειρησιακά αποδοτικό να μπορεί μια οργάνωση να οπλίσει το χέρι κάποιου με μαχαίρι από ότι με ένα γιλέκο εκρηκτικών.
ΙΙΙ. Το Daesh θεωρείται ότι ηττήθηκε στρατιωτικά το 2018. Πολλοί ήδη έχουν προχωρήσει στον επικήδειο του και αναζητούν τον επόμενο διάδοχο τον θρόνο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και προσανατολίζονται ακόμη και προς τη γραμμή αίματος του Οσάμα Μπιν Λάντεν. Πέραν του ότι ο χρόνος θα δείξει αν αυτή είναι όντως η στρατιωτική πραγματικότητα για το Daesh, η οργάνωση μέσα στο 2017 απέδειξε ότι έχει καταφέρει να κινητοποιήσει αυτουργούς τρομοκρατικών επιθέσεων μέσα από τα σπλάχνα των δυτικών κοινωνιών, με λίγη ή καθόλου φυσική επαφή με τον πυρήνα της στη Μέση Ανατολή. Και μόνο αυτό θα πρέπει να απασχολήσει όσους εξετάζουν τον βραχίονα της τρομοκρατικής δράσης του Daesh. To τρομοκρατικό χέρι της οργάνωσης δεν έχει κοπεί, γιατί πολύ απλά οι μαχητές που διεκδικούσαν εδαφική επικράτηση και ηττήθηκαν δεν αποτελούν τη μοναδική “ένοπλη δύναμη” του Daesh, και κυρίως όχι αυτή που απασχολεί τις αρχές ασφάλειας της Δύσης. Άλλωστε η στρατιωτική ήττα αποτελεί και αρχή “επαναπατρισμού” των λεγόμενων ξένων μαχητών, που θα λειτουργήσουν ως πρότυπα σε εστίες ριζοσπαστικοποίησης στη βία. Επίσης οι διάφορες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και ειδικά αναφορικά με την αραβοϊσραηλινή διένεξη, ήδη δημιουργούν ένα νέο σκηνικό που ενδέχεται να τροφοδοτήσει με “νέο αίμα” (και από άποψη μαχητών και ρητορικής) το διεθνές ισλαμιστικό τρομοκρατικό δίκτυο, το οποίο δείχνει ότι θα το εκμεταλλευτεί στο έπακρο.
ΙV. Η ευχή “με τη βοήθεια του Θεού” βρήκε τον χώρο της στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, με ουσιαστική μορφή, ως δυναμική και σημαντική πρωτοβουλία θρησκευτικών ομάδων και ηγετών να καταδικάσουν τις τρομοκρατικές ενέργειες και να απομονώσουν τους ακραίους και εξτρεμιστές από τους κόλπους των κοινοτήτων τους. Ειδικά στη Μεγάλη Βρετανία που φέτος έλαβαν χώρα επιθέσεις ισλαμιστικής τρομοκρατίας, το παράδειγμα της μουσουλμανικής κοινότητας και ηγετών της (αλλά και άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων που αρνήθηκαν να πέσουν στην παγίδα της στοχοποίησης συλλήβδην του Ισλάμ ως εχθρού) είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό. Σε μια εποχή που η τρομοκρατία ταυτίστηκε για πολλούς με τη (διαστρεβλωμένη) θρησκευτική πίστη, είχε τεράστια σημασία το μήνυμα ανθρώπων της πίστη να διαχωρίσουν τη θέση τους. Προγράμματα αποριζοσπαστικοποίησης με καίριο τον ρόλο θρησκευτικών ομάδων ξεκίνησαν σε να λειτουργούν σε διάφορα κράτη αυτή τη χρονιά και αποτελούν ένα θετικό βήμα στον αγώνα κατά της θρησκευτικής ριζοσπαστικοποίησης στη βία.
V. Η οργάνωση ΕΤΑ, μια από τις πιο μακροβιότερες και με επικίνδυνη δράση στην Ευρώπη, παρέδωσε τα όπλα τον Απρίλιο. Μολονότι, επαναλαμβάνεται, φαίνεται να μονοπωλεί το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης η ισλαμιστική τρομοκρατία, πρόκειται για εξαιρετικά σημαντικό γεγονός. Η αυτονομιστική τρομοκρατική οργάνωση που είχε σταματήσει εδώ και χρόνια την ένοπλη δράση της, αφού όμως είχε πληγώσει σοβαρά την ισπανική κοινωνία, με την επιλογή της να στραφεί στην πολιτική δράση δίδει το σημαντικό μήνυμα οτι η τρομοκρατική βία δεν μπορεί, ούτε πρέπει να αποτελεί δρόμο διεκδίκησης. Οι πολιτικές ζυμώσεις που θα ακολουθήσουν (με δεδομένα τα πολιτικά και κοινωνικά ανοιχτά ζητήματα στην ισπανική κοινωνία), αλλά οι αντιδράσεις της ισπανικής κοινωνίας, θα καθορίσουν την πορεία επούλωσης των πληγών που προκάλεσε η ΕΤΑ καθώς και τη νομοθετική ρύθμιση σχετικά με ζητήματα που αφορούν όσους έδρασαν τόσα χρόνια ως μέλη της οργάνωσης. Φυσικά, υπογραμμίζεται, μια τέτοια κίνηση αποκήρυξης της βίας δεν είναι αναμενόμενη από το δίκτυο διεθνούς ισλαμιστικής τρομοκρατικής δράσης (η τυπολογία της ιδεολογίας του δεν φαίνεται να ευνοεί τέτοιες αποφάσεις και αλλαγές πορείας, ή συμβιβασμούς).
Το 2017 φεύγει σε μια κατάσταση συναγερμού για την περίοδο της Γέννησης του Θεανθρώπου και της αλλαγής της χρονιάς, με τις αρχές ασφαλείας να λαμβάνουν διάφορα μέτρα για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το ενδεχόμενο μιας τρομοκρατικής επίθεσης. Το Daesh φρόντισε να έχει σκορπίσει τον φόβο ότι θα αιματοκυλίσει την εορταστική περίοδο, και είναι ο βασικός (αλλά όχι μόνος “ύποπτος”). Δυστυχώς δεν μπορεί να ξέρει κάποιος με βεβαιότητα αν μέχρι και την τελευταία ώρα του έτους, θα λάβει χώρα κάποια τρομοκρατική επίθεση. Ακριβώς γιατί γνώρισμα της επικινδυνότητας της τρομοκρατίας-και δη της σύγχρονης έκφανσης της– είναι ότι ανά πάσα στιγμή ενδέχεται ένας δράστης να χτυπήσει, με ελάχιστη προετοιμασία, κόστος και ίχνη που να επιτρέπουν στις αρχές να αντιδράσουν και να επέμβουν αποτελεσματικά. Η ανάλυση ρίσκου με βάση τα επιχειρησιακά δεδομένα είναι από τα πλέον πιο δύσκολα εγχειρήματα και δυστυχώς με τα ήδη υπάρχοντα στοιχεία δεν επιτρέπει μεγάλη αισιοδοξία για το 2018 που έρχεται.
* Η Δρ. Μαρία Χρ.Αλβανού είναι εγκληματολόγος-Ειδική σε θέματα τρομοκρατίας, μέλος ερευνητικής ομάδας ITSTIME.
