Photo by Recep Tayyip Erdogan (In Public Domain). Οι ιδιαιτερότητες του καθεστώτος Erdogan είναι τέτοιες που ο Τούρκος πρόεδρος αναγκαστικά θα πρέπει να εκτρέψει το επεκτατικό ενδιαφέρον των συνοδοιπόρων του κάπου αλλού. Αυτό το «κάπου αλλού» σημαίνει ότι το ενδιαφέρον θα στραφεί Δυτικά, στο Αιγαίο και στην Ελλάδα.
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Από την περασμένη Παρασκευή, όπου ήρθαν στο φως της δημοσιότητας οι δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου Recep Tayyip Erdogan, ο οποίος μίλησε για αδικίες που υπέστη η Τουρκία με τη σύναψη της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης (υπεγράφη στις 24 Ιουλίου 1923), το σκηνικό στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έχει πάρει πάλι φωτιά, την ώρα που σχεδόν είχαμε πιστέψει ότι οι κοινοί ελληνοτουρκικοί περίπατοι πριν από ένα περίπου μήνα και η ικανοποίηση του αιτήματος των Τούρκων να μην δώσουμε άσυλο στους στρατιωτικούς που είχαν καταφύγει στην Αλεξανδρούπολη θα συνέβαλαν σε καλύτερες διμερείς σχέσεις.
Στην πραγματικότητα, ο Τούρκος Πρόεδρος είναι άξιο τέκνο του Κεμαλισμού! Συνεχίζει ακάθεκτος την πάγια γραμμή της χώρας του να αμφισβητεί –τουλάχιστον από το 1973 και κυρίως μετά το 1996– τη Συνθήκη της Λωζάννης, τη Συνθήκη του Μοντρέ, τη Συνθήκη των Παρισίων, την ελληνική υφαλοκρηπίδα, το FIR Αθηνών και το δικαίωμά μας να επεκτείνουμε τα θαλάσσια σύνορά μας από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια.
Τρεις μέρες μετά τις προεδρικές δηλώσεις και το μπαράζ προκλήσεων που ακολούθησε, δικαιώνεται η θέση του liberal.gr ότι κάθε άλλο παρά λόγοι εσωτερικής κατανάλωσης ή παρορμητική διάθεση οδήγησαν τον Erdogan να κάνει αυτές τις δηλώσεις. Αντίθετα, από την πρώτη στιγμή, το liberal.gr υποστήριξε πως η στάση του Erdogan αποτελεί στρατηγική επιλογή, του ίδιου και της χώρας του, εναντίον των κυριαρχικών συμφερόντων της Ελλάδας.
Βέβαια μια τέτοια ανάλυση δεν εξυπηρετεί τη μακαριότητα ορισμένων υπευθύνων στην Ελλάδα, που βολεύονται να αποδίδουν τις εκρηκτικές δηλώσεις του Erdogan στο ταπεραμέντο του και στην ανάγκη του να χαϊδεύει αφτιά στο εσωτερικό του ακροατήριο. Δυστυχώς, όμως, η Ιστορία διδάσκει πως λάθος ανάγνωση του πεδίου οδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις και συνεχείς ήττες.
Οι τουρκικές δηλώσεις σε συνάρτηση με το συριακό - κουρδικό σκηνικό
Λίγες μέρες μετά την καταστολή του στρατιωτικού πραξικοπήματος, είχα ερωτηθεί δημόσια για το ποια μπορεί να είναι η επόμενη μέρα για την Τουρκία σε σχέση και με τις εξελίξεις στο συριακό - κουρδικό μέτωπο. Είχα τότε δηλώσει πως το καθεστώς Erdogan έχει επενδύσει πολλά σε μια νίκη στη Συρία. Νίκη θα ήταν ακόμη και η ακύρωση των σχεδιασμών των ΗΠΑ για δημιουργία ενός νέου κουρδικού κράτους κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων. Ωστόσο, είχα πει τότε ότι αν η Τουρκία δει πως δεν θα κερδίσει στο συριακό - κουρδικό μέτωπο, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κλιμακώσει τις διεκδικήσεις της Δυτικά!
Τα πράγματα όμως δεν εξελίσσονται έτσι όπως θα ήθελε η Άγκυρα στη Συρία ούτε σε σχέση με το ζήτημα των Κούρδων της Συρίας, που απολαμβάνουν της στήριξης των ΗΠΑ. Μιας στήριξης που ενισχύει το πιθανό σενάριο δημιουργίας μιας ακόμη Αυτόνομης Κουρδικής Περιοχής, αυτήν τη φορά στη Βόρεια Συρία (Rojava). Έτσι, για να καταλαβαίνουμε ότι η ξαφνική αναφορά του Τούρκου Προέδρου στη Συνθήκη της Λωζάννης, όπου θέτει ουσιαστικά θέμα αναθεώρησής της, έχει ιστορικό παρελθόν το οποίο δεν πηγάζει αναγκαστικά από το υπόγειο στρατηγείο του υπερπολυτελούς τουρκικού προεδρικού μεγάρου.
Το ότι δεν έχει υπάρξει ακόμη κατάπαυση του πυρός μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών και έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων για την επόμενη μέρα στη Συρία αυτό αφορά το γεγονός ότι δεν έχουν συμφωνηθεί ακόμη οι στρατιωτικές και εδαφικές λεπτομέρειες που συνοδεύουν την επί της αρχής συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας στην περιοχή.
Η Τουρκία όμως γνωρίζει πως ο σχεδιασμός για την επόμενη μέρα στη Συρία, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά μέχρι να οριστικοποιηθεί, δεν την περιλαμβάνει στους νικητές.
Το τουρκικό αδιέξοδο και οι στοχευμένες δηλώσεις
Η Τουρκία λοιπόν βλέπει με αγωνία ότι στη Συρία δεν κερδίζει αυτά που περίμενε να κερδίσει. Και ενώ αρχίζει να χωνεύει την προοπτική γειτονίας της με μια μελλοντική αυτόνομη κουρδική περιοχή στη Βόρεια Συρία, της είναι αδύνατο να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι η εξέλιξη αυτή μπορεί ίσως να οδηγήσει και σε «παλαιστινιοποίηση» του ζητήματος με τους «δικούς της» Κούρδους στο εσωτερικό της σημερινής Τουρκίας.
Οι ιδιαιτερότητες του καθεστώτος Erdogan είναι τέτοιες που ο Τούρκος πρόεδρος αναγκαστικά θα πρέπει να εκτρέψει το επεκτατικό ενδιαφέρον των συνοδοιπόρων του κάπου αλλού. Αυτό το «κάπου αλλού» σημαίνει ότι το ενδιαφέρον θα στραφεί Δυτικά, στο Αιγαίο και στην Ελλάδα.
Λόγω λοιπόν των συριακών - κουρδικών εξελίξεων και λόγω της εξέλιξης των διαπραγματεύσεων για τη λύση του Κυπριακού, η Τουρκία στοχευμένα –θεματικά και χρονικά– θέτει, προειδοποιώντας τις ΗΠΑ και απειλώντας την Ελλάδα, ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης.
Η «επίθεση» ξεκίνησε με τις προχθεσινές δηλώσεις του Erdogan για αδικίες που υπέστη η Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Χθες το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών κλιμάκωσε τις προκλήσεις, θέτοντας ζήτημα κυριαρχίας για 16 ελληνικά νησιά στο Αιγαίο. Σήμερα, ο δήμαρχος της Άγκυρας τιτίβισε το δικό του αφήγημα για τουρκική κυριαρχία σε ολόκληρο το Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένης και της Ψυτάλλειας...
Σαν καλοί μεσανατολίτες λοιπόν, οι Τούρκοι κλιμακώνουν την προκλητική ρητορεία τους!
Η ελληνική αντίδραση
Στις προχθεσινές δηλώσεις Erdogan απάντησε κρατώντας χαμηλούς τόνους ο Έλληνας πρωθυπουργός, μετά το πέρας της προγραμματισμένης συνεδρίασης του ΚΥΣΕΑ (Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας). Ως όφειλαν, στα πλαίσια της διπλωματίας και της καλής γειτονίας, ο Έλληνας πρωθυπουργός και το περιβάλλον του ΥΠΕΞ διέρρευσαν την αποδοκιμασία τους στις δηλώσεις Erdogan και συνέστησαν στον φιλόδοξο Τούρκο Πρόεδρο να γίνει λίγο πιο συνετός.
Εδώ να σημειώσουμε πώς ενώ το State Department ακόμη επιμένει να κάνει επίσημες γραπτές ανακοινώσεις και επίσημες δηλώσεις για τα θέματα που αφορούν τις εξωτερικές σχέσεις των ΗΠΑ, η ελληνική διπλωματία επιλέγει το twitter για να ενημερώνει για τις θέσεις της επί των εξωτερικών ζητημάτων της Ελλάδας.
Η χθεσινή κλιμάκωση ωστόσο από το τουρκικό ΥΠΕΞ ανάγκασε το ελληνικό ΥΠΕΞ να προβεί σε επίσημη απάντηση. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η αγγλική έκδοση της ελληνικής απάντησης μάλλον δεν γράφτηκε από υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου, η ουσία της απάντησής μας κινείται στο σωστό πλαίσιο, στην προσπάθεια δηλαδή διατήρησης χαμηλών τόνων και υπόδειξης πως η μόνη εκκρεμότητα στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις είναι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας.
Για τις διαδικτυακές αναρτήσεις του δημάρχου της Άγκυρας μάλλον δεν θα υπάρξει –και σωστά– επίσημη ελληνική αντίδραση, πιθανότατα, δε, θα πρέπει να επιληφθεί του θέματος η τροχαία της πρωτεύουσας με ένα γρήγορο αλκοτέστ στον δήμαρχο...
Οι τουρκικές δηλώσεις κλιμακώνουν ποιοτικά την προκλητικότητα
Αυτό που φαίνεται πως δεν έχει γίνει κατανοητό στην ελληνική πλευρά είναι ότι το μπαράζ των τελευταίων τουρκικών δηλώσεων και ανακοινώσεων συνιστά μια ποιοτική αναβάθμιση των συνολικών τουρκικών προκλητικών διεκδικήσεων έναντι της Ελλάδας, ιδιαίτερα αν οι δηλώσεις αυτές συνδυαστούν με τις υπόλοιπες εσωτερικές και περιφερειακές εξελίξεις.
Η στάση «Πόντιου Πιλάτου» από τη Γερμανία (αν και αργότερα ανασκεύασε) και από άλλες κρίσιμες πρωτεύουσες για τις τουρκικές δηλώσεις θα πρέπει να μελετηθούν από την Αθήνα και ενδεχομένως να μην αφήσουμε αυτήν τη φορά το θέμα να ξεχαστεί ως ατυχές συμβάν...
Διότι αν αφυπνιστεί η πολιτική ηγεσία, θα αφυπνιστούν και οι πολίτες της χώρας που θεωρούν –τουλάχιστο ορισμένοι εξ αυτών– πως η προστασία των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων είναι απλά ένα μιλιταριστικό αφήγημα.
Φοβάμαι πως η ελληνική πλευρά βολεύεται με το να θεωρεί τις τουρκικές δηλώσεις ως επανάληψη γνωστών βαρετών τουρκικών θέσεων, ενώ αντίθετα θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως αυτές οι δηλώσεις γίνονται ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου εμπέδωσης κλίματος «σειράς διαφορών» για νομιμοποίηση αργότερα στο διεθνές σύστημα άλλων τετελεσμένων που μπορεί μελλοντικά να προκύψουν. Για πρώτη φορά τίθεται από επίσημα χείλη ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης, κάτι που, σε συνδυασμό με την de facto κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με το Κουρδικό, θα πρέπει τουλάχιστο να μας προβληματίσει.
Επιβάλλεται να αξιολογηθεί σωστά αυτή η αλλαγή στρατηγικής της Άγκυρας και να γίνουν γρήγορα οι απαραίτητες κινήσεις ανασύνταξης των ελληνικών δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα.
Οι Τούρκοι αυτήν τη φορά κατέγραψαν και μέτρησαν αντιδράσεις. Να είμαστε βέβαιοι πως σύντομα θα επανέλθουν δριμύτεροι.
* Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος, γεωστρατηγικός αναλυτής.
