Του Δρ. Σπύρου Πλακούδα
Η Εμμονή της Τουρκίας με την Μανμπίζ
Γιατί η Μανμπίζ (μια ακριτική, και κατά τ' άλλα άσημη, πόλη των περίπου 100.000 κατοίκων στη βορειο-κεντρική Συρία) αποτελεί το «μήλον της έριδος» μεταξύ Τουρκίας και Σύριων Κούρδων και, κατ' επέκταση, μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ; Προφανώς όχι λόγω της μη καίριας γεωγραφικής θέσης της ...! Η Μανμπίζ αποτελεί απλώς ένα litmus test για τη συμμαχία: χωρίς υποχωρήσεις εκ μέρους των ΗΠΑ προς την Τουρκία, η Άγκυρα διαλαλεί πως οι διμερείς σχέσεις θα εκτροχιαστούν. Γιατί;
Ο Ερντογάν και οι συν αυτώ υπουργοί ισχυρίζονται πως εξαπατήθηκαν από τις ΗΠΑ δις ως προς την Μανμπίζ εντός δύο μήνων. Την πρώτη φορά (Ιούλιος 2016), οι ΗΠΑ άλωσαν την πόλη με την βοήθεια των τοπικών Κουρδο-Αράβων συμμάχων τους ενώ (ύποπτα σύμφωνα με τον Ερντογάν) η Τουρκία ακόμη ανέκαμπτε από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα. Τη δεύτερη φορά (Αύγουστος 2016), ο Τζο Μπάιντεν (ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ) δήλωσε πως οι Σύριοι Κούρδοι θα αποσυρθούν ανατολικά του ποταμού Ευφράτη – μια υπόσχεση που ουδέποτε υλοποιήθηκε προς γενική δυσαρέσκεια της Τουρκίας. Ο Ερντογάν διέταξε τότε την πρώτη διασυνοριακή επιχείρηση των ΤΕΔ στη βόρεια Συρία (την Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη) στον απόηχο των «κούφιων» δεσμεύσεων των ΗΠΑ (περί της επιχείρησης αυτής, δείτε εδώ).
Το Ιστορικό της Κρίσης
Βέβαια το χρονικό της κρίσης υποδεικνύει εν τέλει έναν διαφορετικό υπαίτιο – την «Νέα Τουρκία» του Ερντογάν. To 2015 οι ΗΠΑ πρότειναν ουκ ολίγες φορές στην Τουρκία να προελάσει εναντίον της Μανμπίζ επικεφαλής των τοπικών «πρακτόρων» της στη βόρεια Συρία ώστε να αποκοπεί η βόρεια οδός ανεφοδιασμού της Ράκκα (της τότε πρωτεύουσας του Ισλαμικού Χαλιφάτου). Η Τουρκία κωλυσιεργούσε όμως επειδή το ΙΣΙΣ μαχόταν τους Κούρδους αποκλειστικά – προς ικανοποίηση της Άγκυρας.
Όταν η Τουρκία συμφώνησε να παραχωρήσει την αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ στις ΗΠΑ στον αγώνα εναντίον του ΙΣΙΣ τον Ιούλιο του 2015, η Άγκυρα εξαπέλυσε το 95% των στρατιωτικών πληγμάτων της εναντίον του ΠΚΚ (και όχι του ΙΣΙΣ) – αφού o Ερντογάν είχε δυναμιτίσει τον ίδιο μήνα την ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους προς ίδιον όφελος (περί της ειρηνευτικής διαδικασίας, δείτε εδώ). Όταν η Άγκυρα προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τους τοπικούς «πράκτορές» της εναντίον του ΙΣΙΣ στα τέλη του 2015, ήταν ήδη αργά. Η κατάρριψη του Su-24 και η κρίση στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας τον Νοέμβριο απέκλεισαν ερμητικώς τον εναέριο χώρο της βόρειας Συρίας στην Τουρκία και την εμπόδισαν να υποστηρίξει αποτελεσματικώς τις φιλοτουρκικές μονάδες του ΕΣΣ εναντίον του ΙΣΙΣ.
Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ υποχρεώθηκαν εκ των πραγμάτων να «επενδύσουν» στους Κούρδους ως την εναλλακτική επιλογή. Οι Κούρδοι (και οι Άραβες σύμμαχοί τους) αποδείχθηκαν εξαιρετικά ικανοί και εντός 2 μηνών άλωσαν την Μανμπίζ (ενδεικτικώς, οι Τούρκοι και ο ΕΣΣ χρειάστηκαν 4 μήνες για την κατάληψη της μακράν μικρότερης Αλ Μπαμπ) (περί της στρατιωτικής ισχύος των Κούρδων, δείτε εδώ). H Κουρδοφοβική «Νέα Τουρκία» του Ερντογάν δήλωσε εξ αρχής πως δεν θα αποδεχθεί ουδέποτε την παρουσία των Σύριων Κούρδων ανατολικά του ποταμού Ευφράτη και, επομένως, μια κρίση χειρότερη από το 1974 εξεράγη μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ. Πώς όμως θα εξελιχθεί η κατάσταση;
Το Εγγύς Μέλλον
Εκ πρώτης όψεως, η Ουάσινγκτον υποχρεώθηκε σε αναδίπλωση ύστερα από τις απειλές και ύβρεις του Ερντογάν δια της αποδοχής ενός οδικού χάρτη αόριστου περιεχομένου. Παρά τους διθυράμβους της κουστωδίας του Ερντογάν, ο οδικός χάρτης ΔΕΝ προδικάζει την απόσυρση των Κούρδων – οι οποίοι έχουν υποτίθεται αποχωρήσει ήδη από τον Αύγουστο του 2016. Ο οδικός χάρτης περιλαμβάνει αρκετές μεταβατικέ φάσεις και η μετάβαση στο επόμενο στάδιο προϋποθέτει την ομαλή εκπλήρωση εκατέρωθεν ορισμένων προαπαιτούμενων. Ως εκ τούτου, ο οδικός χάρτης μάλλον δεν θα ευδοκιμήσει εξαιτίας δύο βασικών προβλημάτων: πρώτον, της έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ των ιεράκων της Ουάσινγκτον (ήτοι Πομπέο και Μπόλτον) προς τον Ερντογάν και, δεύτερον, της προβληματικής φύσης των συμμάχων της Άγκυρας στη βόρεια Συρία. Ο ΕΣΣ είναι αντιδημοφιλής ακόμη και εντός των κόλπων των Αράβων και Τουρκμένων και οι αρχές της Μανμπίζ έχουν ήδη εκφραστεί αρνητικά στην προοπτική συνδιοίκησης της πόλης με τους ακραίους ισλαμιστές αντάρτες.
Το ιδανικό σενάριο θα ήταν μια συμφωνία μεταξύ Άσσαντ και Κουρδο-Αράβων για τη βόρεια Συρία στο πλαίσιο ενός γενικού διακανονισμού μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας. Η Ουάσινγκτον θα ήθελε όντως να αποσυρθεί από τη Συρία μετά το πέρας της στενής αποστολής της (ήτοι, της ήττας του ΙΣΙΣ) δίχως να εμπλακεί σε στρατιωτικές περιπέτειες προς υπεράσπιση των τοπικών συμμάχων της. Μια συνεννόηση μεταξύ Άσαντ, Πούτιν και Τραμπ δεν ομοιάζει καθόλου απίθανη στον απόηχο της ιστορικής συνάντησης μεταξύ Τραμπ και Κιμ. Ίσως, άλλωστε, συναντήσει ο Τραμπ τον Πούτιν προσεχώς μετά την υποχώρηση του κονιορτού από το σκάνδαλο Russia-Gate. Μια τέτοια συμφωνία, βέβαια, θα απομόνωνε την Άγκυρα και θα την υποχρέωνε (κατόπιν ορισμένων υποχωρήσεων όπως, π.χ., την απόσυρση των συμβούλων του ΠΚΚ από τη βόρεια Συρία) να αποδεχθεί τα διπλωματικά τετελεσμένα.
Πάντως οι εξελίξεις περί την Μανμπίζ αποδεικνύουν πως, παρά τις οξείες εντάσεις, το «παντρεμένο ζευγάρι» δεν προτίθεται (προς το παρόν ακόμη) να «διαζευχτεί». Απλώς Τουρκία και ΗΠΑ συντηρούν την όποια «συμμαχία» σε χαμηλό παρονομαστή ώστε ούτε η Άγκυρα να αποσκιρτήσει προς τη Ρωσία ούτε η Ουάσινγκτον να επιβάλλει τυχόν κυρώσεις. Η κρίση αυτή, συν τοις άλλοις, αποδεικνύει πως οι διαφωνίες της CENTOM περί Τουρκίας δεν εισακούονται και πως η Τουρκία αποτελεί (ακόμη και τώρα) το κρίσιμο μέγεθος για τις ΗΠΑ στην περιοχή – όχι οι Κούρδοι της Συρίας ή του Ιράκ.
* Ο Δρ Σπυρίδων Πλακούδας είναι Επίκουρος Καθηγητής στο American University in the Emirates και Αντιπρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ.
