Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου
Το θεοκρατικό Ιράν είναι μία χώρα η οποία ποτέ δεν έκρυψε τις ηγεμονικές της φιλοδοξίες. Ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία ασκεί αναντίρρητα μία έντονη ηγεμονική περιφερειακή πολιτική στη Μέση Ανατολή, από τον Περσικό Κόλπο και το γειτονικό Ιράκ με το Κουρδιστάν μέχρι την Συρία και από εκεί στον Λίβανο και νοτιότερα στη Λωρίδα της Γάζας.
Η διαχρονικότητα του Ιρανικού ηγεμονισμού καταδεικνύεται με το φιλόδοξο πυρηνικό πρόγραμμα του αλλά και το πρόγραμμα ανάπτυξης βαλλιστικών πυραύλων. Το Ιράν δεν δέχεται την ύπαρξη του Ισραήλ ως κράτους και οι Ιρανοί αξιωματούχοι αναφέρονται διαρκώς, άμεσα ή έμμεσα, στην εξόντωση του. Η υπογραφή της σχετικής Συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα (Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) στη Βιέννη τον Ιούλιο 2015, μεταξύ του Ιράν και των χωρών P5+1 (5 μόνιμα μέλη του ΣΑ/ΟΗΕ συν τη Γερμανία και την ΕΕ), δημιούργησε ατμόσφαιρα αισιοδοξίας. Πολλοί πίστεψαν ότι θα δημιουργούσε κλίμα σταθερότητας στην περιοχή και απαρχή σταδιακής εγκατάλειψης της επιθετικής πολιτικής προς το Ισραήλ πρωτίστως και δευτερευόντως προς την Σαουδική Αραβία. Το Ισραήλ εξ αρχής τοποθετήθηκε αρνητικά, ισχυριζόμενο ότι η Τεχεράνη απλά προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Ανάλογη στάση τήρησε για δικούς του λόγους και ο Οίκος των Σαούντ. Δύο χρόνια μετά και την χαλάρωση των κυρώσεων (πλην αυτών που αφορούν στο πρόγραμμα των βαλλιστικών πυραύλων) μπορεί μεν να φαίνεται ότι ελέγχεται σε γενικές γραμμές το πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά το Ιράν έχει εντατικοποιήσει με άλλα μέσα την ηγεμονική του πολιτική στην Μέση Ανατολή. Συνεχίζει την επιθετική ρητορική του απέναντι στο Ισραήλ και εκμεταλλευόμενο την κατάσταση στην Συρία έχει εγκαθιδρύσει μόνιμη στρατιωτική παρουσία! Σε «άμεση επαφή» πλέον συνεχίζει να ενισχύει στρατιωτικά την Hezbollah στον Λίβανο ενώ τορπιλίζει κάθε προσπάθεια ειρηνικής προσέγγισης Ισραήλ-Παλαιστινίων ενισχύοντας τα ακραία στοιχεία των Παλαιστινίων και βεβαίως την σουνιτική(!) Hamas! Η Ιρανική παρουσία στην Συρία συνιστά για το Ισραήλ σημαντική απειλή και σε σπουδαιότητα αφήνει πλέον πίσω το «Παλαιστινιακό».
Με το ξέσπασμα της Συριακής κρίσης, το Ιράν τάχθηκε στο πλευρό του Assad και μετά το Φθινόπωρο 2012 άρχισε σταδιακά να εμπλέκεται και στρατιωτικά με παροχή στρατιωτικού υλικού στις κυβερνητικές δυνάμεις αλλά και με περιορισμένο αριθμό «Συμβούλων»! Αργότερα και προϊόντος του χρόνου εισήλθαν στην Συρία τμήματα της «Quds Forces» τα οποία αποτελούν τις Ειδικές Δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) με εκατοντάδες άνδρες και βαρύ στρατιωτικό υλικό. Δημιουργήθηκε μία παραστρατιωτική δύναμη με το όνομα Λαϊκός Στρατός (Jaysh al Shabi) από προερχόμενους από πολλές χώρες, Σιίτες και Αλεβίτες της Συρίας. Αυτή η δύναμη, με επικεφαλής Ιρανούς Αξιωματικούς και κάτω από την διοίκηση του περιβόητου και «πανταχού παρόντος» στις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής, Ιρανού Στρατηγού Qassem Suleimani, ενεπλάκη στο πλευρό των καθεστωτικών δυνάμεων σε όλες τις κύριες μάχες στην Συρία ιδιαίτερα την περίοδο 2014-2015 (ο Suleimani και οι δυνάμεις του υπάγονται απ' ευθείας στον Αγιοτολάχ Ali Khamenei). Σήμερα εκτιμάται ότι το σύνολο των μαχητών των Σιιτικών παραστρατιωτικών δυνάμεις υπερβαίνει τις 15.000, με 2000 από αυτούς να είναι Ιρανοί! «Παραδίπλα» και η Λιβανέζικη Hezbollah του Hassan Nasrallah, η οποία δεν έχει πλέον κανένα πρόβλημα «γεωγραφικής επικοινωνίας» με το Ιράν που την κηδεμονεύει. Ο Suleimani την περίοδο 2015-2016 κατεύθυνε τις κοινές επιχειρήσεις των Ιρακινών κυβερνητικών δυνάμεων και των Σιιτικών παραστρατιωτικών τμημάτων στο Ιράκ εναντίον του ISIS. Τελευταία του εμπλοκή πριν από τρεις εβδομάδες στην στο Βόρειο Ιράκ, στη συμφωνία με το φιλοιρανικό PUK της φατρίας Talabani που οδηγεί στην ήττα, στην φυγή και στη συρρίκνωση του αντιτιθέμενου στο Ιράν KDP της φατρίας Barzani, (που είχε υποστηριχθεί μόνο από το Ισραήλ) εγκαταλείποντας τις φιλοδοξίες για ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν. Ο γεωγραφικός διάδρομος που συνδέει το Ιράν με τον Λίβανο και την Μεσόγειο μέσω του Βόρειου Ιράκ και της Συρίας είναι πλέον «ανοικτός»!
Η παγίωση της Ιρανικής επιρροής και η διαρκής έντονη στρατιωτική παρουσία στον προαναφερθέντα γεωγραφικό διάδρομο είναι ουδόλως αποδεκτή από το Ισραήλ. Όπως υπογραμμίζεται από τους Ισραηλινούς κυβερνητικούς αξιωματούχους, βουλευτές όλων των κομμάτων και αναλυτές, συνιστά μείζονα απειλή ασφαλείας για το Εβραίικό Κράτος. Σύμφωνα με το Ισραηλινό Institute for National Security Studies αλλά και τα λεγόμενα Ισραηλινών κυβερνητικών παραγόντων, εξετάζονται πολλά σενάρια εκτός αυτής καθαυτής της διπλωματικής δράσεως που μπορεί να συνδυάσουν στρατιωτική ενέργεια με ήπια ισχύ αλλά ακόμα και ανεξάρτητη δράση σε συντονισμό με τους παγκόσμιους αλλά και περιφερειακούς δρώντες. Αυτό άλλωστε αποτελεί το κύριο θέμα στις συχνές συναντήσεις Putin - Netanyahou αλλά και στις τηλεφωνικές επικοινωνίες που πραγματοποιούνται μεταξύ τους.
Το Ισραήλ αναγνωρίζοντας τον ρόλο της Ρωσίας στη Συριακή κρίση και ότι «ήλθε» στην Συρία για να μείνει και να επηρεάζει τα ζητήματα της ταραγμένης Μέσης Ανατολής, διαβουλεύεται μαζί της καθόσον οι ΗΠΑ πέρα από την όποια ρητορική Trump παρακολουθούν την όλη κατάσταση εκ του… μακρόθεν! Αν και το Ισραήλ επιδιώκει την άμεση και ολοκληρωτική απόσυρση των Ιρανών και των ελεγχόμενων από αυτούς δυνάμεων, φαίνεται να έχει συμφωνήσει με την Ρωσία σε μία ενδιάμεση κατάσταση μέχρι την διαμόρφωση «της αυριανής ημέρας» στην Συρία, με το όρο να κρατηθούν αυτές σε απόσταση τουλάχιστον 30 χιλ από τα υψώματα του Golan. Από την μεριά του ο Putin θεωρεί δικαιολογημένη την παρουσία των Ιρανών στην περιοχή, των οποίων οι δυνάμεις ήταν «boots on the ground» και αποδέχεται ρόλο για την Τεχεράνη στην «επόμενη» Συρία. Αυτό που δεν έχει προσδιοριστεί είναι ποιος και πόσο μεγάλος θα είναι αυτός ο ρόλος καθόσον ταυτόχρονα κατανοεί και τις Ισραηλινές ανησυχίες. Έτσι το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι για το ποιος θα επηρεάσει περισσότερο την Ρωσία… το Ισραήλ ή το Ιράν!
Η Διοίκηση Trump εκτιμάται ότι δεν μπορεί να αλλάξει θεμελιωδώς τη στρατηγική της απέναντι στο Ιράν όπως καλώς ή κακώς διαμορφώθηκε από τον Πρόεδρο Obama, χωρίς να συμπαρασύρει τη γενικότερη πολιτική των ΗΠΑ στην ταραχώδη Μέση Ανατολή. Από την μία πλευρά η Αμερική «αφήνει χώρο» για να δράσει η Ρωσία στη Συρία πλήττοντας το ISIS ενώ από την άλλη επιδιώκει την εξασφάλιση των στρατηγικών συμφερόντων της με την ασφάλεια του Ισραήλ αλλά και αυτή της Σαουδικής Αραβίας και Ιορδανίας. Στην παρούσα όμως περίοδο για τον Πρόεδρο Trump πρώτη προτεραιότητα και υψίστης σπουδαιότητας είναι η ολοκληρωτική εξάλειψη του ISIS. Οπότε «κάθε τι» που πλήττει καίρια τους τζιχαντιστές, όπως κάνουν οι Σιιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις, είναι… θετικό και αναπόφευκτα η παρουσία τους επί του παρόντος τυγχάνει σιωπηλής ανοχής. Η «σχέση» ΗΠΑ - Ιράν, αποκρυσταλλώνεται από την εξειδικευμένη στα Ιρανικά θέματα Afshon Ostovar σε σχετικό άρθρο της στο Foreign Αffairs (Why It''s Tough to Get Tough on Iran 25 Oct). «Το παράδοξο της Ηγεμονικής Στρατηγικής του Ιράν στην Μέση Ανατολή είναι ότι ενώ επιδιώκει την απομάκρυνση των Αμερικάνων από την περιοχή κάνει ότι είναι δυνατόν για να τους …κρατήσει!» Στο ίδιο άρθρο επισημαίνεται επίσης, κάτι που μία μεγάλη μερίδα των διαμορφωτών της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής φαίνεται ότι υιοθετούν. «Επιδίωξη κάποιου συμβιβασμού με αναγνώριση του περιφερειακού ρόλου του Ιράν με την προϋπόθεση να μην επιδιώξει αποσταθεροποίηση της περιοχής»! Κάτι φυσικά που δεν φαίνεται εφικτό και ευλόγως δεν καθησυχάζει τις Ισραηλινές ανησυχίες μιας και το Ιράν συνεχίζει να εφοδιάζει με όπλα και ρουκέτες την Hezbollah.
Στο «puzzle» της Συρίας έχουμε και την Τουρκία που προσπαθεί να έχει λόγο στην διαμόρφωση της «νέας Συρίας τόσο μέσω της Ρωσίας όσο και με την σταδιακή επαναπροσέγγιση με το Ιράν, σε σημείο μάλιστα που ο Ιρανός Πρόεδρος Hassan Rouhani να μιλάει για μία νέα εποχή στις σχέσεις των δύο χωρών. Στην κρίση μάλιστα του Qatar με το οποίο διατηρεί εδώ και πολλά χρόνια εξαιρετικές σχέσεις… «βρέθηκαν στην ίδια πλευρά» αλλά την έφεραν απέναντι στην Αίγυπτο και στην Σαουδική Αραβία. Οι στενές σχέσεις της Τουρκίας με την Hamas και η εντατικοποίηση της «ad hoc» συμπαράταξης με το Ιράν (η Μέση Ανατολή βρίθει ιστορικά από…ad hoc Συμμαχίες) ανησυχούν επιπροσθέτως το Ισραήλ αλλά και τις ΗΠΑ. Ο ηγεμονισμός του Ιράν όμως ενοχλεί τόσο την Αίγυπτο όσο και το παραδοσιακό του αντίπαλο, την Σαουδική Αραβία. Με την Αίγυπτο, το Ισραήλ βρίσκεται σε διαρκή συνεννόηση και αν δεχθούμε ως αληθείς της δημοσιογραφικές αναφορές που ουδέποτε όμως επιβεβαιώθηκαν ή διαψεύστηκαν από το Ισραήλ, η επίσκεψη του Διαδόχου του Σαουδαραβικού Θρόνου και υπουργού Άμυνας Πρίγκηπα Mohammed Bin Salman σηματοδοτεί μία νέα έστω και πρόσκαιρη αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Μέση Ανατολή στην οποία θα συμμετάσχουν τα λεγόμενα μετριοπαθή Σουνιτικά κράτη ή ακόμα και με τα ασκούντα πραγματιστική πολιτική.
Καθ' όλη την διάρκεια του Συριακού εμφυλίου πολέμου, το Ισραήλ παρέμεινε «πίσω από τον φράκτη». Δεν αντιλέγω ότι μάλλον «βολεύτηκε» μιας και αποδυναμώθηκε το εχθρικό καθεστώς Assad με το οποίο είχε μυστικές συνομιλίες για τα υψώματα του Golan στο παρελθόν. Όμως αυτό που επιδιώκει είναι να υπάρχει στα βόρεια σύνορα του ζώνη ηρεμίας και σταθερότητας που θα δημιουργήσει συνθήκες ασφαλείας. Αυτό που διαφαίνεται σύμφωνα με όσα συζητήθηκαν σε πρόσφατη δημοσιογραφική αποστολή στην Ιερουσαλήμ και Τελ Αβίβ είναι ότι το Ισραήλ δεν θα διστάσει να αντιδράσει και μάλιστα με σφοδρότητα σε περίπτωση που τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια του. Και αυτό το γνωρίζουν παγκόσμιοι και περιφερειακοί δρώντες, φίλοι και εχθροί!
ΥΓ. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο μετά την χθεσινή παραίτηση του Πρωθυπουργού του Λιβάνου Hariri που κατήγγειλε το Ιράν (δηλαδή Hezbollah) ότι αποπειράθηκε να τον δολοφονήσει καθώς επίσης με την επίθεση Ισλαμιστικών στοιχείων του μετώπου Nusra την Παρασκευή 3 Νοεμβρίου στο χωριό Kahder των Δρούζων στην Συρία που βρίσκεται κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ. Σύμφωνα με την εφημερίδα Haaretz, o ηγέτης των Δρούζων του Ισραήλ (οι οποίοι είναι πλήρως ενταγμένοι στις δομές του Κράτους και απολαμβάνου ισοπολιτείας) Sheikh Muwafak Tarif ζήτησε από τον Αρχηγό των Ισραηλινών ΕΔ (IDF) Στρατηγό Gadi Eisenkot να προστατέψει την αδελφή κοινότητα στην Συρία. Κάτι όμως που εκτιμάται ότι θα προκαλούσε ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα στο ήδη ταραγμένο γεωπολιτικό τοπίο!
