Τα έθνη δεν έχουν σταθερούς φίλους ή εχθρούς. Έχουν μόνο σταθερά συμφέροντα. Είχε πει ο Βρετανός πρωθυπουργός, Λόρδος Palmerston, στη βουλή των Λόρδων πριν από δύο περίπου αιώνες. Αυτή η φράση του, βλέπουμε να μετουσιώνεται στη σημερινή συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας. Μια σχέση ανταγωνισμού αλλά και συνεργασίας στη διεθνή σκακιέρα της Γεωπολιτικής. Η Τουρκία και η Ρωσία έχουν τέσσερις τομείς αλληλεπικαλυπτόμενων συμφερόντων, που χρειάζονται ο ένας τον άλλον, αλλά με προσεκτική διαχείριση, ώστε να παράγουν ουσιαστικές δυνατότητες συνεργασίας:
-Η Ρωσική γεωπολιτική υποχώρηση στη δεκαετία του 1990 άνοιξε τα Βαλκάνια στη Τουρκία ανταγωνιστικά λόγω της απειλής. Η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η πλειοψηφία των εδαφών της πρώην Γιουγκοσλαβίας ήταν όλες πρώην Οθωμανικές κτήσεις και στην εποχή τους αποτέλεσαν το πιο προηγμένο τμήμα της οθωμανικής οικονομίας.
-Η Τουρκία αποτελεί σημαντική πηγή εισαγωγών από τη Ρωσία.
- Οι ενεργειακές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι στενές. Η Ρωσία είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας. Η Τουρκία εξαρτάται από τη Ρωσία κατά 65% στο φυσικού αερίου και κατά 40% του πετρελαίου εισαγωγής.
-Η Τουρκία και η Ρωσία έχουν αμοιβαία αλλά και ανταγωνιστικά συμφέροντα στην Υπερκαυκασία. Στο Αζερμπαϊτζάν, για παράδειγμα, θεωρούν τους Τούρκους, σημαντικούς εταίρους. Η Αρμενία παραμένει φιλο-ρωσική αλλά και έντονα αντι-τουρκική. Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται σε αντιπαράθεση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που θεωρείται αμφισβητούμενο έδαφος, διεθνώς αναγνωρισμένο ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, διοικείται από τη Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως πραγματικά ανεξάρτητο κράτος με πλειοψηφία όμως των Αρμενίων.
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, οι οποίες ήταν εχθρικές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, έχουν γενικά βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, παρά την ένταση του 2015. Τα παλαιότερα, ζητήματα όπως η Τσετσενία υποχωρούν μέρα τη μέρα. Οι δύο χώρες, παρουσιάζουν θέσεις που συγκλίνουν στο Ιράν. Ακόμα και ζητήματα προστριβών, μετά την Αραβική Άνοιξη όπως η αποκλίνουσα στάση της Ρωσίας και της Τουρκίας έναντι της Συρίας και του Κουρδιστάν γενικά δεν φαίνονται πλέον ως ένα εμπόδιο για αυτές τις δύο χώρες ώστε να αναπτύξουν τη διμερή τους σχέση με ρεαλιστικό τρόπο.
Η πρόσφατη προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας ωφελεί αμφότερες τις πλευρές. Όσον αφορά τη Ρωσία, είναι φανερό πως έχοντας δεσμούς με μια χώρα του ΝΑΤΟ όπως η Τουρκία, επιτρέπει στο Κρεμλίνο να προωθήσει τρεις βασικούς στόχους εξωτερικής πολιτικής:
- Πρώτον, μπορεί να υπονομεύσει τη Δυτική συμμαχία θέτοντας ερωτήματα σχετικά με την τουρκική αξιοπιστία ως συμμάχου. Αφού η Άγκυρα φαίνεται να αποφάσισε, την αντιαεροπορική της άμυνα να την υλοποιήσει με την απόκτηση των Ρωσικών αντιαεροπορικών συστοιχιών S-400. Αυτό αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη που προσθέτει ερωτηματικά σχετικά με το μέλλον της Τουρκίας εντός του ΝΑΤΟ.
- Δεύτερον, η Ρωσία ελπίζει να χρησιμοποιήσει την Τουρκία ως σημείο διέλευσης των αγωγών για εξαγωγές της ενέργειας προς τις αγορές στην Ευρώπη, αυξάνοντας έτσι το μερίδιό της Τουρκίας στην αγορά και αποφεύγοντας τόσο τη ναυτιλιακή μεταφορά, όσο και μια πλέον εχθρική Ουκρανία. Έτσι με αυτόν τον τρόπο, η Μόσχα έχει θέσει μεγάλες προσδοκίες και επενδύσει πολλά χρήματα στον Τουρκικό Αγωγό φυσικού αερίου που θα επιτρέπει στη Ρωσία να επεκταθεί στις αγορές ενέργειας της Τουρκίας και της Ευρώπης.
- Τρίτον, η Μόσχα επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τη Τουρκία για την διαχείριση των συμφερόντων της στη Μέση Ανατολή.
Συμπεράσματα
Για την Τουρκία, η Ρωσία παραμένει μια χρήσιμη εναλλακτική λύση έναντι της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες συχνά την επικρίνουν στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δείχνουν απρόθυμοι να την ενσωματώσουν πλήρως στις δυτικές οικονομικές και πολιτικές δομές.
Ο Πρόεδρος Erdogan παίζει ένα επικίνδυνο παιχνίδι για το μέλλον της Τουρκίας. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες την βλέπουν ως σύμμαχο, η Ρωσία τη βλέπει ως κράτος πελάτη. Ενώ ο πρόεδρος Erdogan μπορεί να πιστεύει ότι δύναται να ξεπεράσει τη ρωσική μέγγενη, ο Πρόεδρος Putin, ούτε αρχάριος είναι, αλλά έχει διατελέσει και αρχηγός της Ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών (KGB).
Αντί επιλόγου θα λέγαμε, ότι οι Τούρκοι, οικοδομούν σχέσεις βάζοντας στο κρεβάτι τους μια αρκούδα. Όταν όμως, αυτή η αρκούδα είναι η Ρωσία, τότε είναι καλύτερο να παραμείνουν ξύπνιοι και να ανησυχούν.
*Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
