Του Ζήνωνα Τζιάρρα
Το τουρκικό δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου θεωρήθηκε ορόσημο αναφορικά με την εξέλιξη των συνομιλιών για το Κυπριακό. Για αυτό το λόγο η πρώτη από τις τέσσερις συναντήσεις των δύο ηγετών που ακολουθούν ορίστηκε για τις 20 Απριλίου – οι υπόλοιπες θα λάβουν χώρα εντός Μαΐου. Το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο το αποτέλεσμα του τουρκικού δημοψηφίσματος, στο οποίο ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan πήρε μια πύρρειο νίκη με 51,4% υπέρ του ΝΑΙ για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, θα αλλάξει τα δεδομένα και την έκβαση των διαπραγματεύσεων.
Το Εσωτερικό Επίπεδο
Το πρώτο που πρέπει να σημειωθεί είναι πως, πέρα από το τι συμβαίνει στην Τουρκία, η εικόνα στο εσωτερικό-διακοινοτικό επίπεδο είναι από μόνη της αποθαρρυντική. Μπορεί οι συνομιλίες να βρίσκονται σε τροχιά επανεκκίνησης αλλά υπάρχουν ακόμα εντάσεις και έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών. Επιπλέον, σε επίπεδο κοινής γνώμης (τουλάχιστον στην Ελληνοκυπριακή πλευρά) υπάρχει απογοήτευση αλλά και ανασφάλεια λόγω των εξελίξεων στην Τουρκία. Η απότομη αντιστροφή του διετούς «μομέντουμ» κατά τους τελευταίους μήνες συνέτεινε τα μέγιστα.
Τέλος, η πρόδηλη πλέον πραγματικότητα των αγεφύρωτων διαφορών (ή των συγκρουόμενων «κόκκινων γραμμών»), σε κάποια βασικά ζητήματα των διαπραγματευτικών κεφαλαίων δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο το εγχείρημα των συνομιλιών. Σίγουρα η στάση της Τουρκοκυπριακής πλευράς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, όχι όμως απόλυτα, από τις απαιτήσεις της Τουρκίας οι οποίες πολλές φορές αποκλίνουν κατά πολύ από αυτές της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Τουρκία & το Δημοψήφισμα
Σε κάθε περίπτωση, οι προσδοκίες για θετικότερη στάση από μέρους της Τουρκίας λόγω της νίκης του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει διότι η επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος βρίσκει τον πρόεδρο Erdogan να έχει ακόμα ανάγκη τους εθνικιστικούς-συντηρητικούς κύκλους, ιδιαίτερα το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ), οι οποίοι διατηρούν σκληρότερες θέσεις στο Κυπριακό, καθώς οι συνταγματικές μετατροπές θα προκύψουν μόνο μετά από μια μεταβατική περίοδο δύο χρόνων και αφού προηγηθούν προεδρικές εκλογές τον Νοέμβριο του 2019. Πράγματι, το Κυπριακό βρισκόταν αρκετά χαμηλά στις προ-δημοψηφίσματος συζητήσεις. Ωστόσο, το MHP, μολονότι διχασμένο, και ιδιαίτερα ο πρόεδρός του, Devlet Bahceli, θα θέλουν να εξαργυρώσουν τη στήριξη που παρείχαν στον πρόεδρο Erdogan για το δημοψήφισμα. Αυτό, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, συνεπάγεται κάποιο είδος συνύπαρξης του ΜΗΡ με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Αν μη τι άλλο σημαίνει ότι ο Erdogan θα αναγκαστεί να υιοθετήσει κάποιες πολιτικές γραμμές του εθνικιστικού στρατοπέδου σε θέματα όπως το Κουρδικό, το Κυπριακό αλλά και οι σχέσεις της χώρας με τη Δύση.
Αξίζει εξάλλου να αναφερθεί ότι τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος δείχνουν ότι πλέον το ΑΚΡ συσπειρώνει περισσότερες ψήφους στα εθνικιστικά-συντηρητικά κοινωνικά στρώματα σε αντίθεση με προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις όπου λάμβανε περισσότερες ψήφους και από τα πιο μορφωμένα και αστικά στρώματα. Αυτό είναι ενδεικτικό και για το ιδεολογικό «είδος» της κοινής γνώμης που ο Erdogan θα κληθεί να ικανοποιήσει στο αμέσως επόμενο διάστημα – κάποιου εδώ μπορούμε να τοποθετήσουμε και τη συζήτηση για επαναφορά της θανατικής καταδίκης. Επιπρόσθετα, σε ό,τι αφορά τις κινήσεις της Τουρκίας στο ζήτημα του Κυπριακού, είναι δεδομένο ότι η λύση που θα την ενδιέφερε έχει πολύ λίγα κοινά με τα ελάχιστα που μπορεί να δεχτεί η Κυπριακή Δημοκρατία. Υπάρχει δηλαδή αντίφαση στρατηγικών συμφερόντων, μια διαχρονικά προβληματική διάσταση του Κυπριακού.
Εν Κατακλείδι
Εν ολίγοις, η τοπική και διεθνής συγκυρία δεν είναι ευνοϊκή για μια ελπιδοφόρα συνέχιση των συνομιλιών στο Κυπριακό – χωρίς αυτό να μειώνει την ανάγκη για επανεκκίνηση των συνομιλιών ή για λύση του Κυπριακού γενικότερα. Σημαντικές επίσης μεταβλητές σε αυτή την εξίσωση αποτελούν τόσο η προεκλογική εκστρατεία που έχει ήδη ξεκινήσει για τις προεδρικές εκλογές του 2018 στην Κυπριακή Δημοκρατία, κάτι που ανέκαθεν έθετε εμπόδια στην εξέλιξη των εκάστοτε συνομιλιών, όσο και οι σημαντικές αντιδράσεις που αντιμετωπίζει ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, Mustafa Akinci, από την Τουρκοκυπριακή κοινότητα/πολιτική σκηνή.
Τα επόμενα βήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας θα πρέπει να εστιαστούν στην επανεξέταση της ακολουθούμενης μεθοδολογίας διαπραγμάτευσης καθώς και στην ανάλυση κάποιων πρόσφατων γεωπολιτικών και διεθνών εξελίξεων που δημιουργούν προκλήσεις αλλά ενδεχομένως και ευκαιρίες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, οι συμπράξεις της Κυπριακής Δημοκρατίας με διεθνείς εταιρίες εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, και οι ραγδαία παρακμάζουσες σχέσεις Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Ο κ. Ζήνωνας Τζιάρρας είναι συνεργάτης Λέκτορας Σπουδών Ασφάλειας & Διπλωματίας, Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus. Κυκλοφορεί το βιβλίο, Ζήνωνας Τζιάρρας & Νίκος Μούδουρος, Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο: Ιδεολογικές Όψεις Εξωτερικής Πολιτικής, Εκδόσεις Τουρίκη, Αθήνα, 2016.
