Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Η Θάλασσα της Μεσογείου είναι ένας σημαντικός χώρος που δικαίως επονομαζόταν από την αρχαιότητα «σταυροδρόμι των πολιτισμών», σήμερα όμως έχει μετατραπεί σε μια διακεκαυμένη ζώνη ανταγωνισμού, καθώς διενεργείται η διαδικασία της διαμόρφωσης της διεθνούς σκηνής. Αδιαμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια, τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στη γεωπολιτική περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη θαλάσσια ασφάλεια
Οι κύριοι λόγοι της προοδευτικής παγκοσμιοποίησης της ασφάλειας της Μεσογείου είναι πρώτα απ' όλα η «πύλη της Μέσης Ανατολής», η Συρία, η οποία έγινε «το μήλο της έριδος», καθώς είναι ένας πόλος έλξης και σταθερής ανταγωνιστικότητας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη. Από την άλλη μεριά, ο εμφύλιος στη Λιβύη συνεχίζεται ανεξέλεγκτα, ενώ η χώρα είναι η κύρια δίοδος προσφύγων της Βόρειας και της Υποσαχάριας Αφρικής προς την Κεντρική Ευρώπη.
Η Ανατολική Μεσόγειος ήταν πάντα σημαντική για όλα τα γειτονικά μας κράτη, λόγω της εξάρτησής τους από τις θαλάσσιες μεταφορές για το διεθνές εμπόριο. Είναι προφανές ότι η κατάσταση στη Συρία και μια ανά πάσα στιγμή πιθανή δευτερογενής αστάθεια στην εύθραυστη περιοχή οδηγούν στην παρουσία ισχυρών ναυτικών δυνάμεων. Από την έναρξη των αεροπορικών επιθέσεων κατά του ISIS, πολλές χώρες έχουν αναπτύξει επιχειρήσεις επιτήρησης και αναγνώρισης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Η ναυτική παρουσία στην περιοχή έχει συμβεί κυρίως προκειμένου να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη ροή του ελεύθερου εμπορίου. Επίσης η εγγύτητά της με πετρελαιοπαραγωγές χώρες έχει ως αποτελέσματα την καθημερινή διακίνηση ορυκτού πετρελαίου, υδρογονανθράκων και άλλων προϊόντων μέσω δεξαμενοπλοίων κάθε ηλικίας, τύπου και επιχειρησιακής ικανότητας. Επιπρόσθετα, με το δεδομένο ότι ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου στις θαλάσσιες περιοχές όπου έχουν άπαντες απαιτήσεις για διακήρυξη ΑΟΖ, η σημασία της για τις εθνικές οικονομίες αυτών των κρατών μελών έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό και κατά πάσα πιθανότητα θα υπάρξει η ανάγκη να αυξήσουν τη στρατιωτική τους παρουσία στην περιοχή της Μεσογείου, προκειμένου να προστατεύσουν τις εγκαταστάσεις τους σε φυσικό αέριο.
Αναθεώρηση της ασφάλειας στη θάλασσα της Αν. Μεσογείου
Συνοψίζοντας, φαίνεται η ύπαρξη σοβαρών παραγόντων που συμβάλλουν στη στρατιωτική παρουσία στη Μεσόγειο. Κάθε περιφερειακός ή διεθνής παίκτης προσπαθεί να προστατεύσει τα συμφέροντά του με το δεδομένο ότι η έκρυθμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι αποσταθεροποιητικός παράγοντας και θέτει σε κίνδυνο κάθε πτυχή της ασφάλειας στην περιοχή.
Από τη μία πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να δώσει την άνιση μάχη με τα ανεξέλεγκτα ρεύματα των προσφύγων που αποχωρούν από την Τουρκία και τη Λιβύη, ενώ η Ρωσία προσπαθεί να διασφαλίσει τα συμφέροντά της στην περιοχή διατηρώντας τη ρωσική ναυτική βάση στην πόλη Ταρτούς της Συρίας. Επιπλέον, η πρόσβαση στις θερμές θάλασσες, ανέκαθεν, διαδραμάτιζε ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας και κάθε πιθανή δράση οδηγείτο από οικονομικά και στρατιωτικά κίνητρα.
Εκτός από αυτά, το Κυπριακό και η διαφορά μεταξύ Ισραήλ - Λίβανου, Τουρκίας - Κύπρου και Ελλάδας - Τουρκίας - Αιγύπτου στο μέλλον, σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών και τις συμφωνίες σχετικά με τα δικαιώματα των πόρων σε διεθνή ύδατα, συμβάλλουν για την αναθέρμανση εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των κρίσιμων θαλάσσιων οδών.
Συμπεράσματα
Οι εξελίξεις αυτές στη Μεσόγειο στρέφονται στο σταυροδρόμι της περιφερειακής αντιπαλότητας, συμπεριλαμβανομένης μιας αυξανόμενης ναυτικής παρουσίας και επιβεβαίωσης μιας νέας δυναμικής στο στρατηγικό περιβάλλον που δημιούργησε η προοδευτική παγκοσμιοποίηση ασφαλείας της Μεσογείου. Αυτό σημαίνει ότι αυτές οι αντιπαλότητες σχετίζονται κυρίως με τη διεθνή ασφάλεια και λιγότερο με την περιφερειακή ή ακόμη λιγότερο από τις εθνικές.
Με την αύξηση των στρατιωτικών και αεροναυτικών δραστηριοτήτων είναι ορατός ο κίνδυνος της τριβής μεταξύ των πολεμικών μονάδων των διαφόρων όμορων κρατών. Εξαιτίας αυτής της έντασης, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, είναι άμεση η ανάγκη για την επανεξέταση της θαλάσσιας ασφάλειας ως μια προοπτική για την προώθηση μιας προσέγγισης οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ της Ελλάδος και των γειτόνων της, προκειμένου να μειωθούν οι ενδεχόμενες πηγές τριβής και κλιμάκωσης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Κλείνοντας, εκτιμώ ότι είναι προς το συμφέρον της Ελλάδος να προτείνει συζητήσεις για το θέμα αυτό, με όλες τις γειτονικές χώρες που βρέχονται στην Ανατολική Μεσόγειο και των μεγάλων δυνάμεων που λειτουργούν στην περιοχή της Μεσογείου, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς αυτό που μπορούμε να ελπίζουμε είναι ότι μια σοβαρή πολιτική και στρατιωτική διπλωματία μπορεί να επιλύσει προβλήματα και ότι η ανθρωπότητα δεν θα συρθεί στα ίδια λάθη του παρελθόντος.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
