Του Δημήτρη Τσαιλά*
Ενώ ο τουρκικός στρατός είναι αναγνωρίσιμος ως η δεύτερη μεγαλύτερη αριθμητική δύναμη στο ΝΑΤΟ, δείχνει ότι μοιάζει με ένα «πύργο από τραπουλόχαρτα». Ποια είναι τα αίτια που ο στρατός της Τουρκίας που αριθμεί περίπου 750.000 στρατιωτικό προσωπικό, δεν είναι τόσο ισχυρός όσο φαίνεται;
Η απόπειρα πραξικοπήματος, ο πόλεμος στη Συρία, οι εκτεταμένες συγκρούσεις και αναταραχές με τους Κούρδους, καθώς και η ατυχής επίθεση κατά του Ρωσικού Su-24 προσελκύουν έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για τον τουρκικό στρατό. Σήμερα υπάρχει μια μεγάλη ανησυχία μετά την απόπειρα του πραξικοπήματος στην Τουρκία. Αυτή είναι η πιθανή επιτάχυνση μετακίνησης της Τουρκίας προς την κατεύθυνση μιας θρησκευτικά συντηρητικής δομής της εξουσίας, οπότε ο στρατός περνά σε δεύτερη μοίρα. Δύο βασικά γεγονότα, που αποκαλύφθηκαν από τα τουρκικά ΜΜΕ, οδηγούν σε αυτή τη σκέψη. Πρώτον ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας δήλωσε ότι το πραξικόπημα ήταν «ένα δώρο από τον Θεό» που θα επιτρέψει την κάθαρση του στρατού και δεύτερον ότι οι ιμάμηδες σε 80.000 τζαμιά της χώρας είχαν εντολή να διαδώσουν κλήση του Προέδρου προς τους πολίτες να κατέβουν στους δρόμους για την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Από ό,τι γνωρίζω αυτή είναι η πρώτη φορά που τα τζαμιά χρησιμοποιούνται σε εθνικό επίπεδο για πολιτικούς σκοπούς σε μια τέτοια τεταμένη κατάσταση. Αυτό αυξάνει αναπόφευκτα την ήδη οξεία πόλωση της χώρας με το Τουρκικό στρατό.
Αυτός ο στρατός, εκτιμάται ότι έψαχνε για κάτι πολύ εντυπωσιακό, αλλά μέχρι τώρα έχει παρουσιάσει περισσότερα προβλήματα και αποτυχίες. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός έχει σχηματιστεί με χαοτική μέθοδο, δηλαδή ανάλογα με τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της χώρας.
Επίσης στο ό,τι η Άγκυρα επιμένει σε ένα αναθεωρητισμό συνθηκών και θεωρεί την Ελλάδα ως κύρια αντίπαλο της Τουρκίας, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι τόσο η Τουρκία όσο και η Ελλάδα είμαστε κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Εξ' αιτίας αυτού ένα μεγάλο μέρος της στρατιωτικής δύναμης της Τουρκίας είναι συγκεντρωμένο στα δυτικά σύνορα της χώρας, από την οριογραμμή στον Έβρο και κατά μήκος της ακτογραμμής του Αιγαίου. Έτσι δεν ενισχύονται περιοχές στα σύνορα με τη Συρία και στις κουρδικές περιοχές της Τουρκίας, με σκοπό η παραδοσιακή ισορροπία δυνάμεων με την Ελλάδα να παραμένει σχεδόν ανέπαφη.
Ένας ακόμη παράγων αδυναμίας είναι ότι οι Τουρκικές κυβερνήσεις έκαναν τα στραβά μάτια στην εμφάνιση των ριζοσπαστικών εθνικιστικών κινημάτων στην Τουρκία, κυρίως ο λόγος για τους Γκρίζους Λύκους, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν πολλάκις ως εργαλείο στην αντιμετώπιση των Κούρδων και Αρμενίων.
Επίσης, να προσθέσω ότι ο Τουρκικός στρατός προσπαθεί να καλύψει το έλλειμμα της τεχνολογίας με το απεριόριστο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει, στηρίζοντας την έννοια της άμυνας της Τουρκίας στο ανθρώπινο στοιχείο, αντί της τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να δημιουργεί πολλαπλές αδυναμίες, όπως την κατάρριψη του Ρωσικού αεροσκάφους .
Όσον αφορά τη συμμαχία αυτή είναι η χειρότερη δυνατή στιγμή για αμφιβολίες σχετικά με το ρόλο της Τουρκίας εντός της συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Και αυτό εκτιμάται ότι είναι μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα να αναλάβει να καλύψει τα κενά που δημιουργούνται. Αρκεί να θυμηθούμε ότι στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία, στις αρχές του Ιουλίου και πριν το «πραξικόπημα οπερέτα», συζητήθηκε η στρατιωτική στάση του ΝΑΤΟ γύρω από την Ευρώπη και αποφασίστηκε η ανάπτυξη αερομεταφερόμενου συστήματος προειδοποίησης και ελέγχου (AWACS) στον τουρκικό εναέριο χώρο για την καλύτερη καταπολέμηση του ισλαμικού κράτους. Σήμερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα μεταφέρεται ένα κύμα αβεβαιότητας για όλες τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Η συνεχιζόμενη καταστολή από τους Ισλαμιστές της κυβέρνησης, πρόκειται να αποσταθεροποιήσει τον τουρκικό στρατό ακόμη περισσότερο. Η τουρκική ηγεσία έχει επιλέξει μια πιο λαϊκίστικη, αντι-Δυτική αφήγηση για εσωτερικούς λόγους. Και τέλος με πρόσχημα το πραξικόπημα που επιχειρήθηκε, απαιτούνε σκληρή τιμωρία μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, οπότε η αξιοπιστία της Τουρκίας ως συμμάχου των Δυτικών είναι τώρα υπό αμφισβήτηση.
Αναμφίβολα, θα υπάρξουν πολλές παραινέσεις τόσο από την Ευρώπη όσο και από τις ΗΠΑ για το σεβασμό του κράτους δικαίου και την ενίσχυση της δημοκρατίας στην Τουρκία. Όμως δεν βλέπουμε να πιάνουν τόπο για δύο κυρίως λόγους:
Πρώτον, παρά το γεγονός, ότι θεωρείται η απόπειρα του πραξικοπήματος, ως ανεπαρκώς προετοιμασμένο και άνευ επιμέλειας εκτελεσμένο, επειδή είχε στόχο τον ίδιο τον Ερντογάν, αφήνει αναπόφευκτα την αίσθηση εκδικητικών πράξεων από τους υποστηρικτές του αλλά και τον ίδιο. Δεύτερον, η ματαίωση του πραξικοπήματος προσφέρει μια χρυσή ευκαιρία για τον Ερντογάν να ενισχύσει τις εξουσίες του, με υψηλή την πιθανότητα για προκήρυξη νέων πρόωρων εκλογών, αν υπάρξει η αίσθηση ότι μια νέα δοκιμασία σε ψηφοφορία μέσα σ' αυτό το συναισθηματικό πλαίσιο θα προσφέρει την υπερψήφιση του κόμματος ΑΚΡ και τον ικανό αριθμό των βουλευτών που απαιτούνται για να εισαγάγει ένα νέο σύνταγμα της Τουρκίας που θα του δώσουν επιτέλους τις υπερεξουσίες που διακαώς επιθυμούσε.
Τέλος φαίνεται ότι ο τουρκικός στρατός θα αποδυναμωθεί σημαντικά λόγω της συνεχιζόμενων αποτάξεων, διωγμών και των νέων αλλαγών που ανακοίνωσε η Τουρκική Κυβέρνηση των Ισλαμιστών.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
