Του Ιωάννη Μπαλτζώη*
«Η Γεωπολιτική επέστρεψε και επέστρεψε με εκδικητική διάθεση, μετά από διακοπές που πήραμε από την Ιστορία, στην αποκαλούμενη μεταψυχροπολεμική περίοδο». Αντιστράτηγος H. R. McMaster, Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ.
Γεωπολιτική κατά τον καθηγητή Μάζη, «είναι εκείνη η γεωγραφική, αναλυτική μέθοδος που ασχολείται με τη μελέτη και την καταγραφή της κατανομής ισχύος και του ελέγχου των σφαιρών επιρροής στον πλανήτη».
Άρα, όλα όσα παρακολουθούμε στις σχέσεις μεταξύ των κρατών είναι Γεωπολιτική και προβολή ισχύος!!
Η σχέση των δύο χωρών Τουρκίας και Ισραήλ δεν είναι πρόσφατη, αλλά έχει βάθος αιώνων και είναι ισχυρή και παραμένει έτσι μέχρι σήμερα. Θα εξηγήσω παρακάτω τους ισχυρούς δεσμούς των δύο λαών.
Θα αναφερθούμε με χρονολογική σειρά στις σχέσεις των δύο κρατών:
Χρονολογία σχέσεων Τουρκίας- Ισραήλ
1949 28 Μαρτίου: Επίσημη αναγνώριση του Ισραήλ από την Τουρκία, η οποία ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ!
Η Ελλάδα αποφασίζει να προβεί σε de facto αναγνώριση το 1949, αλλά επιβραδύνει για 42 ολόκληρα χρόνια την πολυπόθητη de jure αναγνώριση, το 1990!
1950 4 Ιουλίου: Το πρώτο πολιτικό βήμα μεταξύ των δύο χωρών πραγματοποιήθηκε με την υπογραφή της εμπορικής συμφωνίας.
1951 5 Φεβρουαρίου: Υπογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών συμφωνία “αεροπορικών... μεταφορών”
1958 28 Αυγούστου: Ο πρωθυπουργός Ben Gurion μαζί με την Υπεξ Golda Meir τον υφυπουργό εξωτερικών Simon Perez και τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Zvi Zur πέταξαν προς την Άγκυρα για να συναντηθούν με τον Menderes. H Toυρκία για να δικαιολογήσει αυτή την επίσκεψη στις Ισλαμικές χώρες δήλωσε ότι το αεροσκάφος της EL-AL προσγειώθηκε στην Άγκυρα λόγω μηχανικής βλάβη
1960 18 Μαρτίου: Υπογράφηκε συμφωνία εμπορικής συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ.
1967: Έναρξη αραβοϊσραηλινού πολέμου όπου η Τουρκία πήρε το μέρος των αραβικών χωρών και δεν επέτρεψε την χρήση των αμερικανικών βάσεων που βρίσκονται στην Τουρκία από τους Αμερικανούς για να μην παράσχουν μέσω αυτών βοήθεια προς το Ισραήλ
1975 10 Νοεμβρίου: Η Τουρκία ψήφισε μαζί με τις υπόλοιπες Ισλαμικές χώρες υπέρ του υπομνήματος που υποβλήθηκε στον ΟΗΕ, το οποίο ανέφερε ότι ο σιωνισμός είναι ένα είδος ρατσισμού (φυλετισμού).
1980 30 Ιουλίου: Η βουλή του Ισραήλ υπερψήφισε νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο ανακήρυξε ως παντοτινή πρωτεύουσα του Ισραήλ την Ιερουσαλήμ. Η Τουρκία αποδοκίμασε αυτό το νομοσχέδιο και ζήτησε την ακύρωση του.
26 Νοεμβρίου: Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ έφτασαν στο κατώτερο επίπεδο που υπάρχει δηλαδή στο επίπεδο 2ου γραμματέα πρεσβείας.
1985 27 Μαρτίου: Κατά την διάρκεια επίσκεψης του Turgut Ozal στην Αμερική μαζί με τον τότε Υπεξ Vahit Halefoglu συναντήθηκε μυστικά με το εβραϊκό λόμπι.
1992: Άρχισαν οι συνομιλίες του Όσλο, όπου η Τουρκία, αναβάθμισε τις διπλωματικές της σχέσεις σε επίπεδο πρέσβη ταυτόχρονα με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη.
1994 24 Ιανουαρίου: Ο Ezer Weizman ήταν ο πρώτος Ισραηλινός πρόεδρος που επισκέφθηκε την Τουρκία ο οποίος υπέγραψε μια σειρά συμφωνιών που αφορούσαν την αγορά νερού και την συνεργασία στον στρατιωτικό και τουριστικό τομέα.
31 Μαρτίου Υπογράφηκε συμφωνία ασφάλειας και διαβάθμισης μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ.
3 Νοεμβρίου Η Tansu Ciller μαζί με μια αντιπροσωπία 56 ατόμων επισκέφθηκε το Ισραήλ.
1996 23 Φεβρουαρίου: Υπογράφηκε συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας και εκπαίδευσης μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ.
1999 25 Νοεμβρίου: Ο Ehud Barak ήταν ο πρώτος Ισραηλινός πρωθυπουργός που επισκέφθηκε την Τουρκία ύστερα από 41 χρόνια.
1999: Η αρχή της ρήξης. Η επίθεση του πρωθυπουργού Erdogan κατά του προέδρου Shimon Peres στο Νταβός.
2010: Στολίσκος Ελευθερίας και το πλοίο ΜΑΒΙ ΜΑΡΜΑΡΑ. Η πλήρης κατάρρευση των σχέσεων.
2013: Η συγγνώμη Netanyahu στον Erdogan.
2013-Σήμερα: Ψυχρές έως ανύπαρκτες.
Η σχέση των δύο κρατών χωρίζεται σε τρεις περιόδους:
Α Περίοδος: 1948- 1996. Χαρακτηρίζεται ως περίοδος ομαλότητας, καλών γενικά σχέσεων, σταδιακή ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων.
Β' Περίοδος: 1996-2009. Η περίοδος του μεγάλου έρωτα, της στρατηγικής συμμαχίας, στρατιωτικής και πολιτικής συνεργασίας και της ανάπτυξης των εμπορικών σχέσεων και των μεγάλων αγορών.
Γ' Περίοδος: 2009-Σήμερα. Η Μεγάλη Ρήξη και της άκρατης επιθετικότητας της Τουρκίας κατά του Ισραήλ.
Η ρήξη
Όλα τα παραπάνω έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην ίδρυση του κράτους του Ισραήλ αλλά και στην ανάπτυξη των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, οι οποίες έχουν βαθιές ρίζες και μπορούν να χαρακτηριστούν στρατηγικές, τουλάχιστον μέχρι την αλλαγή πολιτικής που άρχισε να εφαρμόζει ο Erdogan τα τελευταία χρόνια.
Να υπογραμμίσουμε ότι η αλλαγή αυτή, κομβικά σημεία της οποίας ήταν το «one minute» του Νταβός (2009) και το όλο ζήτημα του πλοίου Μαβί Μαρμαρά (2010), παρά την αποδοχή από την κυβέρνηση Erdogan του ραντάρ της αντιπυραυλικής ασπίδα στο Κιουρετζίκ της Μαλάτειας, το οποίο ενισχύει και την προστασία του Ισραήλ απέναντι σε μουσουλμανικούς πυραύλους, έχει επηρεάσει και τις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ.
2009. Οικονομικό φόρουμ Νταβός- Η αρχή του τέλους
Ο Erdogan, μετέχοντας σε πάνελ, εκνευρίστηκε, καθώς δεν θεώρησε ότι δεν του δόθηκε χρόνος για να απαντήσει σε παρέμβαση του Ισραηλινού προέδρου για τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Γάζα. “Σκοτώνετε ανθρώπους” φώναξε αποχωρώντας από την αίθουσα. “Θα κάνατε το ίδιο αν έπεφταν ρουκέτες στην Κωνσταντινούπολη”, απάντησε ο Πέρες.
2010. ΜΑΒΙ ΜΑΡΜΑΡΑ - Η οριστική ρήξη
Η υπόθεση του στολίσκου ελευθερίας (FREEDOM FLOTILLA) συνέβη το 2010 και είχε τραγικά αποτελέσματα. Τότε υπό την αιγίδα, υποστήριξη και σχεδιασμό της Τουρκίας, με «όχημα» την «ανθρωπιστική» οργάνωση ΙΗΙ, που εκμεταλλεύτηκε αγνούς ακτιβιστές από διάφορες χώρες και με τις προσωπικές εντολές του τότε πρωθυπουργού Erdogan, που ήθελε να επιδείξει την ηγεμονική πολιτική του και το (δήθεν) ενδιαφέρον του για το Παλαιστινιακό ζήτημα, ο πρώτος στολίσκος ελευθερίας, με 6 πλοία και με επικεφαλής το τουρκικό πλοίο ΜΑΒΙ ΜΑΡΜΑΡΑ απέπλευσε προς την Γάζα, για να άρει, με το έτσι θέλω, τον ναυτικό αποκλεισμό, που είχε επιβάλει το Ισραήλ. Τότε αγνοώντας τις υποδείξεις του Ισραηλινού ναυτικού να σταματήσουν και να μην προχωρήσουν, αρνήθηκαν να αλλάξουν πορεία, οπότε δέχθηκαν επίθεση Ισραηλινών κομάντος, (της περίφημης μονάδας SAYERET 13), οι οποίοι κατέλαβαν το πλοίο ΜΑΒΙ ΜΑΡΜΑΡΑ με τραγικό απολογισμό 9 τούρκους πολίτες νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Η κατάληψη δεν ήταν εύκολη, καθόσον όταν οι Ισραηλινοί κομάντος με Ε/Π κατέβηκαν στο κατάστρωμα του ΜΑΒΙ ΜΑΡΜΑΡΑ, δέχθηκαν επίθεση από τους επιβαίνοντες στο πλοίο, με σιδηρολοστούς, μαχαίρια, ξύλα κλπ, αναγκάζοντας τους Ισραηλινούς να ανοίξουν πυρ, με τραγικά αποτελέσματα.
Το περιστατικό αυτό κατέστρεψε ολοσχερώς τις Ισραηλινο-τουρκικές σχέσεις και έκτοτε παραμένουν έτσι, ανύπαρκτες έως εχθρικές. Το 2011 έγινε προσπάθεια ξανά με νέο στολίσκο, η οποία είχε άδοξο τέλος όταν τα ελλιμενισμένα πλοία του στολίσκου σε Ελληνικό λιμάνι, υπέστησαν δολιοφθορά και η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε.
Τον Σεπτέμβριο του 2010, δόθηκε στον ΟΗΕ, η έκθεση της επιτροπής Πάλμερ (πρόεδρος της επιτροπής ο Σουηδός διπλωμάτης Πάλμερ), που δημιουργήθηκε με εντολή του ΟΗΕ, με σκοπό να εξετάσει την ισραηλινή επιδρομή κατά του στολίσκου ελευθερίας. Σύμφωνα με το πόρισμα της έκθεσης Πάλμερ, έκρινε ότι το Ισραήλ δεν παραβίασε το Διεθνές Δίκαιο, σύμφωνα με την Συνθήκη του Σαν Ρέμο (1920) , πλην όμως έκανε χρήση υπερβολικής βίας.
Άλλα καταστροφικά γεγονότα
Ενδεικτικά σταχυολογούμε ορισμένα χαρακτηριστικά:
Ο Erdogan τον Μάρτιο 2013, θεώρησε τον σιωνισμό εφάμιλλο του ρατσισμού και έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, στο πλαίσιο ομιλίας του στη Βιέννη.
Δημοσίευμα της Washington Post (2013), που αφορούσε την κατάδοση Ισραηλινού δικτύου κατασκοπείας στο Ιράν. Η τουρκική κυβέρνηση φέρεται να προέβη, κατά τους πρώτους μήνες του 2012 στην αποκάλυψη στις Ιρανικές μυστικές υπηρεσίες, της ταυτότητας δέκα (10) Ιρανών υπηκόων που είχαν πραγματοποιήσει συναντήσεις με πράκτορες της Μοσάντ, εντός της Τουρκικής επικράτειας και φυσικά είχαν καταγραφεί από την ΜΙΤ. Με την κίνηση αυτή της Άγκυρας, που είχε ως αποτέλεσμα την εξάρθρωση του Ισραηλινού δικτύου κατασκοπείας στο Ιράν, περιγράφεται από «καλά πληροφορημένες» πηγές, σύμφωνα με τον Αμερικανό δημοσιογράφο Ignatius, ως μια πολύ σημαντική απώλεια πληροφοριών για το Ισραήλ και ως μια ακόμη «προσπάθεια πλήγματος του Ισραήλ» από την Τουρκία.
Παρεμβάσεις συνεχώς του Erdogan, κατηγορώντας το Ισραήλ για κάθε γεγονός που συμβαίνει και αφορά το Ισραήλ. Ενδεικτικά, τελευταία το 2017, για τα γεγονότα στο Όρος του Ναού, (Χαράμ αλ Σαρίφ) και πρόσφατα μετά την απόφαση Τραμπ για αναγνώριση της Ιερουσαλήμ, ως η πρωτεύουσα του Ισραήλ, όπου συγκάλεσε στην Κων-λη Παν-Ισλαμική Σύνοδο και αυτό-χρίσθηκε Σημαιοφόρος των Μουσουλμανικών κρατών για την αλλαγή της απόφασης, καθώς και η πρωτοβουλία του να φέρει το θέμα στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, όπου πραγματικά κατήγαγε μοναδική νίκη κατά των ΗΠΑ, αφού 135 κράτη υπερψήφισαν την πρόταση της Τουρκίας, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα!!!Κατά την άποψή μας ήταν μέγα διπλωματικό λάθος, θα μπορούσαμε κάλλιστα να απέχουμε και όχι να ακολουθούμε τον Σουλτάνο στα επικίνδυνα διπλωματικά του παίγνια. Και από την άλλη να στραφούμε κατά φίλων και στενών συμμάχων, όπως είναι σήμερα για την Ελλάδα, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ.
Η Συγγνώμη Netanyahu (2013)
Toν Μάρτιο 2013, ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Netanyahu πιέσθηκε αφόρητα από τον Αμερικανό πρόεδρο Ομπάμα και απολογήθηκε τελικά τηλεφωνικώς, στον Τούρκο ομόλογό του, Erdogan, παρουσία του Αμερικανού Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, πριν την αναχώρησή του από το αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν του Τελ Αβίβ. Η συγγνώμη Netanyahu προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο Ισραήλ, ακόμη και εντός του κυβερνητικού συνασπισμού, είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει στο Ισραήλ, με πρώτο επικριτή τον σημαντικό εταίρο τον Αβιγνορ Λίμπερμαν (τότε ΥΠΕΞ και νυν ΥΠΕΘΑ), με το επιχείρημα ότι είναι εκτός του πνεύματος της «Ορθής Οδού», του Γιτζάκ Ράμπιν, που αποτελεί παρακαταθήκη για όλους τους Ισραηλινούς.
Η ορθή οδός
Το 1967, μετά τον νικηφόρο Πόλεμο των Έξι Ημερών, ο Γιτζάκ Ράμπιν εκφώνησε μία ομιλία, που έμεινε γνωστή στην ιστορία, ως «Η ορθή οδός». Στην ομιλία του αυτή ο Ράμπιν, απότισε φόρο τιμής στην ηθική διαγωγή των IDF [Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων] κατά τη διάρκεια της εμπόλεμης σύρραξης, η οποία «ξεκινά με το πνεύμα και τελειώνει με την πνεύμα».
Σύμφωνα λοιπόν με τον Ράμπιν, οι θυσίες και η αδελφοσύνη των Ισραηλινών στρατιωτών δεν ήταν το αποτέλεσμα της μαχητικότητάς τους, αλλά προέκυψαν από την επίγνωση του γεγονότος ότι ο αγώνας τους ήταν δίκαιος και από τη συνειδητοποίηση του ρόλου τους και του καθήκοντός τους, που ήταν η «διασφάλιση της ύπαρξης του Ισραηλινού έθνους στην πατρίδα του, στο πατρογονικό Yeretz Israel». Η ιστορία έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι η νίκη, είτε σε πολιτικό είτε σε στρατιωτικό επίπεδο, επιτυγχάνεται από εκείνους που πιστεύουν εντονότερα στην ορθότητα του αγώνα τους και που διατηρούν βαθιά πίστη και πεποίθηση ότι πράττουν το ορθό και δίκαιο.
Η συνέχεια των σχέσεων
Από τότε μέχρι σήμερα η περίοδος ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τις σχέσεις Ισραήλ - Τουρκίας, με ακυρώσεις συμβολαίων αγοράς ισραηλινού πολεμικού υλικού, αιχμηρές δηλώσεις του Erdogan και Τούρκων αξιωματούχων κατά του Ισραήλ και καυστικές απαντήσεις των Ισραηλινών ηγετών. Οι δύο από τους τρεις όρους που είχε θέσει η Τουρκική πλευρά για την εξομάλυνση των σχέσεων και σχετίζονται με τα γεγονότα του 2010 ( δηλαδή έκφραση επίσημης συγνώμη από το Ισραήλ και καταβολή αποζημίωσης προς τα θύματα), είχαν ήδη γίνει αποδεκτοί και έχουν υλοποιηθεί, όπως και ο βασικός όρος της Ισραηλινής πλευράς (περιορισμός των δραστηριοτήτων της Χαμάς και απομάκρυνση ηγετικών στελεχών της από το έδαφος της Τουρκίας). Όμως ο τρίτος όρος της Τουρκίας, που αφορά την άρση του αποκλεισμού των Παλαιστινίων της Γάζας, δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει δεκτή από το Ισραήλ, εκτιμάται ότι σχετίζεται ευθέως με την φιλοδοξία της Τουρκίας για απόκτηση πρωταγωνιστικού ρόλου στα ισλαμικά κράτη, μέσα από την «επίσημη» αναγνώρισή της ως προστάτη των Παλαιστινίων.
* O Ιωάννης Αθ. Μπαλτζώης είναι Αντγος (ε.α.), πρώην ΑΚΑΜ Τελ Αβίβ, πρώην Αξκος επιχειρήσεων της ECMM στον πόλεμο της Βοσνίας, Απόφοιτος Tactical Intelligence School (U.S.Army), Μεταπτυχιακό (M.Sc.) στην Γεωπολιτική Ανάλυση, Γεωστρατηγική Σύνθεση και Σπουδές Άμυνας και Διεθνούς Δικαίου του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος ΔΣ του ΕΛΙΣΜΕ.
Σημείωση: Η παραπάνω διάλεξη δόθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο την 12 Ιανουαρίου, στο πλαίσιο της ημερίδος, που διοργανώθηκε με θέμα: «Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ».
