Του Ανδρέα Ματζάκου*
Ενώ ο Πρόεδρος της Τουρκίας κ. Erdogan και το κόμμα του ΑΚΡ ευρίσκονται στο τιμόνι της Τουρκίας για 14η χρονιά, η εξέλιξη των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ, την Ρωσία, το Ισραήλ και τις χώρες της Μέσης Ανατολής, μοιάζει με ένα πολύ δύσκολο σταυρόλεξο.
Την κατάσταση φαίνεται να περιπλέκει ακόμη περισσότερο η πύρρειος νίκη του Erdogan στο πρόσφατο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου και η διαφαινόμενη αλλαγή του τουρκικού συντάγματος προκειμένου αυτός να καταστεί ο απόλυτος κυρίαρχος στην πολιτική ζωή της χώρας, πιθανόν μέχρι το 2030.
Σε τι συνίσταται όμως αυτό το σταυρόλεξο; Πως δημιουργήθηκε; Υπάρχει λύση; Πως επηρεάζει το σταυρόλεξο τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις;
Η θέση του άρθρου είναι ότι ο ίδιος ο κ. Erdogan έχει οδηγήσει με τις επιλογές του την Τουρκία σε μια αρκετά δύσκολη θέση, με πολλά ανοικτά θέματα, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό, η λύση των οποίων δεν εξαρτάται πλέον από τις δυνατότητες της Τουρκίας και μόνον.
Στην αρχή του άρθρου θα περιγραφούν, τα κυριότερα προβλήματα που συνθέτουν το σταυρόλεξο, στη συνέχεια θα εκτιμηθεί πως αυτά επηρεάζουν τις ελληνοτουρκικές θέσεις και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Το Σταυρόλεξο
Ως σταυρόλεξο θεωρείται η εμπλοκή της Τουρκίας σε πολλά μέτωπα, διαμορφώνοντας θέσεις χωρίς ορθολογισμό. Ξεκινώντας από το εσωτερικό, επισημαίνονται τα τρία κρισιμότερα προβλήματα για το άρθρο:
- Οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας και των Κούρδων του ΡΚΚ, μέσα στο έδαφος της Τουρκίας, κάτι που μπορούσε να είχε αποφευχθεί, εάν ο κ. Erdogan είχε δείξει θέληση για εξεύρεση λύσεως στο πρόβλημα με ειρηνικό τρόπο, το 2013. Τότε είχε ξεκινήσει συνομιλίες με τον φυλακισμένο ηγέτη του ΡΚΚ, Ocalan, οι οποίες διεκόπησαν το 2015, οπότε και ξανάρχισαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων.
- Οι συνεχιζόμενες διώξεις Γκιουλενιστών, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του 2016, με την κατηγορία ότι ανήκουν στην τρομοκρατική οργάνωση FETO (Fethullah Gulen Terrorist Organisation). Μέχρι και το τέλος του περασμένου Απριλίου, υπολογίζεται ότι συνολικά 120.000 άνθρωποι έχουν απολυθεί ή απομακρυνθεί από τις θέσεις τους στο δημόσιο, ενώ πάνω από 45.000 έχουν φυλακισθεί. Εξ' αυτών, περίπου 20.000, είναι οι διωχθέντες από τις Ένοπλες Δυνάμεις και την Αστυνομία.
- Η συνεχιζόμενη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που επιτρέπει στο καθεστώς εκτός των άλλων, να διώκει δημοσιογράφους και ΜΜΕ που εκφράζονται κατά της πορείας της Τουρκίας. Μετά το πραξικόπημα, η κυβέρνηση έκλεισε 28 τηλεοπτικά κανάλια, 36 ραδιοφωνικούς σταθμούς και 66 εφημερίδες, ενώ προσήγαγε εκατοντάδες δημοσιογράφους στην δικαιοσύνη.
Οι διώξεις αντιπάλων δημιουργούν έχθρες και οι έχθρες διχάζουν την τουρκική κοινωνία.
Και στο εξωτερικό, η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι περίπλοκη:
Η οριακή επικράτηση του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, αναμένεται να απομακρύνει ακόμη περισσότερο την Τουρκία από την Ευρώπη καθ όσον, η νίκη επετεύχθη εν πολλοίς χάρις στην επιθετική ρητορική κατά της Ευρώπης. Αυτή η πρακτική παραμένει νωπή τόσο στις ηγεσίες όσο και στην κοινή γνώμη της Ολλανδίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Πλέον αυτού, εκτιμάται ότι η κ. Merkel θα αναγκαστεί να σκληρύνει την στάση της έναντι της Τουρκίας, εν' όψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2017, επειδή:
α. Το εθνικιστικό AfD εκμεταλλεύεται το μεταναστευτικό για αύξηση των ποσοστών του, καθ' ήν στιγμή η Τουρκία χρησιμοποιεί τις μεταναστευτικές ροές, ως διαπραγματευτικό ατού στην σχέση της με την ΕΕ.
β. Σε πρόσφατη δημοσιοποίηση αναφοράς της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας με τα στατιστικά στοιχεία για την εγκληματικότητα εντός του 2016, πρώτοι σε εγκληματικότητα ξένοι, μη νόμιμα διαμένοντες στην Γερμανία, έρχονται Τούρκοι υπήκοοι, με 69.918 υπόπτους.[1]
Με τις ΗΠΑ δημιουργήθηκαν πολλά σημεία τριβής. Για την οικονομία του άρθρου αναφέρονται μόνο τέσσερα:
- Η συνεχιζόμενη συνεργασία των ΗΠΑ με τους Κούρδους της Συρίας PYD/YPG, για την απελευθέρωση της Ράκκα. Η Τουρκία θεωρεί το PYD ως τρομοκρατική οργάνωση.
- Οι δυσκολίες που προβάλλει η Τουρκία και οι ερωτήσεις που δημιουργεί η συνεχιζόμενη χρήση της βάσεως του Ιντσιρλίκ από τις ΗΠΑ και όχι μόνον, στο τουρκικό πολιτικό σύστημα μετά την μη παροχή αεροπορικής υποστηρίξεως από τις ΗΠΑ στις Τουρκο-Συριακές δυνάμεις που ενήργησαν για την κατάληψη της al-Bab.
- Το αίτημα της Τουρκίας για την έκδοση του Gullen, ο οποίος συνεχίζει να ζει στην Αμερική.
- Η πρόθεση της Τουρκίας να αγοράσει το αντιαεροπορικό σύστημα S-400 από την Ρωσία, καίτοι ανήκει στο ΝΑΤΟ.
Με την Ρωσία παρά την προσέγγιση Putin-Erdogan μετά και την πρόσφατη συνάντηση τους στο Σότσι, παραμένουν τα αγκάθια:
- Της καταρρίψεως του ρωσικού Su-24 το 2015 στην Συρία.
- Της διαφορετικής αντιμετωπίσεως των Κούρδων της Συρίας με τους οποίους η Ρωσία συνεργάζεται ικανοποιητικά, κυρίως στο ανατολικό καντόνι του Αφρίν.
- Της πιθανής λύσεως του προβλήματος της Συρίας. Η Τουρκία θέλει οπωσδήποτε απομάκρυνση του Assad από την εξουσία, ενώ η Ρωσία στηρίζει την επέμβαση της στην Συρία, στην επίσημη πρόσκληση της Δαμασκού.
Με το Σιϊτικό Ιράν υπάρχει ανταγωνισμός για την επιρροή στην περιοχή, αφού:
- Η εμπλοκή της δυνάμεως Quds[2] στον πόλεμο στην Συρία, έφερε την Τεχεράνη πολύ κοντά στην Σουνιτική Τουρκία.
- Για το Ιράν, η απομάκρυνση του Assad από την εξουσία, αποτελεί κόκκινη γραμμή.
- Το Ιράν προσπαθεί να αποκτήσει ναυτική βάση στις ακτές της Συρίας.[3]
Με το Ισραήλ, η αναθέρμανση των σχέσεων μετά το περιστατικό με το Μαβί Μαρμαρά, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως οριστική. Οι δυο χώρες ήρθαν κοντά για δυο κυρίως λόγους:
- Της ανάγκης του Ισραήλ να βρει διέξοδο για την εξαγωγή φυσικού αερίου από το κοίτασμα Leviathan (Βλέπε Χάρτη).
- Της συμμαχίας Ιράν- Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας, που ανάγκασε την Τουρκία να στραφεί στο Ισραήλ.
Όμως το Ισραήλ δεν έχει εκφραστεί κατά της δραστηριότητας των Κούρδων στην Συρία, κάτι που ανησυχεί την Άγκυρα και συνεπώς η δυσπιστία παραμένει.
Με την Αίγυπτο που είναι μεγάλη δύναμη στον Μουσουλμανικό κόσμο, τους χωρίζει εκτός των άλλων, η παρεχομένη από την Τουρκία στήριξη στην Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία διώκεται από τον πρόεδρο της Αιγύπτου στρατηγό el-Sisi.
Με την Συρία οι σχέσεις είναι κάκιστες, αφού η Τουρκία:
- Διευκόλυνε επί χρόνια τζιχαντιστές να εισέρχονται και εξέρχονται από το έδαφος της στο έδαφος της Συρίας.
- Επέτρεψε στον ISIS να χρησιμοποιεί το έδαφος της για το λαθρεμπόριο πετρελαίου που του απέδιδε έσοδα.
- Έδωσε στέγη στις ομάδες αντιφρονούντων του Free Syrian Army που μάχεται για την ανατροπή του Assad.
- Βλέπει ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος να έχει σχεδόν σχηματιστεί στα νώτα της, γεγονός που αποτελεί τον εφιάλτη της.
Με την Ελλάδα και την Κύπρο, η συνεχιζόμενη κατοχή τμήματος της Κύπρου, οι συνεχείς παραβιάσεις των θαλασσίων ζωνών και των δυο χωρών και, η θέση της Τουρκίας για την μη αναγνώριση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στην θάλασσα, δεν μπορεί παρά να δημιουργούν εντάσεις. Μάλιστα η πρόσφατη διεκδίκηση του οικοπέδου 6 (Βλέπε Χάρτη), με την εμφάνιση του ως μέρους της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, δείχνει με ξεκάθαρο τρόπο, ότι η μη υπογραφή από την Τουρκία της Συμβάσεως του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, ήταν και είναι η πυξίδα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας έναντι Ελλάδος και Κύπρου.
Πως το Σταυρόλεξο επηρεάζει τις Ελληνο-Τουρκικές Σχέσεις;
Η θέση του άρθρου είναι ότι έναντι της Ελλάδος, η στρατηγική της Τουρκίας δεν αλλάζει, ανεξαρτήτως του ποιος βρίσκεται στην εξουσία, κεμαλιστές, ή ισλαμιστές. Η Τουρκία στοχεύει σταθερά στην αλλαγή του status quo στο Αιγαίο, στην αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης και στην απόκτηση ελέγχου του μισού Αιγαίου μέχρι τον 25ο μεσημβρινό.
Οι παραβιάσεις του Εθνικού Εναερίου Χώρου (ΕΕΧ) και των Εθνικών Χωρικών Υδάτων (ΕΧΥ) από το 1975 και μετά, εξελίσσονται πάντοτε σε βάρος μας. Από τα άοπλα αεροσκάφη που πετούσαν δειλά στο Αιγαίο το 1975, χωρίς ουσιαστική αντίδραση από την Ελλάδα, περάσαμε στις παραβιάσεις του ΕΕΧ από ένοπλα αεροσκάφη, στις παραβιάσεις των ΕΧΥ από πολεμικά πλοία που φθάνουν μέχρι το Σούνιο, στην δημιουργία γκρίζων ζωνών ακαθορίστου κυριότητος κατά την Τουρκία μετά την κρίση των Ιμίων, στην εκτέλεση πραγματικών πυρών από τουρκικό περιπολικό σκάφος στην περιοχή του Φαρμακονησίου στις 17 του περασμένου Φεβρουαρίου και τέλος, στην περίληψη του εδάφους τριών ελληνικών νησιών του συμπλέγματος Καστελορίζου σε τουρκική NAVTEX, στις 5 Μαΐου. Και η στρατηγική αυτή εξελίσσεται στην πορεία όλων αυτών των ετών, ανεξαρτήτως των υπολοίπων προβλημάτων της Τουρκίας.
Επίλογος
Από το Στρατηγικό Βάθος του πρώην πρωθυπουργού κ. Davutoglu, που είχε στόχο τα μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες, χωρίς βέβαια να τους ερωτήσει εάν και αυτοί έβλεπαν έτσι τα πράγματα, φαίνεται πως η Τουρκία έφτασε στο άλλο άκρο: προβλήματα με όλους τους γείτονες, αλλά και τους συμμάχους. Το σταυρόλεξο που δημιουργήθηκε, δύσκολα λύνεται χωρίς σημαντικές υποχωρήσεις σε πολλές από τις θέσεις που έχει ήδη εκφράσει ο κ. Erdogan για όλα αυτά τα ζητήματα που το συνθέτουν. Και αυτό διότι η λύση αρκετών ζητημάτων εκφεύγει των δυνατοτήτων και μέσων της Τουρκίας και μόνον. Και εδώ ακριβώς είναι το επικίνδυνο σημείο για την Τουρκία. Η επίδειξη ενός σκληρού και ανυποχώρητου προσώπου προς γείτονες και συμμάχους τροφοδοτεί την τεχνητή συνοχή της τουρκικής κοινωνίας και υποστηρίζει το τουρκικό όραμα του Νέο-Οθωμανισμού. Μόλις η Τουρκία αναγκαστεί σε σημαντικές υποχωρήσεις ή υποστεί κάποια σοβαρή διπλωματική ή στρατιωτική ήττα, θα πάψει και να υφίσταται και αυτή η συνοχή. Και ο σχηματισμός ενός de jure ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους τουλάχιστον στο Ιράκ, φαίνεται να είναι κοντά.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
[1] https://www.gatestoneinstitute.org/10304/germany-migrants-crime, 2 May 2017, (Πρόσβαση 4 Μαΐου 2017)
[2] Η δύναμη Quds ανήκει στην Δύναμη των Φρουρών της Επαναστάσεως (Islamic Revolutionary Guards Corps), είναι υπεύθυνη για την διεξαγωγή επιχειρήσεων εκτός της επικράτειας του Ιράν, αλλά αναφέρει απ' ευθείας στον Πρόεδρο του Ιράν.
[3] http://www.reuters.com/article/us-iran-navy-yemen-syria-idUSKBN13M08M, 27 Νοεμβρίου 2016, (Πρόσβαση 4 Μαΐου 2017)
