Του Δρ. Χρήστου Μπαξεβάνη*
Η Ελλάδα παραμένει με κλειστά τα βόρεια σύνορά της, επιτηρούμενα τα ανατολικά θαλάσσια σύνορά της και με καταυλισμούς και χώρους φιλοξενίας χιλιάδων ανθρώπων, στα όρια της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να δούμε τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης να επιμένουν ακόμα περισσότερο στη θέση τους ότι πρέπει να απομονωθεί η Ελλάδα μέσω του «σφραγίσματος» των βορείων συνόρων με την πΓΔΜ και τη Βουλγαρία, τις ισχυρές ευρωπαϊκές ηγεσίες να βάζουν σε δεύτερο πλάνο το προσφυγικό και πάντως εξαιρετικά απρόθυμες να παράσχουν κάτι άλλο εκτός από τη γνωστή τεχνική και οικονομική βοήθεια, μια στάση που μπορεί να συμπυκνωθεί σε μία φράση «εσείς το αντιμετωπίζετε, εμείς βοηθάμε».
Ενέργειες και Μέτρα σε Εθνικό Επίπεδο
Για όλους αυτούς τους λόγους απαιτείται περισσότερο από ποτέ μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική. Μια εθνική στρατηγική απαιτεί, ωστόσο, προτάσεις, σχέδιο και χειροπιαστά αποτελέσματα και όχι τακτικισμούς, γενικόλογες τοποθετήσεις και υψηλούς τόνους αντιπαράθεσης. Απαιτεί προγραμματισμό, ιεράρχηση στόχων και συντονισμό δράσης, κυρίως, όμως πολιτική ηγεσία πρόθυμη να θυσιάσει το βραχυπρόθεσμο όφελος χάρη του μακροπρόθεσμου οφέλους.
Πολιτικές Υποδοχής και Ταυτοποίησης
- πλήρης και ορθή λειτουργία όλων των κέντρων καταγραφής και ταυτοποίησης, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί μια αξιόπιστη και αποτελεσματική διαδικασία ταυτοποίησης, δακτυλοσκόπησης και ταυτοποίησης των νεοεισερχομένων
- ρητή δέσμευση ότι τα κέντρα καταγραφής και ταυτοποίησης δεν θα λειτουργήσουν ως δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας
επιτάχυνση στην αξιοποίηση της σημαντικής χρηματοδοτικής στήριξης που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα από τα Ταμεία Εσωτερικών Υποθέσεων για την αντιμετώπιση των αναγκών που προκύπτουν από την αύξηση των πιέσεων στο σύστημα ασύλου και μετανάστευσης της χώρας
- ταχεία κατασκευή ποιοτικών και καλά οργανωμένων εγκαταστάσεων φιλοξενίας προσφύγων σε περιοχές χωρίς τουριστική ανάπτυξη ή ταυτότητα, όπου όχι μόνο δεν θα δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες αλλά, αντιθέτως, ενδεχομένως να επιδράσουν θετικά στην κατεύθυνση της τόνωσης της τοπικής οικονομίας και της απασχόλησης
- διαφάνεια στη λειτουργία των ΜΚΟ μέσω της δημιουργίας ενός αξιόπιστου μητρώου ΜΚΟ σε κεντρικό επίπεδο προκειμένου επί του πεδίου να δραστηριοποιούνται μόνο οργανώσεις που έχουν πιστοποιηθεί από τις ελληνικές αρχές
- ενίσχυση των οργανωμένων δομών τους κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης
- σύσταση δικτύων υγειονομικής παρακολούθησης και επιδημιολογικής επιτήρησης και ενίσχυση των περιφερειακών νοσοκομείων και κέντρων υγείας
- ενίσχυση των δομών ταυτοποίησης των μεταναστευτικών ροών. Αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα σε όσους πληρούν τις προϋποθέσεις. Παρουσίαση των εναλλακτικών επιλογών για τους οικονομικούς μετανάστες (απόκτηση άδειας παραμονής εφ' όσον εργάζονται, εθελοντική επιστροφή ή έξοδος από τη χώρα / επιστροφή στις χώρες προέλευσης)
- συστηματική καταγραφή των μεταναστών «χωρίς χαρτιά» και οριστική διευθέτηση του ζητήματος της παράτυπης διαμονής και της αδήλωτης/ανασφάλιστης εργασίας
Διαχωρισμός προσφύγων και Μεταναστών
- μεταφορά των προσφύγων σε ελεγχόμενες ανοιχτές δομές φιλοξενίας - μεταφορά των παράτυπων (οικονομικών) μεταναστών σε κλειστού τύπου προαναχωρησιακά κέντρα, προκειμένου στη συνέχεια να ακολουθήσει η διαδικασία των επιστροφών στις χώρες προέλευσης
- δημιουργία διμερών συμφωνιών με τις αναγκαίες προξενικές αρχές κρατών καταγωγής, για την απαραίτητη δημιουργία εγγράφων προ της επιστροφής στις χώρες καταγωγής - ταχύτερη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου, με ενίσχυση της αρμόδιας υπηρεσίας ασύλου με προσωπικό
- ενίσχυση του θεσμού της επιτροπείας για τα ασυνόδευτα παιδιά μέσω της δημιουργίας μηχανισμού υποστηρικτικού των Εισαγγελέων για την επιτέλεση του έργου τους ως προσωρινών επιτρόπων των ασυνόδευτων παιδιών, με τη δυνατότητα ανάθεσης συγκεκριμένων πράξεων εκπροσώπησης των παιδιών
- επιτάχυνση της διαδικασίας επανένωσης των οικογενειών των προσφύγων και επέκταση των ευνοϊκών διατάξεων στους δικαιούχους επικουρικής προστασίας
Πολιτικές Επιστροφής
- ενίσχυση του εθελοντικού επαναπατρισμού παράτυπων οικονομικών μεταναστών, συστηματική υποβολή αιτημάτων επανεισδοχής προς την Τουρκία
- περιορισμός του μέτρου της διοικητικής κράτησης αλλοδαπών αποκλειστικά και μόνο στις περιπτώσεις όπου α) επίκειται με επαρκή βεβαιότητα η διενέργεια της απομάκρυνσης σε άμεσο χρόνο και β) εφόσον κρίνεται εμπεριστατωμένα και ειδικά σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση ότι η κράτηση δεν θα μπορούσε να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο λιγότερο επαχθές μέτρο ασφάλειας
Πολιτικές Ένταξης
- άμεση στελέχωση και ενίσχυση της νεοσυσταθείσας Διεύθυνσης Κοινωνικής Ένταξης, σύμφωνα με τον Νόμο 4375/2016, με στόχο το σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών ένταξης των δικαιούχων διεθνούς προστασίας και μεταναστών στην Ελληνική Επικράτεια
- προγράμματα ενταξιακής πολιτικής για την αντιμετώπιση όλων των επιμέρους ζητημάτων της ένταξης, τόσο των προσφύγων όσο και των αλλοδαπών χωρίς χαρτιά, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης, της εκμάθησης της γλώσσας, της επαγγελματικής κατάρτισης, της απασχόλησης, της εκπαίδευσης, της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας
- δημιουργία τάξεων υποδοχής για τα παιδιά των προσφύγων στα ελληνικά σχολεία και εφαρμογή των διατάξεων του Νόμου 4415/2016 και της Υ.Α. 152360/ΓΔ4 γύρω από τα ζητήματα εκπαίδευσης των ανήλικων προσφύγων, με προσπάθεια να εγγραφούν όλα τα παιδιά πρόσφυγες σε σχολεία. Προτείνεται να υπάρχουν χωριστές τάξης υποδοχής για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια αφομοίωση στις κανονικές τάξεις του σχολείου
- ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη δημιουργία προγραμμάτων ένταξης και ενσωμάτωσης
- συνεργασία της Τοπικής αυτοδιοίκησης με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών για την ενδυνάμωση των υφιστάμενων πληθυσμών και την υποδοχή των νέων συνεργασία με φορείς και ομάδες από τις χώρες καταγωγής των νεοεισελθέντων, οι οποίοι διαμένουν για χρόνια στην Ελλάδα. Ενίσχυση κατά αυτόν τον τρόπο και των μέχρι τώρα διαμενόντων στη χώρα, αλλά και δημιουργία συνθηκών υποδοχής των νεοεισερχομένων
Ενέργειες και Μέτρα σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο
Τα κράτη μέλη μέχρι σήμερα δεν έχουν καταλήξει σε μια κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης, ενώ την ίδια στιγμή δείχνουν απροθυμία όσον αφορά στην εφαρμογή των μέτρων, όπως τα σχέδια μετεγκατάστασης. Επαναφέρουν προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα, ενώ άλλοι φτάνουν μέχρι το σφράγισμα των συνόρων και την ύψωση φρακτών, πρωτοβουλίες οι οποίες χωρίς αμφιβολία θέτουν σε αμφισβήτηση το θεσμικό οικοδόμημα της Ε.Ε., την ισχύ της ενωσιακής έννομης τάξης και την πολιτική οντότητα της Ευρώπης. Πλην, όμως, ένα από τα λίγα σημεία στο οποίο συμφώνησαν όλοι οι ευρωπαίοι ηγέτες ήταν η ανάγκη να ενισχυθεί η συνεργασία με την Τουρκία, με στόχο την μείωση της ροής των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο που μετακινούνται από ή μέσω της χώρας προς την ΕΕ. Στην πραγματικότητα βέβαια επιδίωξη είναι να μεταθέσουν περαιτέρω το μερίδιο ευθύνης τους, αυτή τη φορά από τις χώρες πρώτης γραμμής του Μεσογειακού Νότου σε τρίτες χώρες, όπως είναι η Τουρκία, την στιγμή μάλιστα που οι επιδόσεις σχεδόν του συνόλου των κρατών μελών της Ε.Ε. τόσο στην επανεγκατάσταση όσο και στην μετεγκατάσταση εξακολουθούν να είναι απογοητευτικές.
Μια αποτελεσματική, ωστόσο, διαχείριση και αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών απαιτεί ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης στη βάση της αρχής της αλληλεγγύης για την δίκαιη και αναλογική κατανομή των ευθυνών στην ΕΕ. Σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο, απαιτείται, μεταξύ άλλων:
- Αναθεώρηση των προβλέψεων για εξέταση των αιτημάτων ασύλου από τη χώρα πρώτης εισόδου (Κανονισμός Δουβλίνο),
- Καθιέρωση μηχανισμού υποχρεωτικής ανακατανομής στο εσωτερικό της Ε.Ε. τόσο αναγνωρισμένων προσφύγων όσο και αιτούντων άσυλο με δίκαιο και αναλογικό τρόπο,
- Δημιουργία μηχανισμού υποχρεωτικής ανακατανομής και μετεγκατάστασης των μεταναστών χωρίς χαρτιά, με βάση συγκεκριμένη δίκαιη αναλογία σε όλα τα κράτη μέλη,
- Θέσπιση Ευρωπαϊκού Ασύλου ώστε οι αλλοδαποί να ζητούν άσυλο από την Ε.Ε. συνολικά και να κατανέμονται αναλογικά στα κράτη μέλη,
- Ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Συνοριακής Ακτοφυλακής για την εξάρθρωση των δικτύων λαθρομετανάστευσης και την καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων,
- Ενίσχυση του εθελοντικού επαναπατρισμού παράτυπων οικονομικών μεταναστών σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και την Ε.Ε,
- Παροχή αναπτυξιακής βοήθειας στις χώρες προέλευσης υπό την προϋπόθεση ότι θα πρέπει να δέχονται πίσω τους πολίτες τους που δεν γίνονται δεκτοί στην Ε.Ε.,
- Δημιουργία hot spots στα κράτη πρώτης γραμμής, όπως η Ιορδανία, ο Λίβανος και η Τουρκία,
- Ανάπτυξη νόμιμων εναλλακτικών οδών για την αναζήτηση της προστασίας στην Ευρώπη.
Τέτοια είδους, ωστόσο, μέτρα απαιτούν και τις ανάλογες πολιτικές συνθήκες και προϋποθέσεις. Μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης θα προϋπέθετε ένα θεσμικό περιβάλλον ενισχυμένης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και εμβάθυνσης και όχι μια Ευρώπη της μεταβλητής γεωμετρίας και των πολλαπλών ταχυτήτων που κατά την εκτίμησή μας δυστυχώς το επόμενο διάστημα θα δούμε να ξεδιπλώνεται. Με άλλα λόγια, το περιβάλλον δεν θα είναι πλέον ευνοϊκό, όσο ήταν φυσικά, για πολιτικές αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής των βαρών. Εξίσου βέβαιο είναι ότι λύσεις υπάρχουν και είναι γνωστές πλέον. Μένει να αποδειχτεί σε ποιο βαθμό οι ευρωπαϊκές ηγεσίες θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και θα κινηθούν συλλογικά και κοινοτικά, μακριά από κοντόφθαλμες λογικές εθνικού προστατευτισμού και απομονωτισμού. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, το είπε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο: το 2017 θα είναι η χρονιά του «όλα ή τίποτα» για την Ευρώπη.
* Ο κ. Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διεθνολόγος.
(Φωτογραφία: Sooc)
