Του Ανδρέα Ματζάκου*
Η Μέση Ανατολή ήταν ανέκαθεν μια ασταθής περιοχή, λόγω φυλετικών, θρησκευτικών και εθνικών διαφορών των κρατών που την απαρτίζουν. Όμως από το 2010 και μετά, η αραβική άνοιξη, ο πόλεμος στην Συρία, η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν που δεν ικανοποίησε το Ισραήλ και η αποχώρηση των Αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ το 2011, αύξησαν δραματικά την αστάθεια της. Έτσι, ήρθαν στην επιφάνεια πολλές εστίες στις οποίες δεν αποκλείεται να ξεσπάσει θερμή σύγκρουση στο εγγύς μέλλον.
Σκοπός του άρθρου είναι να αναδείξει τις πιο σοβαρές εξ' αυτών και να εκτιμήσει σε ποια εξ' αυτών, είναι πιο πιθανή η ανάφλεξη. Στην αρχή του άρθρου θα περιγραφούν οι τρεις πιθανότερες εστίες, ποίοι δρώντες εμπλέκονται σ' αυτές και γιατί και, το άρθρο θα κλείσει με εκτίμηση για το σε ποια εξ' αυτών θα μπορούσε να ξεσπάσει θερμή σύγκρουση το αμέσως προσεχές διάστημα. Βεβαίως τα δεδομένα στις σχέσεις μεταξύ κρατών και μεταξύ κρατών και μη κρατικών δρώντων αλλάζουν συνεχώς και συνεπώς θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι η εκτίμηση γίνεται με βάση τα σημερινά δεδομένα.
Πιθανή Εστία Μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολά
Η πρώτη εστία θα μπορούσε να είναι μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολά. Τα δυο μέρη έχουν εμπλακεί σε πολεμική σύγκρουση δυο φορές μέχρι σήμερα. Προετοιμαζόμενες για έναν τέτοιο πόλεμο οι ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (Israeli Defence Forces – IDF), διεξήγαγαν το δεκαήμερο 4-14 Σεπτεμβρίου 2017, την άσκηση «Or Hadagan», την μεγαλύτερη εδώ και 20 χρόνια. Σ' αυτήν συμμετείχαν δεκάδες χιλιάδες ενεργού στρατού και εφέδρων και των τριών κλάδων των IDF. Το σενάριο προέβλεπε την άμυνα πόλεων τις οποίες θα προσπαθούσε να καταλάβει η Χεζμπολά, εισβάλλοντας από Λίβανο και Συρία. Σημειώνεται ότι ήταν η πρώτη φορά που ο ισραηλινός στρατός προέβλεπε την κατάληψη ισραηλινών οικισμών από την Χεζμπολά, κάτι που μαρτυρά το πόσο έχουν αλλάξει οι δυνατότητες αυτής της οργανώσεως από τον δεύτερο πόλεμο Ισραήλ-Χεζμπολά το 2006 και εντεύθεν. Η μακροχρόνια παραμονή δυνάμεων της Χαμάς στο έδαφος της Συρίας και η ύπαρξη δυνάμεων της στον Λίβανο, δίνουν την δυνατότητα στην Χαμάς να ανοίξει δυο μέτωπα κατά του Ισραήλ: ένα από τα υψώματα του Γκολάν και ένα από τον Λίβανο. (Βλέπε Χάρτη 1, κόκκινα βέλη)
Έχοντας αυτόν τον κίνδυνο κατά νουν, ο Ισραηλινός Υπουργός Αμύνης Lieberman, στις 22 Νοεμβρίου, ζήτησε σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, την αύξηση του προϋπολογισμού του υπουργείου του κατά 1,4 δις $.
Την ανησυχητική κατάσταση που επικρατεί στα σύνορα Ισραήλ-Λιβάνου περιέγραψε και ο ΓΓ του ΟΗΕ Guterres, ο οποίος σε αναφορά του στο Συμβούλιο Ασφαλείας στις 24 Νοεμβρίου σημείωσε:
- Η παροχή όπλων στην Χεζμπολά συνεχίζεται σε τακτική βάση.
- Από 1 Ιουλίου μέχρι 30 Οκτωβρίου 2017, το Ισραήλ παραβίασε τον εναέριο χώρο του Λιβάνου 758 φορές, εκτελώντας 3.188 ώρες υπερπτήσεων με αεροσκάφη και drones. Οι παραβιάσεις αυτές παρουσίασαν αύξηση κατά 80% σε σχέση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα το 2016.
Πιθανή Εστία Μεταξύ Ισραήλ-Ιράν
Μια δεύτερη εστία αποτελεί η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Τα τελευταία 20 χρόνια, ο νυν πρωθυπουργός του Ισραήλ κ. Νετανιάχου, αποκαλεί το Ιράν «υπαρξιακή απειλή» για το Ισραήλ, ο δε πόλεμος στην Συρία, έδωσε την δυνατότητα σε ιρανικές δυνάμεις που συμμετέχουν στον πόλεμο, να φθάσουν σε απόσταση 5 Χλμ από τα υψώματα του Γκολάν. Οι δυνάμεις αυτές ανήκουν στην επίλεκτη δύναμη Quds των Φρουρών της Επαναστάσεως, την οποία διοικεί ο Στρατηγός Soleimani. Ο Soleimani έχει απ' ευθείας πρόσβαση στον Πρόεδρο του Ιράν Hassan Rouhani. Διαρκής φόβος του Ισραήλ, είναι η μόνιμη εγκατάσταση δυνάμεων του Ιράν στα σύνορα Συρίας-Ισραήλ. Αυτό μπορεί πράγματι να γίνει, εφ' όσον ιρανικές δυνάμεις εξασφαλίσουν μόνιμο λόγο υπάρξεως στην Συρία. Και τον λόγο αυτό τους τον παρέχει η συμμετοχή τους ως εγγυητριών δυνάμεων σε κάποιες εκ των τεσσάρων ζωνών καταπαύσεως του πυρός (de-escalation zones) που υιοθετήθηκαν ως αποτέλεσμα των επτά γύρων συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας και Ιράν, που έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια του τρέχοντος έτους, στην Αστάνα του Καζακστάν. (Βλέπε Χάρτη 2) 
Ο Ισραηλινός Υπουργός Αμύνης Lieberman, δήλωσε στις 15 Νοεμβρίου 2017, ότι «το Ισραήλ δεν θα επιτρέψει στο Ιράν να χρησιμοποιήσει την Συρία ως προωθημένη βάση κατά του Ισραήλ».
Πλέον αυτών, η εκδίωξη του ΙΚ από τις πόλεις που κατείχε γύρω από την κοιλάδα του Ευφράτη στο νοτιοανατολικό τμήμα της Συρίας, προσφέρει στο Ιράν την δυνατότητα να υλοποιήσει στο έδαφος το λεγόμενο «Σιϊτικό Τόξο», δηλαδή την γέφυρα μεταξύ Σιϊτών Μουσουλμάνων από την Τεχεράνη μέχρι την Μεσόγειο, μέσω του Ιράκ, της Συρίας και του Λιβάνου. (Βλέπε Χάρτη 3)
Πιθανή Εστία Μεταξύ Ιράν-Σαουδικής Αραβίας
Τέλος μια τρίτη εστία θα μπορούσε να αποτελέσει η συνεχιζόμενη διαμάχη μεταξύ της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και του σιϊτικού Ιράν. Η Σαουδική Αραβία μπήκε δυναμικά στην διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Μέσης Ανατολής, αμέσως μετά την επίσκεψη Trump στο Ριάντ, την 20η Μαΐου του τρέχοντος έτους. Κατά την διάρκεια της επισκέψεως, οι δυο χώρες υπέγραψαν συμφωνίες προμήθειας αμυντικού υλικού, ύψους 110 δις $. Αμέσως μετά την συμφωνία, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Rex Tillerson, δήλωσε ότι «η υπογραφείσα συμφωνία, αποσκοπεί στο να περιορίσει την κακή επιρροή του Ιράν στην περιοχή του Κόλπου».
Ο διάδοχος του θρόνου, πρίγκιπας bin Salman, αποκαλεί τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν ως «Χίτλερ της Μέσης Ανατολής», ενώ κατηγορεί το Ιράν ότι εξοπλίζει τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη και ότι κρύβεται πίσω από την εκτόξευση του βαλλιστικού πυραύλου κατά του αεροδρομίου του Ριάντ. Επίσης ο διπλωματικός αποκλεισμός του Κατάρ από έξι αραβικά κράτη τον περασμένο Ιούνιο, το οποίο διατηρεί καλές σχέσεις με το Ιράν, έγινε με πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όπως μετέδωσε το ισραηλινό κανάλι 10, το Ισραήλ εξέδωσε οδηγία προς τις πρεσβείες του να υποστηρίξουν τις προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας για αποσταθεροποίηση του Λιβάνου και εξάσκηση πιέσεως στο Ιράν και την Χεζμπολά. Αμέσως μετά από αυτήν την οδηγία, ο Πρωθυπουργός του Λιβάνου Hariri εκλήθη στο Ριάντ από όπου την 4η Νοεμβρίου, δήλωσε ότι παραιτείται από την θέση του φοβούμενος ότι θα τον δολοφονήσουν, ασχέτως αν ανεκάλεσε την παραίτηση του στις 22 Νοεμβρίου.
Τα δυο κράτη δεν μοιράζονται κοινά σύνορα και συνεπώς μια απ' ευθείας σύγκρουση παρουσιάζει αντικειμενικές δυσκολίες. Όμως Σαουδική Αραβία και Ιράν έρχονται σε αντιπαράθεση εντός της επικρατείας άλλων κρατών, όπως της Συρίας, της Υεμένης, του Ιράκ και του Λιβάνου.
Εκτίμηση
Από τις περιγραφείσες τρείς πιθανές εστίες αναφλέξεως στην Μέση Ανατολή, τις περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθεί σε θερμή σύγκρουση συγκεντρώνει η πρώτη περίπτωση, μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολά. Η Χεζμπολά αποτελεί διαχρονική απειλή για το Ισραήλ και έχει τις δυνατότητες αλλά και την πρόθεση να προσβάλλει το Ισραήλ. Η Χεζμπολά με την εμπειρία που απέκτησε στον πόλεμο της Συρίας κατά του ΙΚ, μάχεται πλέον όπως ένας τακτικός στρατός, έχοντας εγκαταλείψει την τακτική του ανταρτοπολέμου. Μετά τον πόλεμο του 2006, τον δεύτερο πόλεμο του Λιβάνου όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, Ισραήλ και Χαμάς σταμάτησαν τις εχθροπραξίες, αλλά δεν υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης. Άρα τεχνικώς συνεχίζουν να είναι σε πόλεμο. Ο Αρχηγός του Λιβανικού στρατού, Στρατηγός Joseph Aoun, στις 21 Νοεμβρίου, καθόρισε μέσω tweeter, «πλήρη ετοιμότητα του στρατού στα νότια σύνορα για την αντιμετώπιση του Ισραήλ και των παραβιάσεων του». Πιθανή νίκη του Ισραήλ επί της Χεζμπολά θα περιορίσει την επιρροή του Ιράν στον εγγύς περίγυρο του, ενώ μια πιθανή ήττα του, θα αυξήσει δραματικά όχι μόνο το δίλημμα ασφαλείας που αισθάνεται, αλλά και το κύρος που απολαμβάνει στον αραβικό κόσμο.
Επίλογος
Όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση αυτήν την στιγμή στην Μέση Ανατολή, το πρόβλημα είναι η φιλοδοξία του Ιράν να εξασφαλίσει το σιϊτικό τόξο περιορίζοντας την επιρροή των σουνιτικών κρατών και η ανασφάλεια που αισθάνεται το Ισραήλ με την αύξηση της επιρροής του Ιράν. Το Ισραήλ γνωρίζει τον κίνδυνο που διατρέχει όσο αυξάνεται η ισχύς του Ιράν, γι' αυτό και δεν αποκλείεται σε πρώτο χρόνο να αντιμετωπίσει τους αντιπροσώπους του Ιράν στην περιοχή. Αυτό το ενδεχόμενο ενώ είχε αποκλειστεί επί προεδρίας Ομπάμα, αφού προείχε η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, σήμερα με τον Trump στην προεδρία των ΗΠΑ, δεν πρέπει να αποκλείεται. Και δεν πρέπει να αποκλείεται διότι η κυβέρνηση Trump δεν φαίνεται να έχει στρατηγική αντιμετωπίσεως του Ιράν, την στιγμή που οι ίδιες οι ΗΠΑ εξάλειψαν έναν από τους πιο βασικούς ανταγωνιστές του Ιράν στην περιοχή, τον Σαντάμ Χουσείν.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
