Διανύουμε μια εποχή όπου όλα μεταβάλλονται με ταχύτατους ρυθμούς. Για παράδειγμα, επικοινωνούμε με πολύ διαφορετικό τρόπο από εκείνον των προηγούμενων γενιών. Ομοίως έχει μεταβληθεί και η μορφή του πολέμου και η έννοια της ασφάλειας. Ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται πλέον ο πόλεμος έχει προσαρμοστεί στις απαιτήσεις των καιρών εξαιτίας της δομής που έχει το διεθνές σύστημα, της δομής των κρατών αλλά και την ύπαρξη και την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών.
Στο σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον, οι παραδοσιακές διακρατικές διαμάχες («κράτος εναντίον κράτους») με χρήση συμβατικών μέσων θα μειωθούν και τη θέση τους θα πάρουν άλλα μέσα, όπως είναι πολιτικά ή οικονομικά.
Ο FrankHoffman αναφέρει πως οι αντίπαλοι θα κάνουν χρήση όλων των διαθέσιμων πολεμικών μέσων προκειμένου να νικήσουν. Αυτό μας φέρνει ενώπιον μιας νέας κατάστασης του υβριδικού πολέμου. Ο Hoffman συνεχίζει λέγοντας πως οι μελλοντικές διαμάχες δεν θα περιλαμβάνουν διακριτές απειλές αλλά έναν συνδυασμό απειλών, βάσει των αδυναμιών του αντιπάλου. Κάθε αντίπαλος θα δημιουργήσει και θα εφαρμόσει έναν συνδυασμό από συμβατικά όπλα, ασύμμετρες τακτικές, τρομοκρατία και πάσης φύσεως έγκλημα για την επίτευξη του στόχου. Αυτός ο συνδυασμός και η δυσκολία να διακρίνει κανείς τον επιτιθέμενο από τον αμυνόμενο δημιουργεί την ύπαρξη μιας «ομιχλώδους» κατάστασης, μιας κατάστασης «ελεγχόμενου» χάους, όπου ακριβώς αυτό είναι το σημείο που βρίσκεται η σημασία του υβριδικού πολέμου.
Επιπλέον, η χρήση μη συμβατικών μέσων για την απόκτηση πλεονεκτήματος είναι μια τακτική πολέμου που θα τη συναντήσουμε πίσω στο χρόνο. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg αναφέρει πως «κατά πάσα πιθανότητα, ο πρώτος υβριδικός πόλεμος που γνωρίζουμε είναι ο Τρωικός με το Δούρειο Ίππο».
Ο υβριδικός πόλεμος συντελεί στην αλλαγή σκέψης του παραδοσιακού τρόπου διεξαγωγής των στρατιωτικών επιχειρήσεων, επισημαίνοντας ότι πλέον σε μια σύρραξη , δεν θα νικήσει απαραίτητα ο ισχυρότερος για τον ακόλουθο λόγο: ο υβριδικός πόλεμος ενσωματώνει ένα ευρύ φάσμα πιθανών δράσεων, όπως για παράδειγμα συμβατικά μέσα, ασύμμετρες τακτικές, τρομοκρατικές ενέργειες και χρήση κάθε διαθέσιμου τεχνολογικού επιτεύγματος.
Η περίπτωση της Hezbollah
Αυτήν ακριβώς την τακτική χρησιμοποίησε η Hezbollah στον πόλεμο με το Ισραήλ στο Λίβανο το 2006. Η Hezbollah έκανε χρήση σχεδόν όλων των μέσων που διαθέτει ο υβριδικός πόλεμος:
Συμβατικό οπλοστάσιο
Ασύμμετρες δυνάμεις
Τακτικές ανταρτοπόλεμου
Ψυχολογικές επιχειρήσεις
Τρομοκρατία
Εγκληματικές δραστηριότητες
Το πραγματικά ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Hezbollah δεν έγκειτο στην τεχνολογία αλλά στην προετοιμασία που έκανε μέσα από εκτενή μελέτη των αδυναμιών του εχθρού -στην προκειμένη περίπτωση του Ισραήλ- και στογεγονός ότι το Ισραήλ υποτίμησε τη Hezbollah και κατ' επέκταση δεν ήταν καταλλήλως προετοιμασμένο. Η Hezbollah δεν σκόπευε, κατά κύριο λόγο, στη νίκη αλλά στην απόδειξη ότι μπορεί να αντιμετωπίσει το Ισραήλ, επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο μια πιο δυνατή διαπραγματευτική θέση, ούτως ώστε να επιτύχει τους σκοπούς της.
Η περίπτωση της Ρωσίας και Ουκρανίας
Το επόμενο και ίσως πιο πρόσφατο παράδειγμα υβριδικού πολέμου μετά το 2006 είναι η περίπτωση της Κριμαίας το 2014. Ξεκίνησε περίπου το Νοέμβριο 2013, καθώς Ουκρανοί διαδηλωτές ζητούσαν από την τότε κυβέρνηση την προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την απαγκίστρωση από τη Ρωσία. Το περιστατικό αυτό ήταν πλήγμα για τη Ρωσία, καθώς φαινόταν να χάνει ακόμα μια χώρα από τη σφαίρα επιρροής της.
Η Ρωσία χρησιμοποίησε την εμπειρία που αποκόμισε από τις υβριδικές επιχειρήσεις στη Γεωργία το2008. Οι ρωσικές υβριδικές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται από:
Προπαγάνδα
- χειρισμός των ΜΜΕ
- συνεχή αναζήτηση των αδυναμιών του αντιπάλου και ευκαιρίες εκμετάλλευσης αυτών
- κινητοποίηση μέσω της χρήσης όλων των μέσων
Ψυχολογικές επιχειρήσεις
- επηρεασμός της εγχώριας κοινής γνώμης, της γνώμης της διεθνούς κοινότητας και της γνώμης του Ουκρανικού πληθυσμού
- δημιουργίααισθήματοςκρίσηςκαιηττοπάθειας
Κυβερνοεπιθέσεις
(Ιός Snake: χιλιάδες υπολογιστές των υπηρεσιών της Ουκρανικής κυβέρνησης προσβλήθηκαν χωρίς να είναι δυνατή η ανίχνευσή του από οποιοδήποτε λογισμικό προστασίας έναντι ιών για 8 χρόνια)
Χρήση παραστρατιωτικών επιχειρήσεων
- Στρατιώτες χωρίς διακριτικά
- Οικονομική ενίσχυση στρατιωτών, εκπαίδευση αυτών και εφοδιασμός τους με εξοπλισμό
Σύγχρονα μέσα εξοπλισμού
Ο λόγος που η Ρωσία επέλεξε να χρησιμοποιήσει τον υβριδικό πόλεμο ήταν πρωτίστως γιατί είναι μια περιφερειακή δύναμη στην περιοχή της Ευρασίας και δευτερευόντως επειδή ήταν ένας τρόπος να δώσει το παρόν και το μήνυμα στη Δύση ότι είναι ένας ισχυρός δρών, ο οποίος δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Το δόγμα «Gerasimov» (όπως έχει χαρακτηριστεί από πολλούς) εστιάζει στη συστηματική χρήση εκείνων των μεθόδων, οι οποίες αν χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα, μπορούν να υπονομεύσουν και να αποδυναμώσουν τον αντίπαλο χωρίς να χρησιμοποιηθούν συμβατικά στρατιωτικά μέσα. Έτσι, επόμενη γενιά πολέμου θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
1. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα διεξάγονται εν καιρώ ειρήνης χωρίς να έχει κηρυχθεί πόλεμος
2. Οι επιθέσεις που θα πραγματοποιούνται θα χρήζουν χειρουργικής ακρίβειας σε κρίσιμες υποδομές, είτε αυτές είναι πολιτικές είτε είναι στρατιωτικές, με σκοπό τη στρατιωτική εξάντληση και την πλήξη οικονομικών στόχων.
3. Επίσης, θα γίνονται ταυτόχρονες επιθέσεις σε υπομονάδες και στρατιωτικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε όλη την επικράτεια τουαντιπάλου.
4. Κρίσιμη θα είναι και η ταυτόχρονη διεξαγωγή χερσαίων, θαλάσσιων και αεροπορικών επιχειρήσεων καθώς και πληροφοριακών επιχειρήσεων και κυβερνοπολέμου.
Εξήγηση
Η μελέτη των περιπτώσεων της Κριμαίας και του Λιβάνου μας υποδεικνύουν ότι οι κυρίαρχες δυνάμεις μπορούν πλέον να κάνουν χρήση μεθόδων που καθιστούν τις διακριτές γραμμές μεταξύ της στρατιωτικής απειλής, της διπλωματίας και του κοινωνικού σώματος θολές, καθιστώντας δύσκολη την αντιμετώπιση της απειλής με αμιγώς στρατιωτικά μέσα.
Σε αντίθεση με τον κλασσικό τρόπο πολέμου, ο σκοπός δεν είναι η κατάκτηση της επικράτειας του αντιπάλου, αλλά ο χειρισμός της κοινής γνώμης. Σε αντίθεση με τον παραδοσιακό πόλεμο, οι στρατιωτικές δυνάμεις δεν μπορούν να έχουν τέτοια επιρροή. Τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται με τον υβριδικό πόλεμο είναι δυνατά,χάρη στην ταυτόχρονη χρήση της τεχνολογίας, των οικονομικών πιέσεων, της θρησκείας, των μέσων ενημέρωσης, των υπηρεσιών πληροφοριών, του σαμποτάζ και της παραπληροφόρησης. Συνεπώς, οι απειλές αποκτούν έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Δεδομένων των γεγονότων που διαδραματίζονται τελευταία, τα λεγόμενα του Joseph Nye δεν μπορούν παρά να επιβεβαιώσουν αυτό που για καιρό λέγεται: ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί και προσπαθεί να αυξήσει τις επιθέσεις εναντίον της Ελλάδας, χωρίς να κάνει χρήση συμβατικών όπλων. Η αρχική επίθεση εναντίον του Αθηναϊκού - Μακεδονικού πρακτορείου ειδήσεων και σε άλλες ιστοσελίδες (όπως του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου) δεν αφήνει άλλη επιλογή πέραν από το να μιλάμε για κυβερνοεπιθέσεις της Τουρκίας εναντίον της Ελλάδας.
Τελευταία, η έννοια της ασφάλειας αλλάζει (από τη μια μεριά), επεκτείνεται με την ενσωμάτωση νέων απειλών, όπως είναι οι μεταναστευτικές ροές, και με την εμβάθυνση του ιδιωτικού τομέα και των μη κρατικών δρώντων, όπως είναι για παράδειγμα οι ΜΚΟ.
Από την άλλη μεριά, στην Ελλάδα υπάρχει μια παρερμηνεία της ασφάλειας, όσον αφορά τη μετανάστευση, καθώς τα ανθρώπινα δικαιώματα εξισώνονται με την ασφάλεια του κράτους. Η παρουσία των μεταναστών σε μια χώρα και μάλιστα μεγάλου αριθμού τους, έχοντας διαφορετική κουλτούρα και θρησκεία, θεωρείται ικανή να προξενήσει εθνικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διαμάχες με το γηγενή πληθυσμό, επηρεάζοντας την οικονομία και πάνω απ' όλα την κοινωνική και εθνική συνοχή. Τα παραπάνω καθιστούν τους μετανάστες απειλή για την εθνική ασφάλεια.
Για περισσότερο από ένα χρόνο, η Τουρκία χρησιμοποιεί τους πρόσφυγες ως μέσο πίεσης τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, καθίσταται εμφανές πως μια πολιτική κατάσταση σε μια χώρα μπορεί να αποτελέσει μοχλός πίεσης για να επιτευχθεί επίτευξη των συμφερόντων από μια άλλη.
Συμπέρασμα - Προτάσεις πολιτικών
Η αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών είναι καθήκον ολόκληρης της κοινωνίας. Το κράτος έχει χάσει το μέχρι πρότινος πλεονέκτημα: την αποκλειστική χρήση βίας. Μη κρατικοί δρώντες κάνουν εξίσου χρήση αυτού του δικαιώματος.
Ο υβριδικός πόλεμος είναι κάτι που παρόλο κανείς δεν μπορεί να ορίσει με σαφήνεια ή να καταλάβει εξ ολοκλήρου συμφωνεί στο εξής, ότι αποτελεί πρόβλημα.
Ωστόσο, προκειμένου να βρεθεί λύση πρέπει πρώτα να γίνει αντιληπτό και κατανοητό το πρόβλημα. Πως μπορεί όμως να επιτευχθεί αυτό;
Αυτό που πρέπει να κάνουμε αρχικά είναι να τεθεί μια αφετηριακή γραμμή μελέτης των εμπειρικών στοιχείων που έχουμε μέχρι τώρα και εν συνεχεία να αναπτυχθεί ένα δίκτυο συνεννόησης μεταξύ των κρατών με σκοπό την εξεύρεση τρόπων διευθέτησης της απειλής, προκειμένου τα κράτη να γνωρίζουν πλέον πώς να αντικρούσουν, αντιμετωπίσουν και να εξαλείψουν την απειλή. Αυτό το πλαίσιο θα βασίζεται σε τρία μέρη:
1. Κρίσιμες λειτουργίες και τρωτά σημεία
Η αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου απαιτεί αξιολόγηση των κρίσιμων λειτουργιών και τρωτών σημείων κατά μήκος όλης της κοινωνίας και όχι μόνο μέσα στον στρατιωτικό τομέα ή τον τομέα της ασφάλειας
2. Συγχρονισμός των μέσων
Η ικανότητα συγχρονισμού εξίσου των στρατιωτικών και μη μέσων μέσα στο ίδιο πεδίο μάχης.
3. Αποτελεσματικότητα
Συγχρονισμός των μέσων που στοχεύουν συγκεκριμένες αδυναμίες του αντιπάλου, πυροδοτώντας μια αλυσιδωτή σειρά γεγονότων, τα οποία, εκ πρώτης όψεως, μοιάζουν να μη συνδέονται
Προτάσεις πολιτικών
Οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να διεξάγουν μια αυτοαξιολόγηση στις κρίσιμες λειτουργίες και αδυναμίες κατά μήκος όλων των τομέων.
Η παραδοσιακή αξιολόγηση των απειλών χρειάζεται να συμπεριλάβει τα μη συμβατικά πολιτικά, οικονομικά και διεθνή εργαλεία. Η εθνική προσπάθεια που θα γίνει για την ανάλυση των απειλών θα πρέπει να λάβει υπόψιν της το εξής: πρώτον, πώς τα -πιθανά- μέσα επίθεσης θα αξιοποιηθούν σε μια ταυτόχρονη χρήση τους και θα χρησιμοποιηθούν επικεντρωμένα στα τρωτά σημεία που υπάρχουν · δεύτερον πως θα αντιμετωπιστούν.
Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να έχουν μια συνεχή επικοινωνία μεταξύ τους, προκειμένου να κατανοήσουν, να εντοπίσουν αλλά και να ανταποκριθούν στον υβριδικό πόλεμο, με απώτερο στόχο της προστασία των συμφερόντων τους.
Το παρόν κείμενο αποτελεί σύνοψη της ομιλίας που παρατέθηκε από την κ. Ελεάνα Χουτέα στην εκδήλωση που έκανε το Ερευνητικό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS) με θέμα «Organized Crime, Human Trafficking and Security in Southeastern Europe».
Της Ελεάνας Χουτέα
Banasik, M. (2015, December). research gate.Ανάκτηση Οκτώβριος 18, 2018, από
Hoffman, F. (2007, December). academia edu.Ανάκτηση Οκτώβριος 16, 2018, από
Σόρμας, Σ. (2015, Νοέμβριος). ΨΗΦΙΔΑ. Ανάκτηση Οκτώβριος 18, 2018, από
Υφαντίδης, Α. (2016, Δεκέμβριος). Ανάκτηση Οκτώβριος 17, 2018, από academia.edu
