(Φωτ: Πανηγυρισμοί ιρακινών στρατιωτών για την ανακατάληψη της Μοσούλης από το ISIS, Ali Mohammed/Anadolu Agency/Getty Images/Ideal Image)
Του Γιώργου Κουλούρη*
Η 29Η Ιουνίου 2014 ήτανε η μέρα που ανακηρύχθηκε μονομερώς η ίδρυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου υπό τον Αμπού Μπακρ Αλ-Μπαγκντάντι, σε μία περιοχή που περιλαμβάνει εκτάσεις της Συρίας και του Ιράκ. Από εκείνη την στιγμή και έκτοτε το Ισλαμικό Κράτος έχει προβεί σε σωρεία επιθέσεων τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής όσο και σε υπόλοιπα μέρη του κόσμου.
Χαρακτηριστικό είναι ότι από την 24η Μαΐου του 2014 όταν και έλαβε χώρα η πρώτη τρομοκρατική επίθεση στις Βρυξέλλες στο Εβραϊκό Μουσείο, έχουν διεξαχθεί περισσότερες από 143 επιθέσεις σε 29 χώρες. Παράλληλα ο αριθμός των θυμάτων ξεπερνά τα 2,043 θύματα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των τρομοκρατικών ενεργειών το έχει δεχθεί η Μέση Ανατολή. Παρόλο που τόσο το 2014 όσο και το 2015 το Ισλαμικό Κράτος έδειχνε ιδιαίτερα επεκτατική τάση με τις συνεχείς καταλήψεις εδαφών, το 2016 παρουσιάζεται μία κάμψη στα εδάφη που καταλαμβάνει ως απόρροια της αντιμετώπισής του από τον διεθνή συνασπισμό υπό την ηγεσία των Η.Π.Α αλλά και από την μάχη του με τους Κούρδους της Συρίας, οι οποίοι επίσης υποστηρίζονται από τις Η.Π.Α. Βέβαια σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει και η επέμβαση της Τουρκίας στη Συρία από τον Αύγουστο. Το ερώτημα είναι κατά πόσο αυτή η κάμψη που μετουσιώνεται σε εδαφική συρρίκνωση συνεπικουρούμενη από την ευμετάβλητη οικονομική κατάσταση, λόγω απώλειας εδαφών, μπορεί να επηρεάσει σε αποτελεσματικό βαθμό την δράση του συγκεκριμένου μορφώματος.
Εδαφική συρρίκνωση Ισλαμικού Κράτους-κρίσιμες περιοχές
Η σημερινή εδαφική κατάσταση του Ισλαμικού Κράτους εν συγκρίσει με την προ διετίας κυριαρχία του υποδηλώνει θα λέγαμε μία σταδιακή πτώση. Κρίσιμες περιοχές όπως η Φαλούτζα στο Ιράκ, το Ντάμπικ στη Συρία, το Ραμάντι στο Ιράκ, η Γιαραμπλούς που συνορεύει με την Τουρκία, το Μίνμπεζ στη Συρία αλλά και η πρόσφατη ήττα στη Σύρτη του Λιβάνου σκιαγραφούν την οπισθοχώρηση του Ισλαμικού Κράτους. Πιο συγκεκριμένα τόσο τον Οκτώβριο όσο και τον Νοέμβριο οι ήττες που γνώρισαν οι τζιχαντιστές στην Μέση Ανατολή είχαν ως συνέπεια την απώλεια εδαφών. Η εικόνα μέχρι τώρα είναι πως το Ισλαμικό Κράτος έχει χάσει το 61% της συνολικής του έκτασης στο Ιράκ και το 27% στη Συρία εν συγκρίσει με την επικρατούσα κατάσταση το 2014. Ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μάχες σε ορισμένες περιοχές που αναμένεται να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο για την συνέχεια. Αυτές είναι η Ράκκα, η Μοσούλη, το Αλ Μπαμπ,η Παλμύρα και το Χαλέπι.
Όσον αφορά την Ράκκα, η συγκεκριμένη πόλη παίζει θεμελιώδη ρόλο καθώς είναι η πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους αλλά και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη υπό τον έλεγχό του. Παράλληλα η Ράκκα έχει κάποια ποιοτικά στοιχεία που την καθιστούν απαραίτητη όπως ότι λειτουργεί ως δίκτυο μεταφορών αλλά και ότι είναι δίπλα στον ποταμό Ευφράτη. Αξίζει να αναφερθεί πως ο Ευφράτης είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της ταλανιζόμενης από έλλειψη υδάτων Μέσης Ανατολής. Συνεπώς η εγγύτητα στον ποταμό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για την διατήρηση της Ράκκα. Επίσης, μεγάλος μέρος του εμπορίου πετρελαϊου διεξάγεται μέσω της Ράκκα , ενώ οι Ισλαμιστές παίρνουν φόρους από τον Άσσαντ για το ηλεκτρικό δίκτυο που παράγεται στον Ευφράτη. Ο κύριος κίνδυνος για την διατήρηση της περιοχής προέρχεται από τις δυνάμεις του διεθνή συνασπισμού όπου έχουν αποκλείσει το μεγαλύτερο μέρος από τις διόδους , ιδίως μεταξύ Ράκκα και των περιοχών του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ.
Η μάχη μαίνεται και στην περιοχή της Μοσούλης, όπου μετά από 2 μήνες το Ισλαμικό Κράτος αντιστέκεται σθεναρά. Η συγκεκριμένη πόλη έχει καταληφθεί από τον Ιούνιο του 2014, ενώ είναι στρατηγικής σημασίας καθώς είναι πλησίον του Τίγρη ποταμού. Γίνεται αντιληπτό ότι και ο συγκεκριμένος ποταμός διαδραματίζει εξέχων ρόλο για την υδάτινη ασφάλεια της περιοχής. Πέρα από αυτό το βασικό πλεονέκτημα, στη Μοσούλητο Ισλαμικό Κράτος φέρεται να κατασκευάζει όπλα με υλικά που εμπορεύεται από την Τουρκία. Επίσης η Μοσούλη είναι στρατηγικής σημασίας και λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων πετρελαίου που διαθέτει. Συνεπώς, αν και οι δυνάμεις του διεθνή συνασπισμού δείχνουν ικανές να ανατρέψουν την κατάσταση η μάχη αναμένεται να μην τελειώσει στο άμεσο μέλλον λόγω της ζωτικής σημασίας για το Ισλαμικό Κράτος και της σθεναρής του αντίστασης.
Εκτός από την Ράκκα και την Μοσούλη, προπύργιο του Ισλαμικού Κράτους αποτελεί και η περιοχή Αλ Μπαμπ. Λόγω της γεωγραφικής θέσης της η Αλ Μπάμπ είναι σημαντικός παράγων για την περιοχή , καθώς σε περίπτωση επικράτησης των Κούρδων της Συρίας θα διευκολυνθεί η επανένωση της επικράτειας του αναδυόμενου κουρδικού κράτους στο βόρειο τμήμα της Συρίας. Αντίθετα η Τουρκία δείχνει να θέλει να ανακόψει τα συγκεκριμένα σχέδια των Κούρδων της Συρίας. Συνεπώς η μάχη αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και ποια θα είναι η έκβαση αναλογιζόμενοι την ισχυρή παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή.
Ιδιαίτερη προσοχή για την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής αναφορικά με την παρουσία του Ισλαμικού Κράτους χρήζει η περιοχή του Χαλεπίου. Δύο βασικά χαρακτηριστικά είναι ότι πρώτον είναι η μεγαλύτερη πόλη της Συρίας και δεύτερον είναι πλησίον του ποταμού Ευφράτη. Από ότι διαφαίνεται το Ισλαμικό Κράτος αναμένεται να απολέσει την παρουσία στο Χαλέπι, γεγονός που θα αποτελέσει ισχυρό πλήγμα. Λόγω της εγγύτητας με την Τουρκία, 30χλμ, το Χαλέπι ευνοεί το εμπόριο τροφίμων, όπλων αλλά και πολεμιστών.
Βέβαια, παρά την σταδιακή κάμψη του Ισλαμικού Κράτους η ανακατάληψη της Παλμύρας αναδεικνύει την τρωτότητα του συριακού στρατού και το γεγονός πως ακόμα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για σίγουρη οπισθοχώρηση του Ισλαμικού Κράτους. Η Παλμύρα βρίσκεται στη κεντρική Συρία, άρα είναι κομβικής σημασίας. Ο συριακός στρατός υποστηριζόμενος από τη Ρωσία κατέλαβε την πόλη τον Μάρτιο, ωστόσο οι τζιχαντιστές κατέλαβαν για δεύτερη φορά την περιοχή δείχνοντας τοιουτοτρόπως την τρωτότητα του συριακού στρατού.
Ισλαμικό Κράτος, Αίγυπτος και Λιβύη
Δύο χώρες που απασχόλησαν ιδιαίτερα την περσινή χρονιά για την παρουσία του Ισλαμικού Κράτους και την επεκτατική του πολιτική είναι η Αίγυπτος και η Λιβύη. Μολονότι διαπιστώνεται ότι η εν γένει παρουσία του σε Ιράκ και Συρία έχει πτωτική τάση, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη το Ισλαμικό Κράτος καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια διατήρησης της παρουσίςαα του. Αυτό συμπεραίνεται από την μεγάλη μάχη που δίνεται στην περιοχή του Σινά, όπου έχουν αναπτυχθεί ισχυρές δυνάμεις τζιχαντιστών. Επίσης αξιοσημείωτη είναι η πρόσφατη επίθεση στο Κάιρο, στον καθεδρικό ναό Κοπτών Χριστιανών. Συνεπώς δεν αποκλείεται στο μέλλον να δούμε κλιμάκωση της έντασης ως απόρροια των απωλειών στην περιοχή της Συρίας και του Ιράκ.
Όσον αφορά τη Λιβύη παρατηρείται ότι το Ισλαμικό Κράτος χάνει έδαφος, ιδίως μετά την ανακατάληψη της Σύρτης από τις λιβυκές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από τις Η.Π.Α. Όμως η συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια και ο κατακερματισμός που χαρακτηρίζουν την Λιβύη ενδεχομένως να πυροδοτήσουν νέες συγκρούσεις στο μέλλον, καθώς υποθάλπτει τον εξτρεμισμό . Φημολογείται ότι δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους έχουν μεταβεί δυτικά της Λιβύης, επομένως ίσως στο μέλλον δούμε νέες εχθροπραξίες λόγω της απώλειας της Σύρτης , η οποία είναι στρατηγικής σημασίας.
Ζοφερή οικονομική κατάσταση και εσωτερικές συγκρούσεις;
Οικονομία και εδαφική επέκταση είναι δύο όροι αρκετά συνδεδεμένοι για το Ισλαμικό Κράτος, καθώς μεγάλο μέρος των εσόδων του πηγάζει από φόρους, αρχαιοκαπηλία, πωλήσεις λεηλατηθέντων ιδιοκτησιών, γεωργία και φυσικούς πόρους από τις περιοχές που έχει καταλάβει. Γίνεται αντιληπτό ότι όσο περισσότερες περιοχές χάνει τόσο ενδέχεται να επιδεινωθεί η οικονομική του κατάσταση. Συγκεκριμένα έχει σημειωθεί μείωση των εσόδων του κατά 30%, γεγονός που μακροπρόθεσμα θα επηρεάσει την υπόστασή του. Λαμβάνοντας υπόψη την μείωση παραγωγής πετρελαίου από 33,000 βαρέλια σε 21,000 αλλά και τα συνεχή χτυπήματα στις υποδομές διύλισης φαίνεται η οικονομία του να δέχεται ισχυρό πλήγμα. Ως απόρροια της οικονομικής ύφεσης του Ισλαμικού Κράτους είναι οι περικοπές μισθών που ανέρχονται στο 50%
Εκτός από την οικονομική ύφεση το Ισλαμικό Κράτος πρέπει να αντιμετωπίσει και εσωτερικά ζητήματα που δημιουργούν τριγμούς στη συνοχή του. Βασικό πρόβλημα είναι η διαφορά μεταξύ γηγενών μαχητών και μαχητών που προέρχονται από τη Δύση. Συγκεκριμένα, οι μαχητές που προέρχονται από την Αμερική, την Ευρώπη και την Ανατολική Ευρώπη καταλαμβάνουν μεσαία αξιώματα. Αντίθετα οι μαχητές που είναι από γηγενείς άραβες είτε καταλαμβάνουν τα υψηλότερα αξιώματα είτε τα χαμηλότερα. Αυτές οι έριδες μπορεί να καταστήσουν τρωτό το Ισλαμικό Κράτος με συνέπεια να διαρραγεί η συνοχή του.
Η δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη και ο παράγων Τραμπ
Το ζήτημα που απασχολούσε μέχρι πρότινος την διεθνή γνώμη ήταν ποια θα είναι η στάση του νεοεκλεγέντα αμερικανού Προέδρου ενάντι στο Ισλαμικό Κράτος. Όμως μετά την προχθεσινή δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη στην Τουρκία φαίνεται πως θα ενταθεί η μάχη κατά της τρομοκρατίας, ιδιαίτερα στο μέτωπο της Συρίας.
Σύμφωνα με παλαιότερες δηλώσεις του ο Τραμπ έχει αναφερθεί στην καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και για αυτό είναι διατεθειμένος να συνεργαστεί με τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν. Η στόχευσή του για την άμεση αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους τονίζεται και από την τοποθέτηση του Μάικλ Φλίν ως Συμβούλου Ασφαλείας, ο οποίος θεωρείται αντι-ισλαμιστής και διατηρεί μία πιο επιθετική στάση.
Η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται μετά την δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη και την –ομαλή-διεξαγωγή της τριμερούς συνάντησης Ρωσίας-Τουρκίας-Ιράν που έθεσε ως στόχο την εξάλειψη της τρομοκρατίας. Μολονότι το Ισλαμικό Κράτος δεν έχει αναλάβει την ευθύνη για την συγκεκριμένη ενέργεια , πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός πως οι τζιχαντιστές καλούσαν από τον Αύγουστο για επιθέσεις στη Ρωσία , ενώ πριν λίγες ημέρες στη Μόσχα εξαρθρώθηκε ομάδα τζιχαντιστών που ετοίμαζε επιθέσεις. Συνεπώς αναμένεται να ενταθεί η μάχη κατά της τρομοκρατίας στο άμεσο διάστημα εξέλιξη που θα πλήξει -και-το Ισλαμικό Κράτος.
Συμπέρασμα
Αυτό που συμπεραίνεται είναι ότι παρά την διαφαινόμενη εδαφική συρρίκνωση του Ισλαμικού Κράτους αλλά και τα οικονομικά προβλήματα που σταδιακά αναδύονται, δεν διαφαίνεται η αντιμετώπισή του αλλά και η δραστική μείωση των τρομοκρατικών επιθέσεων να γίνει άμεσα. Η δυναμική που έχει αναπτυχθεί μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι μεγάλη ώστε να μπορεί να προσεταιρίζεται μέλη ανά τον κόσμο. Παράλληλα η συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια που επικρατεί στην Μέση Ανατολή ευνοεί φαινόμενα εξτρεμισμού και περιοχές όπως η Λιβύη καθίστανται ιδιαίτερα τρωτές. Επομένως εάν δεν επικρατήσει ομαλότητα αλλά και επίλυση των εσωτερικών ζητημάτων αστάθειας το Ισλαμικό Κράτος θα μπορεί να ανακάμπτει ή να συντηρεί την παρουσία του.
* O κ. Γιώργος Κουλούρης είναι Mεταπτυχιακός φοιτητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ερευνητικό μέλος του Παρατηρητήριου Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟΡΕΝΕ) ΙΔΙΣ.
