Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image. Μαρόκο, 17 Δεκεμβρίου 2015. Ο Salih el-Mahzum (δεξιά), αντιπροσωπεύοντας την κυβέρνηση του General National Congress της Τρίπολης, και ο Muhammed Shuayb (αριστερά), αντιπροσωπεύοντας την κυβέρνηση της Ανατολικής Λιβύης, αμέσως μετά την υπογραφή για τη σύσταση κυβέρνηση εθνικής ενότητας, που έβαλε τέλος στις εμφύλιες συρράξεις στη χώρα.
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Συχνές οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης στην έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί στη Λιβύη και στην παρουσία του ISIS στην περιοχή της Σύρτης. Ενίοτε μάλιστα παρουσιάζεται ο υπαρκτός κίνδυνος της μεταπήδησης και μετεγκατάστασης της ισλαμιστικής τρομοκρατίας στη γειτονική μας αυτή χώρα, με αποτέλεσμα το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης να είναι εκτεθειμένο στις τζιχαντιστικές απειλές. Η εκτίμηση μου είναι ότι αφενός το «προφίλ» της Λιβύης δύσκολα θα επιτρέψει τη δημιουργία μιας κατάστασης ανάλογης με αυτήν της Συρίας και αφετέρου η Δύση, καλύτερα προετοιμασμένη, θα μπορέσει θετικά να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση του κινδύνου παρεμποδίζοντας τη χώρα να καταρρεύσει στη δίνη ενός νέου εμφυλίου πολέμου.
Από το τέλος του 2015, η Λιβύη, μετά από συνεχείς μεσολαβήσεις και πιέσεις του ΟΗΕ, έχει αποκτήσει μια κυβέρνηση εθνικής ενότητος, έστω και με ακαθόριστες αρμοδιότητες, βάζοντας τέλος (ή προσωρινή διακοπή) στις εμφύλιες συγκρούσεις. Μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Gaddafi και τις εκλογές του 2012, η εξουσία στην Τρίπολη πέρασε στα χέρια των Ισλαμιστών που σταδιακά κυριάρχησαν στην επονομαζόμενη κυβέρνηση του General National Congress (GNC). Η ισλαμική μεταστροφή προκάλεσε εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις και με τις εκλογές του 2014 σχηματίστηκε, στην ανατολική Λιβύη, η από τη δύση υποστηριζόμενη κυβέρνηση του Τομπρούκ (Council of Deputies). Οι δύο αυτές κυβερνήσεις έκτοτε συγκρούονται (μέχρι και το τέλος του 2015) για τον έλεγχο της χώρας, έχοντας εξασφαλίσει εκατέρωθεν εξωτερικούς συμμάχους και επιδιδόμενες σε έναν αγώνα προσέλκυσης των δεκάδων φυλών και κοινοτήτων που απαρτίζουν τη Λιβύη.
Καθοριστικός παράγοντας για την κυριαρχία, πλέον της εξωτερικής υποστήριξης, είναι και ο έλεγχος της εκμετάλλευσης των πλούσιων κοιτασμάτων των υδρογονανθράκων που διαθέτει η χώρα παρά την κατακόρυφη πτώση της παραγωγής. Στο χαοτικό περιβάλλον του εμφυλίου πολέμου και της ουσιαστικής ανυπαρξίας κρατικών δομών, το ISIS βρήκε την ευκαιρία να ενισχύσει την παρουσία του στην παραλιακή περιοχή της Σύρτης. Ταυτόχρονα, μέρος της χώρας ελέγχεται από δεκάδες άλλες μικρότερες οργανώσεις με φυλετικούς (κυρίως), θρησκευτικούς αλλά και εγκληματικούς προσανατολισμούς.
Η κυβέρνηση εθνικής συμφιλίωσης και το δύσκολο έργο που έχει μπροστά της
Η συμφωνία του Δεκεμβρίου του 2015 οδήγησε στην κατάπαυση των συγκρούσεων μεταξύ των δύο πλευρών και το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής συμφιλίωσης (Government of National Accord). Η νέα κυβέρνηση δεσμεύθηκε να αντιμετωπίσει τις εξτρεμιστικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Παράλληλα επιδιώκει τον αφοπλισμό των διαφόρων ομάδων και την ένταξη τους στις δυνάμεις ασφαλείας και την επανεκκίνηση της οικονομίας. Το έργο είναι δύσκολο, καθώς υπάρχουν εντελώς διαφορετικές απόψεις και επιδιώξεις στις ομάδες που συμμετέχουν στη νέα κυβέρνηση και οι εξωτερικοί «πατρόνες» εξακολουθούν να υποστηρίζουν τους εκλεκτούς τους.
Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image. Στρατιώτες της κυβέρνησης εθνικής ενότητας της Λιβύης μάχονται τρομοκράτες του ISIS στην Περιοχή 1 και 2 στην πόλη Σύρτη.
Η νέα κυβέρνηση έχει πράγματι αναλάβει ένα ενεργό ρόλο για την αντιμετώπιση του ISIS, ιδίως με τη συμμετοχή των στρατευμάτων που είναι πιστά στην πρώην κυβέρνηση του Τομπρούκ και τη διεθνή υποστήριξη. Είναι γεγονός ότι τμήματα και μέσα από διάφορες χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Αίγυπτος) δραστηριοποιούνται στη Λιβύη προσφέροντας υποστήριξη στη κεντρική κυβέρνηση για αντιμετώπιση των ισλαμιστικών ομάδων. Παράλληλα διενεργούν αεροπορικές προσβολές κατά στόχων των ισλαμιστών ανταρτών, η παρουσία των οποίων περιορίζεται σταδιακά. Ενθαρρυντικό είναι και το γεγονός ότι ο ISIS και γενικότερα οι εξτρεμιστικές οργανώσεις δεν έχουν κατορθώσει να αποκτήσουν έσοδα από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων ώστε να χρηματοδοτήσουν τις δραστηριότητες του. Ανησυχία όμως προκαλεί το υψηλό ποσοστό των Λίβυων που έχουν ενταχθεί στις τάξεις του ISIS στη Συρία και η ενδεχόμενη επιστροφή τους θα ενισχύσει τις τρομοκρατικές οργανώσεις.
Ζητούμενο η αποτροπή νέας εμφύλιας σύρραξης
Το ζητούμενο είναι η σταθεροποίηση του κράτους της Λιβύης και η αποτροπή επανέναρξης ενός νέου εμφυλίου πολέμου μεταξύ των ανταγωνιζομένων πλευρών για την εξουσία που θα οδηγήσει τη χώρα πίσω ξανά στην κατάσταση ενός «failed state». Ευτυχώς στη Λιβύη δεν υπάρχει ο θρησκευτικός διαχωρισμός μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών που δυναμιτίζει την ειρηνική συνύπαρξη. Επιπλέον επί του παρόντος φαίνεται ότι δεν έχει εισχωρήσει στο λιβυκό περιβάλλον η αντιπαράθεση Ρωσίας - Δύσεως. Παράλληλα, οι δεκάδες φυλές που απαρτίζουν τη Λιβύη έχουν διαχρονικά επιδείξει σχετική μετριοπάθεια και δυνατότητες συνδιαλλαγής, επίλυσης διαφορών και ειρηνικής συνύπαρξης. Σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση κινούνται προτάσεις που συστήνουν την, παράλληλα με την εγκαθίδρυση κεντρικής κυβέρνησης, ενίσχυση των προσπαθειών διαλόγου μεταξύ των τοπικών φυλών. Δηλαδή μετά την επίτευξη της διακοπής του εμφυλίου πολέμου, οι προσπάθειες πρέπει να εστιαστούν στην προσέγγιση των βασικών φυλών της χώρας σε μια διαδικασία ειρήνευσης εκ των κάτω.
Η απαραίτητη αρωγή ΟΗΕ - δυτικών δυνάμεων...
Οι προσπάθειες αυτές πρέπει να ενταθούν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών ενώ παράλληλα οι αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις των δυτικών δυνάμεων θα συνεχίσουν (σε χαμηλού προφίλ επιχειρήσεις) να υποστηρίζουν τις ντόπιες δυνάμεις κατά του ISIS.
...και ο παράγοντας «πολέμαρχοι»
Συνεχείς πρέπει να είναι και οι πιέσεις προς τους επικαλούμενους «πολέμαρχους» που επιθυμούν να επιβάλλουν τη δική τους ατζέντα με κίνδυνο κατάρρευσης της συνδιαλλαγής που έχει επιτευχθεί. Όσο αποτελεσματική και φιλικά διακείμενη προς τα δυτικά συμφέροντα και αν φαίνεται η παρουσία τους, η μερική υποστήριξη που απολαμβάνουν δεν επαρκεί για τη σταθεροποίηση της χώρας και διακινδυνεύουν μια καταστροφική επανεκκίνηση του εμφυλίου πολέμου. Η αναφορά αυτή απευθύνεται κυρίως στο πρόσωπο του αντιισλαμιστή στρατηγού Khalifa Haftar, που πρόσφατα εναντιώνεται στη νέα κυβέρνηση εθνικής συμφιλίωσης και διακινδυνεύει την επανέναρξη μιας εμφύλιας σύγκρουσης.
Ας ελπίσουμε ότι στην περίπτωση της Λιβύης όλοι οι εμπλεκόμενοι θα λάβουν υπόψη τα μαθήματα (lessons learned) της Συρίας, του Ιράκ αλλά και την πρόσφατη κατάρρευση του κράτους της Λιβύης.
Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα)
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
- [email protected]
