Του Ανδρέα Ματζάκου*
Στις 19 Αυγούστου, η αεροπορία της Συρίας προσέβαλε στρατιωτική τουρκική φάλαγγα στην ζώνη αποκλιμακώσεως της επαρχίας Ιντλίμπ, όπου η Τουρκία έχει αναπτύξει δώδεκα παρατηρητήρια κατόπιν κοινής συμφωνίας με Ρωσία και Ιράν. Η προσβολή είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρεις άνδρες εκ του προσωπικού που συμμετείχε στην φάλαγγα και να τραυματιστούν άλλοι δώδεκα. Η προσβολή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την άδεια της Ρωσίας, η οποία έχει το έλεγχο του εναερίου χώρου της Συρίας, δυτικώς Ευφράτη ποταμού.
Το γεγονός αυτό, αλλά και όσα προηγήθηκαν όπως θα δούμε, δεν θα είχαν συμβεί, εάν η Ρωσία και Τουρκία μοιράζονταν το ίδιο όραμα για την επομένη ημέρα στην Συρία. Το άρθρο υποστηρίζει ότι τέτοια περιστατικά, αποδεικνύουν ότι εμφανίζονται σύννεφα στον γάμο συμφέροντος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στον πόλεμο της Συρίας. Για ποιο λόγο όμως τέτοια προβλήματα την συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Όλα πήγαιναν καλά μέχρι τώρα και ξαφνικά προέκυψαν διαφωνίες; Και τι μπορεί να σημαίνει η εμφάνιση τέτοιων προβλημάτων στην Συρία για το μέλλον των σχέσεων των δυο χωρών;
Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου θα δοθούν στοιχεία για τις Ζώνες Αποκλιμακώσεως (ΖΑ - De-escalation Zones), στη συνέχεια θα αναλυθεί η σχέση των τζιχαντιστών με την επαρχία Ιντλίμπ, ακολουθεί παράγραφος για την τουρκική παρουσία στην εν λόγω επαρχία, θα δούμε πως εμφανίστηκαν τα σύννεφα στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Ζώνες αποκλιμακώσεως (ΖΑ)
Στα πλαίσια των συνομιλιών που διεξάγονταν καθ' όλη την διάρκεια του 2017 στην Αστάνα του Καζακστάν με πρωτοβουλία της Ρωσίας, Τουρκία, Ρωσία και Ιράν που διατηρούν στρατιωτικές δυνάμεις στο έδαφος της Συρίας, συμφώνησαν στην δημιουργία τεσσάρων ΖΑ, όπως φαίνεται στον Χάρτη 1- Ζώνες Αποκλιμακώσεως.
Σκοπός των ΖΑ ήταν ο περιορισμός των εχθροπραξιών σε περιοχές που κατέχονταν κυρίως από αντάρτες, πολεμίους του Άσαντ. Η Τουρκία, μετά την ολοκλήρωση της επιχειρήσεως «Κλάδος Ελαίας» με την οποία κατέλαβε το κουρδικό καντόνι του Αφρίν (Βλέπε Χάρτη 1, το Βορειοδυτικότερο τμήμα της Συρίας), συμφώνησε στην διάρκεια της συναντήσεως Πούτιν-Ερντογκάν, τον Σεπτέμβριο του 2018 στο Sochi της Ρωσίας, να εκκαθαρίσει την επαρχία Ιντλίμπ από ακραίους τζιχαντιστές, από τους οποίους και θα έπρεπε να αφαιρέσει τον βαρύ οπλισμό. Σκοπός ήταν:
- Η δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας 15-20 Χλμ γύρω από την επαρχία, ώστε τα κυβερνητικά στρατεύματα του Άσαντ να μην έρχονται σε επαφή με τους τζιχαντιστές.
- Η ανεμπόδιστη πρόσβαση στους αυτοκινητοδρόμους Μ5 και Μ4, οι οποίοι συνδέουν την Δαμασκό με το Χαλέπι και το Χαλέπι με την Λατάκεια, αντίστοιχα. (Βλέπε Χάρτη 2- Γεωπολιτικός Χάρτης Συρίας, με κόκκινο χρώμα οι αυτοκινητόδρομοι)
Η προθεσμία υλοποιήσεως αυτής της αποστολής έληξε την 15 Οκτωβρίου 2018, χωρίς η Τουρκία να μπορέσει να την φέρει εις πέρας. Έναντι αυτής της υποχρεώσεως της Τουρκίας, η Ρωσία είχε δεσμευτεί να μην επιτρέψει στα κυβερνητικά στρατεύματα να επιτεθούν για κατάληψη της επαρχίας.
Όμως γιατί η Ρωσία ανησυχούσε για την ύπαρξη τζιχαντιστών στην συγκεκριμένη επαρχία; Γιατί ήθελε τον αφοπλισμό τους; Στα ερωτήματα αυτά απαντά η επομένη παράγραφος.
Τζιχαντιστές και Ιντλίμπ
Αμέσως μετά την κατάληψη της πρωτεύουσας του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) Raqqa στην Συρία, αριθμός τρομοκρατών του ΙΚ κατέφυγαν στην Ιντλίμπ. Στην ίδια περιοχή κατέφυγαν και όσοι εκδιώχθηκαν από τις άλλες τρεις ΖΑ τις οποίες εκκαθάρισε ο στρατός του Άσαντ.
Τον Σεπτέμβριο του 2018, ο ΟΗΕ υπολόγισε ότι στην Ιντλίμπ, υπάρχουν τουλάχιστον 10.000 αντάρτες και τρομοκράτες που σχετίζονταν με την al-Qaeda. Όλοι αυτοί οι αντάρτες ελέγχονται κυρίως από την οργάνωση Hayat Tahrir al-Sham (HTS), η οποία προέρχεται από την al-Qaeda και έχει χαρακτηριστεί από ΗΠΑ και Ρωσία ως τρομοκρατική οργάνωση. Ως τέτοια, είχε εξαιρεθεί από την συμφωνία για τον περιορισμό των εχθροπραξιών στις ΖΑ και συνεπώς το προσωπικό και το υλικό της μπορούσαν να προσβληθούν. Στις τάξεις της HTS, υπάρχουν και πολλοί Ρώσοι Μουσουλμάνοι που προέρχονται από τις δημοκρατίες του Καυκάσου και οι οποίοι είχαν σπεύσει να καταταγούν στους αντάρτες του ΙΚ. Αυτοί, είναι και η μεγάλη ανησυχία της Ρωσίας.
Πλέον αυτού, από τον Αύγουστο του 2018, άρχισαν να εκδηλώνονται επιθέσεις με πυρά όλμων, πυροβόλων και με οπλισμένα drones κατά της ρωσικής αεροπορικής βάσεως στο Khmeimim, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. (Βλέπε Χάρτη 2) Μάλιστα σε κάποιες εξ αυτών, σημειώθηκαν σοβαρές ζημιές σε στρατιωτικά υλικά και απώλειες σε προσωπικό. Η Ρωσία πίεζε την Τουρκία να ελέγξει τους αντάρτες ώστε να σταματήσουν τέτοιες επιθέσεις. Θα μπορούσε όμως η Τουρκία να είχε προλάβει τέτοιες επιθέσεις; Εάν ναι, με ποιόν τρόπο;
Τουρκική παρουσία και στην Ιντλίμπ
Η Τουρκία ανέπτυξε 12 παρατηρητήρια περιμετρικά της επαρχίας, προκειμένου να επιτηρεί την κατάπαυση του πυρός μεταξύ αντιμαχομένων ομάδων, ενώ ταυτόχρονα θα απομάκρυνε ακραίους τζιχαντιστές 15-20 Χλμ πίσω από την γραμμή επαφής με τα κυβερνητικά στρατεύματα. (Βλέπε Χάρτη 3- Τουρκικά Παρατηρητήρια).
Η είσοδος τουρκικών στρατευμάτων εντός της επαρχίας δεν θα ήταν δυνατή χωρίς προηγούμενη έγκριση της HTS η οποία αν και δεν ελέγχει ολόκληρη την επαρχία, ελέγχει τις οδικές αρτηρίες από τις οποίες υποχρεωτικώς πρέπει να περάσουν στρατιωτικές φάλαγγες. Ο τουρκικός στρατός έχει επαφές όχι μόνο με την HTS, αλλά και με άλλες σουνιτικές ομάδες αντιφρονούντων οι οποίες δεν ελέγχονται από την HTS, αλλά δρουν στην επαρχία. Άλλωστε αν δεν υπήρχαν επαφές μεταξύ Τουρκίας και τζιχαντιστικών ομάδων, η Τουρκία δεν θα ανελάμβανε την αποστολή να δημιουργήσει ζώνη ασφαλείας και να αφοπλίσει την HTS.
Η αποστολή βεβαίως αυτήν δεν ήταν εύκολη εξ αρχής όμως, η Τουρκία είχε συμφέρον να την αναλάβει, καθόσον:
- Η επαρχία Ιντλίμπ συνορεύει με το κουρδικό καντόνι του Αφρίν. Ύπαρξη τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ιντλίμπ, προσδίδει βάθος στην άμυνα της Τουρκίας στο Αφρίν.
- Η Τουρκία είχε πάντοτε καλές σχέσεις με σουνιτικές ομάδες αντιφρονούντων. Μάλιστα με το ξέσπασμα της κρίσεως το 2011, φιλοξένησε στο έδαφος της αντιφρονούντες οι οποίοι τελικώς σχημάτισαν τον Free Syrian Army (FSA), που αποτελεί και το μεγαλύτερο εμπόδιο για τον στρατό του Άσαντ. Ο FSA πολέμησε μαζί με τα τουρκικά στρατεύματα στις επιχειρήσεις Ασπίδα του Ευφράτη και Κλάδος Ελαίας, εντός συριακού εδάφους.
- Με τον έλεγχο τέτοιων σουντικών ομάδων η Τουρκία έχει την δυνατότητα όχι μόνο να δημιουργεί προβλήματα με την εκτέλεση δολιοφθορών σε διάφορες περιοχές της Συρίας προκειμένου να έχει λόγο σε κάθε συζήτηση για την επίλυση της κρίσεως, αλλά και να επηρεάζει μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος, σε περίπτωση επιλύσεως της κρίσεως και διεξαγωγής εκλογών.
- Εάν ο Άσαντ πολιορκήσει την επαρχία, οι τζιχαντιστές δεν έχουν άλλη διέξοδο εκτός από την διαφυγή τους σε τουρκικό έδαφος.
Όμως από πότε προέκυψαν σύννεφα στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας στην Συρία; Δεν υπάρχει συνεργασία μεταξύ των δυο χωρών, αφού και οι δυο μέσω των συνομιλιών στην Αστάνα προσπαθούν να δώσουν τέλος στον πόλεμο;
Σύννεφα στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας
Τα προβλήματα στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας για την Συρία, δεν ξεκίνησαν μετά τις επιθέσεις που δέχθηκε η ρωσική βάση στο Khmemim. Μετά την κατάληψη του Αφρίν από τουρκικές δυνάμεις, ο Ρώσος ΥΠΕΞ Λαβρόφ δήλωνε στην Μόσχα στις 9 Απριλίου 2018:
«Η Μόσχα πιστεύει ότι η Τουρκία πρέπει να επιστρέψει το Αφρίν πίσω στον έλεγχο της συριακής κυβερνήσεως. Ο Ερντογκάν δεν είπε ποτέ ότι η Τουρκία ήθελε να κατέχει το Αφρίν»
Η δήλωση αυτή είχε ενοχλήσει το Ερντογκάν ο οποίος είχε απαντήσει με σκληρή γλώσσα στον Ρώσο ΥΠΕΞ. Η Ρωσία, έχοντας ως πάτημα την αθέτηση της Συμφωνίας του Sochi από την Τουρκία, προφανώς και έδωσε το πράσινο φως στα στρατεύματα του Άσαντ να ξεκινήσουν επιθέσεις για την ανακατάληψη του εδάφους της επαρχίας Ιντλίμπ. Οι δε επιθέσεις ξεκίνησαν από τα νότια τμήματα της επαρχίας στις 29 Απριλίου τρέχοντος έτους, με στόχο τα παρατηρητήρια 7 και 10 αρχικά, δηλαδή από το τμήμα που συνορεύει με τις περιοχές που έχουν απελευθερώσει οι δυνάμεις του Άσαντ.
Η σοβαρότερη επίθεση όμως ήταν αυτή που σημειώθηκε κατά της τουρκικής φάλαγγας που ήταν καθ' οδόν για την ενίσχυση της φρουράς του παρατηρητηρίου 9, στο Morek, με πυρομαχικά και προσωπικό ενός ενισχυμένου Λόχου Πεζικού (300 άνδρες), στις 19 Αυγούστου. Μάλιστα η ρωσική πλευρά είχε ενημερωθεί μέσω στρατιωτικών διαύλων από την αντίστοιχη τουρκική για την κίνηση της φάλαγγας. Η δυσφορία της Ρωσίας για τον τρόπο που η Τουρκία δεν εφήρμοσε τα συμφωνηθέντα στο Sochi, φάνηκαν και από τις δηλώσεις Πούτιν κατά την πρόσφατη συνάντηση του με το Γάλλο πρόεδρο Macron στην Ρωσία. Στην διάρκεια δηλώσεων είπε:
«Η Μόσχα υποστηρίζει τις στρατιωτικές ενέργειες της Δαμασκού στην επαρχία Ιντλίμπ. Θα ήθελα να σημειώσω ότι πριν την υπογραφή στο Sochi της Συμφωνίας για την ΖΑ στην Ιντλίμπ, οι τρομοκράτες ήλεγχαν το 50% της επαρχίας και τώρα αυτό το ποσοστό ανέβηκε στο 90%».
Επίλογος
Το ότι δημιουργήθηκε πρόβλημα στις σχέσεις των δυο χωρών μετά την τελευταία αυτή επίθεση κατά της τουρκικής φάλαγγας, αποδεικνύεται και από την εσπευσμένη αναχώρηση για την Μόσχα, την επομένη της επιθέσεως, 20 Αυγούστου, του επικεφαλής της Τουρκικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙΤ) Hakan Fidan και του εκπροσώπου τύπου της προεδρίας Ibrahim Kalin, για συνομιλίες με τους ομολόγους τους.
Φαίνεται πως η αγορά των S-400, η οποία όπως έχει ξαναγραφεί σε άρθρο από τον ίδιο συντάκτη σ' αυτό το ιστολόγιο, έγινε για πολιτικούς κυρίως λόγους και όχι για κάλυψη επιχειρησιακών αναγκών, μάλλον παγίδευσε την Τουρκία στην αγκαλιά της Ρωσίας, καθόσον:
- Ούτε η Ρωσία πιστεύει ότι θα αποσπάσει την Τουρκία από την δυτική συμμαχία, με κινήσεις όπως η αγορά ενός αντιαεροπορικού συστήματος, αφού καταλαβαίνει τους γενικότερους γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
- Ούτε η Τουρκία πήρε σημαντικά και μόνιμα ανταλλάγματα στην Συρία. Ακόμη και η κατάληψη του Αφρίν, που και αυτή έγινε με την άδεια της Ρωσίας, δεν εξασφαλίζει την παραμονή της Τουρκίας στην Συρία μετά την λήξη των εχθροπραξιών.
- Ουδεμία ενέργεια μπορεί να αναλάβει η Τουρκία στην Συρία, χωρίς την έγκριση της Ρωσίας.
Η Ρωσία ενεργεί ως μεγάλη δύναμη. Αυτός ήταν και ο σκοπός της όταν ανέπτυξε δυνάμεις στην Συρία το φθινόπωρο του 2015: να την ξαναϋπολογίζει η Αμερική στους σχεδιασμούς της και να μην ενεργεί ερήμην της τουλάχιστον στην Μέση Ανατολή. Η Τουρκία δεν είναι η μεγάλη εικόνα για την Ρωσία. Για την Ρωσία, η κάλυψη του κενού που αφήνει η σταδιακή αποχώρηση των ΗΠΑ από την Μέση Ανατολή και η εδραίωση του Άσαντ στην Συρία, είναι στρατηγικοί στόχοι. Ανατροπή του Άσαντ και επικράτηση σουνιτικής κυβερνήσεως στην Συρία, αφού το 65% του πληθυσμού είναι Σουνίτες Άραβες, είναι ένα σενάριο που ο Πούτιν δεν θέλει να σκέπτεται. Και η Τουρκία με τις ενέργειες της, στην παρούσα φάση, αποτελεί εμπόδιο στην Ρωσία για την εκπλήρωση των στόχων της στη Συρία.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξ/κός του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
