Του Μιχάλη Διακαντώνη*
Η προχθεσινή τρομοκρατική επίθεση στις Βρυξέλλες από Ευρωπαίους πολίτες, αλλά φανατικούς ισλαμιστές που ελέγχονταν από τον ISIS, δημιουργεί εύλογη ανησυχία για συνέχιση ασύμμετρων επιθέσεων εναντίον στόχων στη Δύση. Με αυτό το άρθρο επιχειρείται μια σύντομη αναγνώριση των στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα της τρομοκρατικής ισλαμιστικής δράσης, προκειμένου να ερμηνευθούν κατά το δυνατόν τα κίνητρα αλλά και να εκτιμηθούν πιθανοί μελλοντικοί στόχοι αυτών των ενεργειών.
Ενέργειες που προκαλούν μαζικές και αδιάκριτες ανθρώπινες απώλειες
Βασικό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ισλαμιστικών τρομοκρατικών επιθέσεων είναι η προσπάθεια να προκληθούν αυξημένες ανθρώπινες απώλειες, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή καταγωγής. Παραδείγματα αυτής της τακτικής αποτελούν:
- Οι αεροπειρατείες και οι ακόλουθες επιθέσεις δύο καταληφθέντων αεροσκαφών στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης (φωτ.), ενός στο Πεντάγωνο και η πτώση ενός τέταρτου στο Shanksville της Pennsylvania το 2001 από την Al Qaeda (2.296 νεκροί).
- Οι βομβιστικές επιθέσεις στο σιδηροδρομικό σταθμό της Μαδρίτης το 2004 από την Al-Qaeda (191 νεκροί και περίπου 2.000 τραυματίες) που αποτελεί την πιο θανατηφόρα τρομοκρατική ενέργεια εναντίον άμαχου πληθυσμού σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τη βομβιστική επίθεση στο Lockerbie το 1988.
- Οι βομβιστικές ενέργειες στο μετρό (φωτ.) και σε λεωφορείο στο Λονδίνο το 2005 από την Al Qaeda (52 νεκροί και 784 τραυματίες).
Photo by Handout / Handout / Getty Images / Ideal Image
- H επίθεση της σομαλικής οργάνωσης Al-Shabaab στο Westgate Mall στο Ναϊρόμπι στις 21 Σεπτεμβρίου του 2013, που οδήγησε στο θάνατο τουλάχιστον 67 ανθρώπους –μεταξύ των οποίων και δυτικοί τουρίστες– και τραυμάτισε άλλους 175.
- H κατάρριψη του ρωσικού πολιτικού αεροσκάφους από το ISIS στις 31 Οκτωβρίου 2015 πάνω απ' την περιοχή του Sinai, που προκάλεσε τον θάνατο των 224 επιβατών (στην πλειοψηφία τους Ρώσοι υπήκοοι).
- Η επίθεση των ενόπλων τζιχαντιστών και βομβιστών αυτοκτονίας του ISIS στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου 2015, στην περιοχή του Saint-Denis (εστιατόρια, χώροι διασκέδασης και στο θέατρο του Bataclan) που προκάλεσε το θάνατο 130 Γάλλων και τον τραυματισμό άλλων 368. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τη δεύτερη πιο πολύνεκρη επίθεση μετά τα γεγονότα της Μαδρίτης το 2004.
Photo by Thierry Chesnot / Stringer/ Getty Images / Ideal Image
Επισημαίνεται ότι πέραν της τρομοκρατικής επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου, οι πιο συχνές και πολύνεκρες επιθέσεις έχουν διενεργηθεί από τη νιγηριανή οργάνωση Boko Haram, η οποία όμως δρα κυρίως στο εσωτερικό της Νιγηρίας και στη γειτονική Κένυα, προκαλώντας απώλειες σε μη-δυτικούς στόχους και από το ISIS, το οποίο δραστηριοποιείται σε Αίγυπτο, Υεμένη, Λίβανο, Λιβύη, Σαουδική Αραβία, αλλά και εσχάτως στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ενέργειες που δημιουργούν ισχυρό διεθνή αντίκτυπο
Εκτός από τον μεγάλο αριθμό ανθρώπινων απωλειών, οι τρομοκρατικές επιθέσεις των ακραίων ισλαμιστών αποσκοπούν επίσης μέσω του τεράστιου επικοινωνιακού σοκ στη δημιουργία διεθνούς αντίκτυπου για μια σειρά από λόγους όπως είναι:
- Η «θεία» τιμωρία που συνεπάγεται για τους Δυτικούς ο έκλυτος (κατά Ισλάμ) τρόπος ζωής τους.
- Η κατάδειξη της αδυναμίας των δυτικών κρατών να παρέχουν στους πολίτες τους το αγαθό της συλλογικής ασφάλειας.
- Η αύξηση της φήμης της εκάστοτε τρομοκρατικής οργάνωσης που θα τονώσει το ηθικό των μαχητών της, θα προσελκύσει νέα μέλη και θα εξασφαλίσει πιθανώς νέες πηγές χρηματοδότησης.
- Η διασπορά κλίματος φόβου και διαρκούς αβεβαιότητας στους πολίτες των δυτικών κρατών, που προξενεί πολιτική και κοινωνική αστάθεια και πλήττει σοβαρά την οικονομική δραστηριότητα των κρατών (μειώνει τις μαζικές μετακινήσεις, περιορίζει τις τουριστικές ροές, δημιουργεί αρνητικό επενδυτικό κλίμα, περιορίζει την κατανάλωση, προκαλεί αστάθεια στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αυξάνει τις δαπάνες ασφάλειας και άμυνας κλπ.).
Παραδείγματα τέτοιων ενεργειών αποτελούν οι επιθέσεις σε Δίδυμους Πύργους (2001), Μαδρίτη (2004) και Λονδίνο (2005) από την Al-Qaeda, η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους και οι επιθέσεις στο Παρίσι (2015) από το ISIS, η απαγωγή 276 κοριτσιών από την Boko Haram σε σχολεία της Νιγηρίας (2014), η επίθεση της Al-Nusra κατά της αμερικανικής πρεσβείας στη Λιβύη το 2012, που προξένησε τον θάνατο του Αμερικανού πρέσβη, J. Christopher Stevens, η επίθεση κατά τον Μαραθώνιο της Βοστώνης τον Απρίλιο του 2013 από τους αδερφούς Tsarnaev (έδρασαν ως lone wolves), οι επιθέσεις του ISIS στο Εθνικό Μουσείο και σε παραλιακό ξενοδοχείο της Τυνησίας (Μάιος και Ιούνιος του 2015 αντίστοιχα), που προκάλεσαν τον θάνατο κυρίως Ευρωπαίων πολιτών, οι αποτρόπαιες μέθοδοι βασανισμού και θανάτου των συλληφθέντων ομήρων (αποκεφαλισμοί, καύση, πνιγμοί, ακρωτηριασμοί, βιασμοί και σεξουαλική σκλαβιά, αφαίρεση ανθρώπινων οργάνων για εμπορία κλπ.).
Ενέργειες με υψηλό συμβολισμό
Πολλοί από τους στόχους των τζιχαντιστικών οργανώσεων επιλέγονται με βάση τον υψηλό συμβολισμό τους, πέραν των άλλων δύο παραγόντων που προαναφέρθηκαν. Ο συμβολισμός αυτός μπορεί να αφορά:
- Το ιστορικό παρελθόν των κρατών, π.χ. Βρετανία και Γαλλία επιλέγονται και για το «αποικιοκρατικό τους παρελθόν» αλλά και για τη συμμετοχή τους στις... Σταυροφορίες, οι ΗΠΑ λόγω της έντονης ανάμειξης τους στα μεσανατολικά ζητήματα (Παλαιστινιακό, Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη), το Ισραήλ για το Παλαιστινιακό ζήτημα, η Αίγυπτος ως πατρίδα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και σύγχρονη σύμμαχος των ΗΠΑ η Τουρκία, ως υπεύθυνη της κατάργησης του χαλιφάτου, η Ισπανία για τη συμμετοχή της στις Σταυροφορίες.
- Το θρησκευτικό χαρακτήρα των κρατών, με τους στόχους να είναι χριστιανικά κράτη. Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι ιδιαίτερα σκληρή μεταχείριση επιφυλάσσουν οι οργανώσεις αυτές απέναντι και στα άλλα δόγματα του Ισλάμ πέραν του σουνιτικού (π.χ. Αλεβίτες στη Συρία, Σιίτες σε Ιράκ, Κούρδοι Γιεζίντι). Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι επιθέσεις σε χριστιανικές εκκλησίες, οι απαγωγές, οι δολοφονίες και οι βασανισμοί (π.χ. σταύρωση) χριστιανών πιστών και ιερέων, οι επιθέσεις σε σιιτικά τεμένη κλπ.
- Τον πολιτισμικό ή διεθνή χαρακτήρα των στόχων, π.χ. οι Δίδυμοι Πύργοι αλλά και γενικότερα η πόλη της Νέας Υόρκης ενσαρκώνουν το αμερικανικό όνειρο και το μοντέλο του δυτικού καπιταλισμού, ο οποίος είναι παρηκμασμένος, σύμφωνα με τα ισλαμικά ιδεώδη. Το Παρίσι συμβολίζει την πρωτεύουσα της ελευθερίας του λόγου και της σκέψης, που είναι όμως βλάσφημη για τους φανατικούς ισλαμιστές (εξού και η επίθεση στα γραφεία του γαλλικού περιοδικού Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015, αλλά και στο θέατρο του Bataclan το Νοέμβριο ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη συναυλία heavy metal μουσικής), ενώ οι Βρυξέλλες επιλέχθηκαν προφανώς ως η «καρδιά» του κέντρου λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι αρχαιολογικοί και ιστορικοί χώροι αποτελούν αντικείμενο βανδαλισμού από τους τζιχαντιστές του ISIS (π.χ. βορειοδυτικό παλάτι στο Nimrud της Μοσούλης, αρχαία Παλμύρα κλπ.), καθώς συμβολίζουν την προ-ισλαμική κατάσταση όπου επικρατούσε ο πολυθεϊσμός (shirk), γεγονός που εναντιώνεται στη μονοθεϊστική ισλαμική παράδοση (tawhid), όπως αυτή εκφράζεται από τον Μωάμεθ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ISIS λεηλατεί ακόμη και ισλαμικά τεμένη που θεωρεί ότι αντιπροσωπεύουν δόγματα που αποκλίνουν από τη στενή σαλαφιστική παράδοση. Επιπλέον, το ISIS θεωρεί ότι η επιστήμη της αρχαιολογίας ενισχύει την εθνική ταυτότητα των λαών της Μέσης Ανατολής, γεγονός που λειτουργεί αποτρεπτικά στη δημιουργία της πανισλαμικής ιδεολογίας, που απαιτείται για την εγκαθίδρυση του παγκόσμιου χαλιφάτου.
- Τις ημερομηνίες των τρομοκρατικών ενεργειών. Αριθμός αναλυτών υποστηρίζουν ότι οι ημέρες στις οποίες εκδηλώνονται οι επιθέσεις συνδέονται στενά είτε με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, είτε παραπέμπουν σε συγκεκριμένους στίχους του Κορανίου ή «χαντίθ» (κείμενα που παρουσιάζουν τα λόγια και τις πράξεις του Μωάμεθ).
Σε video των τζιχαντιστών που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο πριν από λίγους μήνες και δημοσιεύθηκε από τον ιστότοπο mirror.co.uk εμφανίζεται μια εικόνα που δείχνει τις σημαίες 60 κρατών για τις οποίες οι τρομοκράτες υποστηρίζουν ότι είναι μέρος ενός παγκόσμιου συνασπισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους. Ανάμεσα σε αυτές τις σημαίες είναι και η ελληνική, γεγονός που προκαλεί φόβους για πιθανά τρομοκρατικά χτυπήματα εντός της χώρας μας.
Συνεπώς οι Αρχές Ασφαλείας της χώρας οφείλουν και είμαστε βέβαιοι ότι κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνσή να διερευνήσουν το θέμα αυτό και να ισχυροποιήσουν την «αρχιτεκτονική ασφαλείας». Η Ελλάδα, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει αποτελέσει πεδίο τζιχαντιστικής βίας, δεν αποκλείεται μελλοντικά να μπει στο στόχαστρο των ισλαμιστών, καθώς αποτελεί γεωγραφικό «πέρασμα» προς τα Βαλκάνια, τη Δυτική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, ενώ λόγω της προσφυγικής και οικονομικής κρίσης αναμένεται να γνωρίσει σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις που πιθανόν να υποδαυλίσουν τα θρησκευτικά και εθνοτικά πάθη εντός της.
* Ο κ. Μιχάλης Διακαντώνης είναι οικονομολόγος/διεθνολόγος, συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
