Του Ανδρέα Ματζάκου*
Η Τουρκία μετά από δυο πολεμικές επιχειρήσεις που άρχισαν τον Αύγουστο του 2016 και ολοκληρώθηκαν τον Μάρτιο του 2018, κατάφερε να αποσοβήσει τον κίνδυνο συνενώσεως των τριών κουρδικών καντονιών στα σύνορα της με την Συρία, καταλαμβάνοντας το καντόνι του Αφρίν. (Βλέπε Χάρτη 1 – Κουρδικά Καντόνια)
Στην διάρκεια της εμπλοκής της στον πόλεμο της Συρίας, ακροβατεί διπλωματικά μεταξύ των ΗΠΑ που έχουν συμμαχήσει με την στρατιωτική πτέρυγα των Κούρδων της Συρίας (Syrian Democratic Forces-SDF), το YPG για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), της Ρωσίας που υποστηρίζει την κυβέρνηση του Ασαντ και έχει αναπτύξει δυνάμεις στην δυτική Συρία και, του Ιράν, σιϊτικές παραστρατιωτικές δυνάμεις του οποίου δρουν σε περιοχές που ελέγχουν ο Ασαντ και η Ρωσία. (Βλέπε Χάρτη 2- Αμερικανικές και Ρωσικές Βάσεις στην Συρία).
Πλέον αυτού, η δράση της στην Συρία, άρχισε να ενοχλεί τα αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής, ενώ και το Ισραήλ δεν αισθάνεται άνετα με την παρουσία της στην Συρία.
Στο τέλος Δεκεμβρίου του περασμένου έτους, ο πρόεδρος Trump ανακοίνωσε νίκη επί του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) και διέταξε την πλήρη αποχώρηση των 2.000 Αμερικανών στρατιωτικών από την Συρία, εντός των επομένων 60-100 ημερών. Η δήλωση αυτή χαροποίησε την Τουρκία η οποία νόμιζε ότι άνοιξε ο δρόμος για να επεκτείνει την επιρροή της και ανατολικώς του Ευφράτη ποταμού μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ, με την δημιουργία ζώνης ασφαλείας στις περιοχές που ελέγχουν οι Αμερικανοί (Βλέπε Χάρτη 2).
Όμως, λίγες ημέρες μετά, στις 6 Ιανουαρίου 2019, ο σύμβουλος ασφαλείας του Trump, John Bolton, επισκεπτόμενος το Ισραήλ, δήλωσε ότι ''η Τουρκία πρέπει να εγγυηθεί ότι δεν θα επιτεθεί στους Σύριους Κούρδους συμμάχους των ΗΠΑ που πολέμησαν κατά του ΙΚ'', εξαρτώντας στην ουσία την αποχώρηση των Αμερικανών από την Συρία, από την στάση της Τουρκίας έναντι των Κούρδων.
Ενώ λοιπόν η Τουρκία προσπαθεί να διευρύνει την ήδη μεγάλη επιρροή που ασκεί στην περιοχή, με στρατιωτική κατοχή εδάφους και λόγο στις εξελίξεις στην Συρία μέσω της συμμετοχής της στις επαναλαμβανόμενες συνομιλίες στην Αστάνα του Καζακστάν υπό την Ρωσία, στην πραγματικότητα όσο περνά ο καιρός, η διπλωματική της θέση καθίσταται δυσκολότερη. Τις δυσκολίες αυτές που έχει να αντιμετωπίσει η Τουρκία, θα προσπαθήσει να περιγράψει το άρθρο.
Στην αρχή του άρθρου θα αναλυθούν οι δυσκολίες που προέκυψαν στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, οι διαφωνίες με την Ρωσία στην προσπάθεια για δημιουργία ζώνης ασφαλείας στα σύνορα με την Συρία, η δυσαρέσκεια των αραβικών κρατών για την συνεχιζόμενη παρουσία της Τουρκίας στην Συρία, η διαφωνία του Ισραήλ στην δημιουργία αυτής της ζώνης και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Αιτίες Διαφωνίας με ΗΠΑ
Προβλήματα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις στην Συρία δημιουργούνται για τρεις κυρίως λόγους:
- Η ανακοινωθείσα από το 2018, αλλά μη υλοποιηθείσα ακόμη πλήρης απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από την ανατολική Συρία, δεν αφήνει περιθώριο για αντικατάσταση των Αμερικανών από τουρκικές δυνάμεις, όπως ήλπιζε ο Ερντογκάν. Οι Αμερικανοί σχεδιάζουν να αφήσουν 400-1.000 άνδρες πίσω, σε μια καθαρά συμβολική κίνηση, αφού μια τέτοια δύναμη, δεν είναι ικανή να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στην περιοχή, σκοπός για τον οποίον θα παρέμεναν οι αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή, μετά την ήττα του ΙΚ.
- Η Τουρκία επιδιώκει την δημιουργία Ζώνης Ασφαλείας σε βάθος 30-40 Χλμ από τα σύνορα της με την Συρία (Βλέπε Χάρτη 3 – Πιθανή Ζώνη Ασφαλείας) και σε μήκος σχεδόν 800 Χλμ.
Εντός της ζώνης αυτής, δεν θέλει να υπάρχουν άλλα στρατεύματα πλην των τουρκικών, προκειμένου να έχει την ελευθερία υπό το πρόσχημα του αγώνα κατά της τρομοκρατίας, να αλλοιώσει την πληθυσμιακή σύνθεση των κουρδικών καντονιών μέσω της μετακινήσεως αραβικών πληθυσμών που φιλοξενούνται σε δομές προσφύγων στην Τουρκία. Αντιθέτως οι ΗΠΑ, από τον περασμένο Ιανουάριο, κάλεσαν χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Αυστραλία να διαθέσουν δυνάμεις για τον σχηματισμό πολυεθνικής δυνάμεως για την επιτήρηση αυτής της ζώνης.
- Η επί της προεδρίας Trump στροφή των ΗΠΑ προς την Σαουδική Αραβία, μειώνει τον ρόλο που επιθυμεί η Τουρκία να διαδραματίσει ως προστάτιδα όλων των Μουσουλμάνων. Η στροφή αυτή υλοποιήθηκε με την επίσκεψη Trump στις 20 Μαΐου 2017, λίγο μετά την ανάληψη της προεδρίας των ΗΠΑ, στο Ριάντ. Στην ουσία ο πρόεδρος Trump έχρισε την Σαουδική Αραβία επίσημο σουνιτικό αντίβαρο στην εξάπλωση του σιϊτικού Ιράν στην Μέση Ανατολή.
Διαφωνία και με Ρωσία
Και η Ρωσία διαφωνεί με την επιτήρηση της ζώνης ασφαλείας από τουρκικές δυνάμεις, στην προσπάθεια της να εμπεδώσει την κυριαρχία του Ασαντ, ει δυνατόν, σε όλη την έκταση της Συρίας. Αφήνει όμως και την απειλή της Τουρκίας να επικρέμεται επί της κεφαλής των Κούρδων των SDF, ώστε να αναζητήσουν ασφάλεια στον Ασαντ και να ενταχθούν στο υπό διαμόρφωση καθεστώς της μεταπολεμικής Συρίας.
Πλέον αυτού, ο Πούτιν στην διάρκεια συναντήσεως του με τον Ερντογκάν στην Μόσχα τον Ιανουάριο, του είπε ότι μπορεί σε συνεργασία με τον Ασαντ, να καταδιώκει το ΡΚΚ στο έδαφος της Συρίας, σε περιορισμένο βάθος, στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Αδάνων που είχε υπογραφεί μεταξύ των δυο χωρών το 1998, υπονοώντας ότι δεν υπάρχει λόγος δημιουργίας ζώνης ασφαλείας.
Ενόχλησης Αραβικών Εμιράτων
Η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), έχουν εκφράσει την αντίθεση τους στην ατζέντα της Τουρκίας για την Μέση Ανατολή, εξ' αιτίας της υποστηρίξεως που παρέχει στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Στην διάρκεια της τουρκικής επιχειρήσεως ''Κλάδος Ελαίας'' τον Μάρτιο του 2018, ο ΥΠΕΞ των ΗΑΕ, bin Zayed, δήλωνε σε επίσκεψη του στο Κάιρο, ότι ''η Τουρκία, το Ιράν και το Ισραήλ, είναι τα τρία μη αραβικά κράτη που υπονομεύουν τα αραβικά συμφέροντα στην περιοχή''. Τα ΗΑΕ δεν έμειναν μόνο στις δηλώσεις και στις 29 Μαΐου 2018, αντιπροσωπία τους μαζί με επισήμους από την Σαουδική Αραβία και την Ιορδανία, επισκέφτηκαν την πρωτεύουσα των Κούρδων της Συρίας Qamishli, προκειμένου να συζητήσουν με τις SDF, την δημιουργία δυνάμεως φυλάξεως των συνόρων με χρηματοδότηση της Σαουδικής Αραβίας.
Λίγο ενωρίτερα, στις 7 Μαρτίου του 2018, ο πρίγκηπας της Σαουδικής Αραβίας bin Salman, σε συνέντευξη του σε αιγυπτιακή εφημερίδα, περιέγραφε την Τουρκία ως μέρος ενός ''τριγώνου του κακού'', μαζί με το Ιράν και τους τζιχαντιστές. Ακολούθησε το άνοιγμα της πρεσβείας των ΗΑΕ στην Δαμασκό στις 27 Δεκεμβρίου 2018, την οποία είχαν κλείσει το 2011. Την ίδια ημέρα και το Μπαχρέιν ανακοίνωσε την πρόθεση του να αποκαταστήσει διπλωματικές σχέσεις με την Συρία, σε μια προσπάθεια των αραβικών κρατών να επανεντάξουν την Συρία στον Αραβικό Σύνδεσμο, από τον οποίο την είχαν εκδιώξει το 2011.
Στάση Ισραήλ έναντι της Τουρκίας
Και το Ισραήλ δεν επιθυμεί την δημιουργία ζώνης ασφαλείας στα τουρκο-συριακά σύνορα υπό τον έλεγχο της Τουρκίας, αφού η Τουρκία είναι σύμμαχος του Ιράν στην Συρία και φοβάται πιθανή είσοδο σιϊτικών παραστρατιωτικών ομάδων εντός της ζώνης. Μια τέτοια κίνηση, θα έδινε ακόμα μεγαλύτερο βάθος στο Ιράν και θα ανάγκαζε το Ισραήλ να διαθέσει πολύτιμες δυνάμεις και μέσα για την επιτήρηση της ζώνης.
Η Τουρκία αντιδρώντας σε αυτή την στάση του Ισραήλ, συνέλαβε με επιχείρηση της ΜΙΤ στα Άδανα στις 2 Φεβρουαρίου, τον Κουρδοεβραίο Dawud Baghestani, ιδρυτή της Εταιρείας Κουρδο-Ισραηλινής Φιλίας, μαζί με τρεις συνεργάτες του, κατηγορώντας τους για σχέσεις με το ΡΚΚ. Με την κίνηση αυτή ήθελε να δείξει στο εσωτερικό της ότι είναι δικαιολογημένη η εχθρότητα του Ερντογκάν έναντι του Ισραήλ, αφού αυτό έχει σχέσεις με τρομοκρατικές οργανώσεις και στον αραβικό κόσμο, ότι η Τουρκία παραμένει σταθερά εχθρική προς το Ισραήλ.
Επίλογος
Η δημιουργία ζώνης ασφαλείας μέσα στο συριακό έδαφος και η φύλαξη της από τουρκικές δυνάμεις, ήταν το καλύτερο σενάριο για τον Ερντογκάν, αφού θα περιόριζε την πιθανότητα σχηματισμού ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους στα νώτα της. Θα έκανε δηλαδή, ότι δεν θέλει να δημιουργήσουν οι Κούρδοι. Πλέον αυτού, σε περιφερειακό επίπεδο θα έδειχνε ότι η Τουρκία λογίζεται πλέον ως ο περιφερειακός ηγεμόνας, ο οποίος διαμορφώνει την αρχιτεκτονική ασφαλείας σύμφωνα με τα εθνικά του συμφέροντα, στο δε εσωτερικό, θα ήταν ένα χρήσιμο εργαλείο για την υποστήριξη των υποψηφίων του ΑΚΡ στις επερχόμενες περιφερειακές εκλογές της 31ης Μαρτίου.
Ειδικώς για τις επερχόμενες εκλογές, μετά την χειροτέρευση των δεικτών της τουρκικής οικονομίας, ο Ερντογκάν έχει απόλυτη ανάγκη από μια επιτυχία σ' ένα θέμα εθνικής ασφαλείας. Η συνταγή μιας τέτοιας επιτυχίας είναι δοκιμασμένη: η νίκη στην επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη ανακοινώθηκε στις 29 Μαρτίου 2017, ενώ το νικηφόρο δημοψήφισμα που καθιέρωσε την προεδρική δημοκρατία, έγινε λίγες ημέρες μετά, στις 16 Απριλίου.
Στα σχέδια της Τουρκίας για την περιοχή, αντιτίθενται και τα αραβικά κράτη που προτιμούν την Συρία πίσω στον αραβικό κόσμο, έστω και υπό τον Ασαντ, παρά την υλοποίηση της τουρκικής ατζέντας με πιθανή εμφάνιση στην εξουσία της μεταπολεμικής Συρίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Και σ' ένα τέτοιο καταστροφικό σενάριο, η ασφαλιστική δικλείδα είναι η διατήρηση της κουρδικής περιοχής, ως ζώνης ασφαλείας μεταξύ Τουρκίας και Αράβων.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
