(Φωτ.: Αν η Ε.Ε. επιλέξει να συνεχίσει τη σημερινή πορεία της, τότε το μέλλον είναι πολύ σκοτεινό. Αν όμως τολμήσει το άλμα προς μια μορφή «ευρωπαϊκού εθνικισμού», τότε έρχονται πολύ ενδιαφέρουσες και ωραίες μέρες για όλους μας. By zeevveez)
Του Πάνου Μητρονίκα
Στις Δημοκρατίες, δεν είναι οι άνθρωποι αυτοί που οφείλουν να ακολουθούν τις πολιτικές της εξουσίας, αλλά οι πολιτικές αυτές που καθορίζονται από τις ανάγκες και τα θέλω των ανθρώπων.
Come gather 'round people
Wherever you roam?
And admit that the waters
Around you have grown
And accept it that soon
You'll be drenched to the bone.
If your time to you is worth savin'
Then you better start swimmin'
Or you'll sink like a stone
For the times they are a-changin'.
— Bob Dylan (For the times they are a-changing)
Στα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν ο Bob Dylan έγραφε τους παραπάνω στίχους, ο τότε δυτικός κόσμος βίωνε μια θύελλα προοδευτικών αλλαγών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ισότητα των δύο φύλλων, τα αντιρατσιστικά και αντιπολεμικά αισθήματα ήταν στην κορυφή της επικαιρότητας και του δημόσιου διαλόγου. Ο κόσμος άλλαζε και οι λαοί απαιτούσαν περισσότερη ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα και δημοκρατία.
Η διάθεση για αλλαγή ήταν πρόδηλη στην ατμόσφαιρα και, παρότι κανένας δεν ήξερε πώς θα εξελιχθεί και πού θα οδηγήσει, όλοι συμφωνούσαν ότι οι «καιροί αλλάζουν» και όποιος δεν τους ακολουθήσει θα «βυθιστεί σαν πέτρα», όπως λέει χαρακτηριστικά και το τραγούδι του Dylan.
Ήταν η «ανατολή της εποχή του Υδροχόου», μιας εποχής που έφερε τους ανθρώπους πιο κοντά, γκρέμισε σύνορα, εξαφάνισε διαφορές και αντιπαλότητες, οδήγησε σε μεγάλη οικονομική άνθιση τη δύση, ανέμειξε πολιτισμούς και κουλτούρες και έβαλε και τις βάσεις για αυτό που σήμερα ονομάζουμε Ενωμένη Ευρώπη.
Ήταν μια εποχή που οι νέοι χάραζαν το μέλλον και οι γηραιότεροι είχαν πολύ νωπές τις μνήμες δυο παγκοσμίων πολέμων, και δεν ήθελαν ποτέ να ζήσουν κάτι ανάλογο είτε οι ίδιοι, είτε τα παιδιά τους. Και τα παιδιά ήταν πολλά τότε. Πολύ περισσότερα από τους γέρους. Και μέσα στην παιδική τους αφέλεια και άγνοια έτρεξαν με φρενήρεις ρυθμούς προς το νέο μέλλον, το διαφορετικό, το προοδευτικό, αυτό που δεν έχει κανόνες και περιορισμούς, αυτό που όλοι οι άνθρωποι ζουν μαζί αγαπημένοι, όπως μας έλεγε και ο John Lennon στο γνωστό του «Imagine». Έτρεξαν προς την ουτοπία.
Μέσα στη φούρια τους όμως τράβηξαν το σχοινί πολύ περισσότερο από όσο έπρεπε, μοιράζοντας δικαιώματα και αφαιρώντας υποχρεώσεις χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες αυτής της επιλογής. Γκρεμίζοντας το παλιό, χωρίς όμως να ξέρουν πώς θα χτίσουν κάτι σταθερό στη θέση του. Ενώνοντας τα πάντα, χωρίς να ρωτούν αν τα ίδια μπορούν ή θέλουν να ενωθούν.
Ξέχασαν επίσης ότι και οι ίδιοι μια μέρα θα γεράσουν, οι προτεραιότητες τους θα αλλάξουν και σαν γηραιότεροι θα αρχίσουν να βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά. Πολύ διαφορετικά. Τόσο που η αρχική ουτοπία τους θα μοιάζει με ύβρης.
Και οι καιροί αλλάζουν ξανά..
Στις μέρες μας τα πράγματα αλλάζουν ξανά. Και πάλι στην επικαιρότητα και στον δημόσιο διάλογο πρώτη θέση έχουν η ελευθερία και η ισότητα, όχι όμως όπως τότε. Τώρα το κατεστημένο δεν είναι συντηρητικό, αλλά Φιλελεύθερο και «Προοδευτικό» και οι «επαναστάτες» του σήμερα ακούνε σε ονόματα όπως «συντηρητικοί», «οπισθοδρομικοί», «λαϊκιστές», «εθνικιστές» και «ακροδεξιοί».
Σήμερα είσαι «αποκλίνων» όταν μιλάς για κανόνες, για σύνορα, για ασφάλεια, για ανάγκη διαφύλαξης πολιτισμικών χαρακτηριστικών, και όταν επιλέγεις να φύγεις από μια ένωση και όχι να εξαφανιστείς μέσα σε αυτή.
Γιατί όμως αλλάξαν τόσο τα πράγματα; Μήπως γιατί απλά αλλάξαν τόσο οι άνθρωποι; Μήπως γιατί οι δυτικές κοινωνίες γερνάνε με ανησυχητικούς ρυθμούς και μαζί με αυτές και τα πιστεύω τους; Μήπως γιατί οι αλλαγές των τελευταίων 50 ετών έγιναν τόσο γρήγορα που ξεπέρασαν την ικανότητα των ίδιων των κοινωνιών να τις ακολουθήσουν;
Μήπως γιατί η ίδια η γήρανση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την εξαφάνιση των ιδιαιτεροτήτων κάθε πολιτισμού μέσα στο νέο «πολυπολιτισμικό» μοντέλο οδηγούν τις δυτικές κοινωνίες σε υπαρξιακά διλήμματα;
Είναι παράλογο οι άνθρωποι μετά από 50 χρόνια Φιλελευθερισμού να ζητούν μια αλλαγή προς την ανάποδη κατεύθυνση, ιδίως όταν ο πρώτος δείχνει να αποτυγχάνει παταγωδώς εδώ και μια δεκαετία ακόμα και στην οικονομική ευημερία που τους προσέφερε; Πολύ περισσότερο όταν ο σύγχρονος φιλελευθερισμός δείχνει να μην αναγνωρίζει καν τα προβλήματα του σήμερα και σφυρίζει αδιάφορα ξορκίζοντας το κακό αντί να το αντιμετωπίζει;
Το αναγνωρίζουν όμως οι «αποκλίνοντες» και παρότι ίσως δεν έχουν να προτείνουν μια κάποια σοβαρή λύση, στα μάτια του κόσμου προηγούνται σε σχέση με αυτούς που δεν βλέπουν καν το πρόβλημα.
Η ανατολή της εποχής του «παραλόγου»
Σίγουρα η επιστροφή στο παρελθόν του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, των κλειστών συνόρων και των αντιπαραθέσεων δεν είναι πρόοδος. Είναι πιθανότατα αυτοκαταστροφή και αυτό το ξέρουν όλοι, ακόμα και αυτοί που αντιδρούν στο σήμερα. Όμως η ανόητη πορεία προς μια βέβαιη αποτυχία είναι περισσότερο προοδευτική; Απαντά κάποιες από τις ανησυχίες του σήμερα; Λύνει κάποιο από τα προβλήματα; Μας γλυτώνει από την καταστροφή; Όχι δυστυχώς.
Οι μοντέρνες πολιτικές και γεωπολιτικές θεωρίες που βασίζονται στο λεγόμενο «προσωπικό συμφέρον» ή «εθνικό συμφέρον» βρίσκονται σε «αχαρτογράφητα νερά» όταν ξαφνικά οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν υπαρξιακούς κινδύνους. Όλες τους βασίζονται σε παράγοντες όπως το οικονομικό όφελος, η ανάπτυξη, οι εδαφικές διεκδικήσεις, ο έλεγχος των πόρων και της τεχνολογίας, αλλά καμιά τους δεν μπορεί να διαχειριστεί το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι όταν βρίσκονται σε υπαρξιακό κίνδυνο. Το πώς συμπεριφέρεται ο άνθρωπος ή η κοινωνία που βλέπει ότι δεν έχει μέλλον πια.
Δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί κάποιες κοινωνίες προχωρούν σε ανέλπιστους πολέμους ή άλλες δεν αγωνίζονται ούτε καν για να υπερασπιστούν τα ζωτικά τους συμφέροντα. Δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί ιστορικά οι άνθρωποι πολεμούν πιο σκληρά και αποδέχονται περισσότερες απώλειες όταν έχει χαθεί κάθε ελπίδα για νίκη. Δεν αντιλαμβάνονται την αυτοθυσία χωρίς κανένα ατομικό ή συλλογικό όφελος.
(Φωτ.: Oι λαοί μερικές φορές πάσχουν από «ανίατες ασθένειες». Καταστάσεις που τους εγκλωβίζουν σε μια πορεία δίχως μέλλον. Χωρίς συνέχεια. By Dee Ashley)
Γιατί οι άνθρωποι ή ακόμα και ολόκληρα έθνη λειτουργούν παράλογα; Ο λόγος βρίσκεται στον ίδιο τον ορισμό του «λογικού». Υπό κανονικές συνθήκες δεν θεωρούμε λογικό για έναν μεσήλικα που κέρδισε το λόττο να ξοδέψει τα λεφτά όσο πιο γρήγορα μπορεί σε απολαύσεις της στιγμής. Αλλά αν από την άλλη αυτό το άτομο είχε κάποια ανίατη ασθένεια σε τελικό στάδιο και δεν είχε κληρονόμους, τότε θα το θεωρούσαμε απόλυτα λογικό. Και για να το πάμε λίγο πιο πέρα, τι σταματά κάποιον που πεθαίνει από μια ασθένεια να την μεταδώσει και σε όσους δεν συμπαθεί ή θεωρεί υπεύθυνους για αυτή;
Όπως και οι άνθρωποι, έτσι και οι λαοί μερικές φορές πάσχουν από «ανίατες ασθένειες». Καταστάσεις που τους εγκλωβίζουν σε μια πορεία δίχως μέλλον. Χωρίς συνέχεια. Αυτό που μπορεί να δείχνει αυτοκτονικό για τον μέσο Βορειοευρωπαίο και τον γραφειοκράτη των Βρυξελλών, μπορεί να δείχνει απόλυτα λογικό για τον μέσο Άγγλο ή τον μέσο Νοτιοευρωπαίο που μαστίζεται από την ανεργία και βλέπει ξένους γύρω του να αλλοιώνουν την κοινωνία στην οποία μεγάλωσε και να του στερούν το μέλλον που φανταζόταν για αυτόν και τα παιδιά του. Ο δεύτερος δεν ξέρει απαραίτητα τι του φταίει ή πώς να το διορθώσει, ξέρει όμως πολύ καλά ότι κάτι του φταίει και κάτι πάει πολύ στραβά.
Αν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν λάβει υπόψη του αυτήν την παράμετρο, τότε απλά θα αναγκαστούμε όλοι μας να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες αυτής της άρνησης.
Και οι συνέπειες αυτές δεν είναι άλλες από την επιστροφή στο παρελθόν. Προς τα απομονωμένα έθνη, τον περιορισμό ελευθεριών και δικαιωμάτων, την ξενοφοβία, και τον ρατσισμό. Και δεν θα έπρεπε να μας ξενίζει αυτό, γιατί όταν αφαιρείς από τους ανθρώπους τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους, τότε το μόνο που τους αφήνεις για να αυτοπροσδιοριστούν και να ξεχωρίσουν είναι η ράτσα.
Μήπως ήρθε η ώρα για αλλαγή πλεύσης;
Η δημιουργία της Ευρωπαίκής Ένωσης ήρθε για να φέρει τους Ευρωπαίους πιο κοντά, να απαντήσει στις ανησυχίες τους για ασφάλεια, σταθερότητα και κοινή ευημερία και να δημιουργήσει ένα νέο περιβάλλον ελευθερίας, δημοκρατίας και ισότητας προς όφελος όλων. Αυτός ο στόχος φαίνεται να έχει χαθεί στις μέρες μας.
Η Ε.Ε., στην παρούσα της μορφή, δεν παρέχει πλέον ασφάλεια, σταθερότητα και ευημερία για τους πολίτες της. Δεν είναι καν δημοκρατική, ούτε και αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες της με ίσο τρόπο. Το αν έχει χάσει τον δρόμο της ή πήρε λάθος δρόμο από την αρχή ή απλά άλλαξαν οι ίδιοι οι πολίτες της δεν έχει τόση πολλή σημασία. Αυτό που προέχει όμως είναι να αλλάξει αυτήν τη στιγμή κατεύθυνση και να επανευθυγραμμιστεί με τους αρχικούς της στόχους. Να ξαναδώσει διέξοδο στα προβλήματα των Ευρωπαίων. Δεν είναι οι άνθρωποι αυτοί που οφείλουν να ακολουθούν τις πολιτικές, αλλά οι πολιτικές αυτές που καθορίζονται από τις ανάγκες των ανθρώπων. Και αυτό ισχύει και πρέπει να ισχύει είτε σε εθνικό, είτε και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σε ένα περιβάλλον με αύξηση του εθνικισμού οι επιλογές της Ε.Ε. είναι δύο. Είτε συνεχίζει να δαιμονοποιεί τις επιθυμίες και τους φόβους των πολιτών της, είτε τα αναγνωρίζει και τα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά χωρίς ιδεοληψίες και αφορισμούς. Η πρώτη επιλογή οδηγεί αργά ή γρήγορα, ήρεμα ή βίαια στη διάλυση. Η δεύτερη σήμερα και υπό τις παρούσες συνθήκες που διαμορφώνονται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες οδηγεί στην πρόοδο και το κοινό μέλλον.
Η Ε.Ε. βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα και μια μεγάλη ευκαιρία. Να συντηρήσει αυτό που υπάρχει ήδη ή να το γκρεμίσει και να φύγει προς τα εμπρός σε μια ομοσπονδία με πολύ διαφορετική δομή και στόχους;
Μια ομοσπονδία στην οποία όλα τα μέλη θα είναι ίσα και θα συμπληρώνουν το ένα το άλλο σε μια κοινή οικονομία, αντί να ανταγωνίζονται όπως σήμερα σε μια κοινή αγορά που ευνοεί κάποιους εις βάρος των υπολοίπων.
Μια ομοσπονδία που θα προφυλάσσει τα εθνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά κάθε μέλους και θα χτίσει πάνω στα κοινά τους την κοινή ευρωπαϊκή συνείδηση.
Μια ομοσπονδία που θα λειτουργεί σαν κράτος με σύνορα, άμυνα, νόμους και θα έχει σαν πρώτη προτεραιότητα την ευημερία των πολιτών της. Όλων των πολιτών της ισότιμα.
Μια ομοσπονδία με νέους θεσμούς, μικρότερό «κράτος» και γραφειοκρατία, στην οποία η ηγεσία θα είναι εκλεγμένη από τους λαούς της Ευρώπης και όχι μια ιδιαίτερη «κάστα» της οποία τα μέλη θα έχουν περισσότερα κοινά μεταξύ τους παρά με τους λαούς την τύχη των οποίων θα διαχειρίζονται.
(Φωτ.: Μια ομοσπονδία που θα λειτουργεί σαν κράτος με σύνορα, άμυνα, νόμους και θα έχει σαν πρώτη προτεραιότητα την ευημερία των πολιτών της. Όλων των πολιτών της ισότιμα θα πρέπει να αποτελεί στόχο για την Ένωση.)
Η Ε.Ε. πρέπει να μετασχηματιστεί σε ένα νέο έθνος. Και για αυτό θα χρειαστεί ανθρώπους και πολιτικές με «εθνικιστικό» προσανατολισμό, όχι ανθρώπους που θεωρούν την έννοια του έθνους ξεπερασμένη και οπισθοδρομική χωρίς όμως να έχουν να αντιπροτείνουν κάτι άλλο στη θέση του. Το έθνος δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια σταθερή και δοκιμασμένη κοινωνική δομή και έχει εφαρμογή και σε ομοσπονδιακές δομές, όπως οι ΗΠΑ ή η Ελβετία. Γιατί όχι και στην Ε.Ε.;
Αν η Ε.Ε. επιλέξει να συνεχίσει τη σημερινή πορεία της, τότε το μέλλον είναι πολύ σκοτεινό. Αν όμως τολμήσει το άλμα προς μια μορφή «ευρωπαϊκού εθνικισμού», τότε έρχονται πολύ ενδιαφέρουσες και ωραίες μέρες για όλους μας. Ακόμα και για όσους επέλεξαν να κρατήσουν αποστάσεις, οι οποίοι θα το ξανασκεφτούν.
