Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Η πρόσφατη και σε εξέλιξη ευρισκόμενη μόλυνση του Σαρωνικού αποτελεί άραγε ατύχημα ή μήπως ευτύχημα ήταν η μη ύπαρξη ανάλογου περιστατικού τα τελευταία χρόνια; Ανεξάρτητα της οπτικής που θα δούμε το συγκεκριμένο συμβάν εκτιμώ ότι μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα που δεν περιορίζονται στο χώρο της περιβαλλοντολογικής προστασίας αλλά ακουμπούν ακόμη και πτυχές της εθνικής άμυνας και ασφάλειας.
Χωρίς να διαθέτω ούτε εξειδικευμένες γνώσεις για το αντικείμενο ούτε και επαρκή στοιχεία για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβε χώρα η μόλυνση, θα αρκεστώ σε κάποιες γενικότερες παρατηρήσεις αρχίζοντας από τις πολιτικές ευθύνες. Η αλήθεια είναι ότι αδυνατώ να καταλάβω την περιορισμένη πολιτική αντίληψη όλων αυτών των «καρεκλοκένταυρων» που μας κυβερνούν τις τελευταίες δεκαετίες και αρνούνται με «λεβεντιά» (λέξη που δυστυχώς εκλείπει από τον πολιτικό λεξιλόγιο και χώρο) να αναλάβουν το πολιτικό κόστος που τους αναλογεί. Τυφλωμένοι από την εξουσία αδυνατούν να κατανοήσουν το πολλαπλό πολιτικό κεφάλαιο που μελλοντικά θα αντλήσουν παραιτούμενοι και αναλαμβάνοντας τις μεγαλύτερες ή μικρότερες ευθύνες τους, καλύπτοντας μάλιστα ακόμη και τυχόν ατοπήματα των υφισταμένων τους. Μια τέτοια στάση, εκτιμώ ότι όχι μόνο θα τους εξάγνιζε από τυχόν ανθρώπινα σφάλματα αλλά και υπό καλύτερους όρους θα επεδίωκαν την εξασφάλιση ψήφων στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση.
Αφήνοντας στην άκρη τη συζήτηση περί πολιτικών ευθυνών ας εστιασθούμε και στην αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού. Με δεδομένη την ανεπάρκεια των περισσοτέρων πολιτικών προσώπων να ενασκήσουν τα διοικητικά και υπουργικά τους καθήκοντα, μήπως πλησιάζει η ώρα της μεταβίβασης περισσοτέρων αρμοδιοτήτων στα θεσμικά όργανα της πολιτείας; Είναι άραγε ανάγκη τα κρατικά όργανα να αναμένουν κυβερνητικές οδηγίες για την αντιμετώπιση ενός μείζονος επεισοδίου θαλάσσιας μόλυνσης; Προς θεού, δεν επιδιώκω να επιρρίψω ευθύνες σε οποιοδήποτε όργανο του Λιμενικού Σώματος για καθυστερημένη αντίδραση ή λανθασμένους χειρισμούς καίτοι σε κάθε συμβάν καταγράφονται αδυναμίες και εντοπίζονται δυνατότητες βελτίωσης. Απλά νομίζω ότι πρέπει επιτέλους να αυξηθούν οι αρμοδιότητες και πρωτοβουλίες των θεσμικών οργάνων για την εκτέλεση της αποστολής τους. Οι άνθρωποι που επανδρώνουν όλες αυτές τις υπηρεσίες, κατά τεκμήριο είναι καλύτερα προετοιμασμένοι από τα πολιτικά πρόσωπα που κατέχουν υπουργικούς θώκους για την αντιμετώπιση κρισίμων καταστάσεων. Η πολιτεία απαιτείται να διαθέσει τα κατάλληλα μέσα, να εξασφαλίσει την επαρκή εκπαίδευση του προσωπικού, να επιλύσει έγκαιρα θέματα διαδικαστικά και συντονισμού και φυσικά να αξιολογήσει τη φυσική ηγεσία αυτών των θεσμών αξιοκρατικά και ανάλογα των επιδόσεων τους. Η εικόνα των «άσχετων» κομματικών προσώπων που βλέπουμε να περιδιαβαίνουν τους τόπους καταστροφών και να δίδουν αντικρουόμενες οδηγίες δεν αρμόζει σε θεσμικά συγκροτημένα κράτη. Ασφαλώς και επιβάλλεται η παρουσία τους στους τόπους κρίσεων, με σκοπό τον αναγκαίο συντονισμό με άλλους φορείς αλλά και την έμπρακτη επίδειξη ενδιαφέροντος και συμπαράστασης της πολιτείας προς τους παθόντες και τα μαχόμενα όργανα του κράτους, όχι όμως για τον «τακτικό» ή «μικροκομματικό» χειρισμό του προβλήματος.
Το περιστατικό της Σαλαμίνος πρέπει σοβαρά να προβληματίσει την πολιτική ηγεσία και όλους τους κρατικούς θεσμούς και όργανα για τον τρόπο αντιμετώπισης μιας ανάλογης ή και μεγαλύτερης έκτασης οικολογικής καταστροφής, ιδίως στη θάλασσα. Η χώρα μας, όχι μόνο περιβάλλεται από το υγρό στοιχείο αλλά μέσω αυτού, πολλαπλώς εξασφαλίζει την επιβίωση της. Οι τομείς του τουρισμού, της αλιείας, των μεταφορών αλλά και της προστασίας της υγείας του μεγαλύτερου μέρους του ελληνικού πληθυσμού εξαρτώνται από την κατάσταση του υγρού στοιχείου που μας περιβάλει. Εκατοντάδες μικρά και μεγάλα δεξαμενόπλοια διασχίζουν τα ελληνικά πελάγη σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τις πιο διάσημες -και παράλληλα επικερδείς για την χώρα μας- παραλίες και νησιά της Μεσογείου. Ο κίνδυνος ενός ναυτικού ατυχήματος με σοβαρές περιβαλλοντολογικές συνέπειες καθημερινά ελλοχεύει. Δεν είναι όμως μόνο ο κίνδυνος ατυχήματος. Οι ασύμμετρες απειλές έχουν επεκταθεί σε ένα τεράστιο φάσμα δραστηριοτήτων με απίστευτη ταχύτητα και φαντασία. Ο ορισμός της «οικολογικής τρομοκρατίας» ίσως γίνει περισσότερο γνωστός στο εγγύς μέλλον. Ούτε μπορεί να αποκλειστεί ακόμη και το ενδεχόμενο του εκβιασμού για αποκόμιση λύτρων από εγκληματικές οργανώσεις επισείοντας την απειλή μιας οικολογικής καταστροφής (πχ διαρροή καυσίμων από δεξαμενόπλοιο). Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι πρέπει να μας προβληματίζουν και να επιδιώκουμε την εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής πρόληψης με τα απαραίτητα κατασταλτικά-θεραπευτικά μέτρα και σε λογικό κόστος. Δυστυχώς η έννοια του κόστους θέτει περιορισμούς στην αντιμετώπιση ανάλογων καταστάσεων και πάντα επιζητείται η βέλτιστη λύση σε σχέση αποτελεσματικότητος-κόστους. Η επίτευξη αυτού του στόχου προϋποθέτει μεθοδική προετοιμασία, δημιουργική σκέψη, πρωτοτυπία από όλους τους εμπλεκομένους παράλληλα με συνεχή αξιολόγηση της αντίδρασης και απαραίτητα διεθνή συνεργασία σε πολλά επίπεδα. Δεδομένης δε της ελληνικής πρωτοκαθεδρίας στην εμπορική ναυτιλία γιατί να μην υπάρξει και συντονισμένη, κρατική-ιδιωτική, ώθηση στους πολλά υποσχόμενους τομείς της αντιμετώπισης της θαλασσίας ρύπανσης;
Το θέμα της πρόληψης και αντιμετώπισης περιβαλλοντολογικών απειλών σχετίζεται επίσης και με τα ζωτικά εθνικά μας συμφέροντα και αυτή η συσχέτιση μάλλον θα βαίνει αυξανόμενη στο μέλλον. Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πριν από δεκαετίες ότι ο έγκαιρος εντοπισμός και διάσωση στο Αιγαίο θα αποτελούσαν ένδειξη άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων και μέσο προώθησης των εθνικών στόχων; Ίσως αύριο αυτός που ασκεί αποτελεσματικά την επιτήρηση και την πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης και διαθέτει παράλληλα και τις δυνατότητες απορρύπανσης σε χρόνο και τόπο, να διεκδικεί με περισσότερες αξιώσεις τον έλεγχο του ζωτικού για τον Ελληνισμό χώρου.
Με αυτές τις σκέψεις, ας θεωρήσουμε το τραγικό συμβάν της Σαλαμίνος ως μιας πρώτης τάξεως προειδοποίηση, σχετικά χαμηλού κόστους, αλλά και ευκαιρία για τη λήψη βελτιωτικών μέτρων σε όλους τους τομείς που αφορούν την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα). Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου. Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ). Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ). Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
