Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Οι λόγοι του Διόδοτου όπως τους παρουσιάζει ο Θουκυδίδης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, μάλλον εξηγούν την Τουρκική προσέγγιση προς τους Ρώσους. Ας δούμε λοιπόν τέσσερα σημεία αυτής της αρχαίας σοφίας.
Κατ' αρχάς, τα κράτη που πάνε σε έναν πόλεμο πάντα πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν. “Υπήρξε ποτέ πόλης που εξεγείρεται,” αναρωτήθηκε ο Διόδοτος, “που δεν πίστευε ότι διέθετε είτε από μόνη της είτε με συμμαχίες επαρκείς πόρους για την επιχείρηση;” (Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, 3.45.2). Έτσι πίστευε η Τουρκία ότι θα πέρναγε το δικό της όταν αποφάσιζε την κατάρριψη του Ρωσικού αεροσκάφους που ήταν η αρχή της διατάραξης των σχέσεων των κρατών. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τα κράτη θεωρούν πιθανό αποτέλεσμα τη νίκη, αλλά η προσδοκία της νίκης συχνά έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματική εκτίμηση των πολιτικών προϋποθέσεων ή την ισορροπία των δυνάμεων. Μόλις αντιλήφθηκαν στην Τουρκία ότι ο εχθρός έχει παρουσιασθεί δυνατότερος και φαινόταν να έχει την ευκαιρία να κερδίσει, άρχισε την αναζήτηση της αποτροπής πάνω απ' όλα.
Δεύτερον, ο Διόδοτος δηλώνει το αυτονόητο, αλλά συχνά το αμελούμε: “όλα, τα κράτη και τα άτομα, έχουν την τάση να σφάλουν” (Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, 3.45.3) Έχουμε την τάση να υποτιμούμε τους κινδύνους ή να υπερεκτιμούμε τα οφέλη ή τις πιθανότητες επιτυχίας. Επειδή πείστηκε ο Ερντογάν για την αδυναμία της νίκης και επειδή η ρήξη με τους Ρώσους δεν ήταν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αλλά εσφαλμένα πίστεψαν στην Τουρκία ότι είχαν την ευκαιρία να κερδίσουν γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά οφέλη. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις όταν μάλιστα βασίζονται στο νόμο των πιθανοτήτων και όχι σε ρεαλιστική εκτίμηση καταστάσεως, απέχουν από την πραγματικότητα.
Τρίτον, είναι ανθρώπινο να επιθυμούμε να αναλάβουμε κινδύνους. “Οι άνθρωποι παρασύρονται, άλλοι μεν από την τόλμη, την οποία εμπνέει στον φτωχό η ανάγκη, άλλοι από την πλεονεξία, στην οποία ωθούν τον πλούσιο η αλαζονεία και η αυτοπεποίθηση” (Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, 3.45.4) ή καλύτερα θα λέγαμε, η ελπίδα και η απληστία, είναι πολύ ισχυρότερες από τους κινδύνους που υπονομεύουν την αποτροπή. Ο Ερντογάν ανέλαβε το ρίσκο της ρήξης, με την προσμονή ότι το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ θα εμπλέκονταν στην Νότια Τουρκία, πράγμα που δεν έγινε.
Τέταρτον, “Και η τύχη, επίσης, βοηθά δυναμικά στην παραπλάνηση, και με την απροσδόκητη ενίσχυση που η ίδια μερικές φορές προσφέρει, δελεάζει τους άνδρες να εμπλακούν με κατώτερα μέσα” (Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, 3.45.6) Ακόμη και κάτω από τις αντίξοες συνθήκες, υπάρχει πάντα το στοιχείο της τύχης ή η ευκαιρία. Ο κίνδυνος, όμως, δεν είναι μια μαθηματική εξίσωση που μπορεί να υπολογιστεί. Έτσι ευνοημένος σήμερα ο Ερντογάν από το αποτυχημένο πραξικόπημα προσπάθησε να αμβλύνει τις σχέσεις με τη Ρωσία.
Ήταν αφελές, συνεπώς, ο Ερντογάν να εμπιστεύεται πλέον την αποτροπή, όπως τον συμβουλεύει και ο Διόδοτος. “Με λίγα λόγια, είναι αδύνατο να αποφευχθεί η τιμωρία, και μόνο η μεγάλη απλότητα σκέψης μπορεί να δημιουργεί ελπίδες στην αποτροπή”. Καθώς από τη Ρωσική πλευρά αναζητείτο μια ποινή τρομερότερη από το θάνατο ή η παραδοχή ότι τίποτε δεν προλαμβάνει το έγκλημα. Αλλά το γεγονός ότι δεν μπορεί η Τουρκία να αντέξει την αποτροπή, δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχτεί την αιώνιο ανασφάλεια και αστάθεια. Σημαίνει απλώς ότι, αφού πέτυχε να πείσει τους Ρώσους για την αδυναμία της νίκης της, τώρα πρέπει να τους κατευνάσει.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
