Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Όταν το 2014 τα κράτη-μέλη του OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries), υπό την καθοδήγηση της Σαουδικής Αραβίας, ξεκινούσαν ένα πόλεμο χαμηλών τιμών στο πετρέλαιο προκειμένου να χτυπήσουν την παραγωγή σχιστολικών Υ/Α στις ΗΠΑ, δυστυχώς για αυτά, το μόνο που κατάφεραν είναι σήμερα να βρίσκονται αυτο-παγιδευμένα σε μια βαθιά κρίση χωρίς προοπτική εξόδου από αυτή.
Τα στοιχεία που συνθέτουν αυτήν την βαθιά κρίση είναι κυρίως τρία: η σχέση τιμών-μεριδίων αγοράς, η διεθνοπολιτική αξιοπιστία του ενεργειακού καρτέλ και, οι ανταγωνιστικοί σχεδιασμοί που ακυρώνουν στην πράξη τον έλεγχο των τιμών από τον OPEC ενώ παράλληλα οδηγούν την παγκόσμια κατανάλωση σε πιό πρόσφορες πηγές ενέργειας.
Η σχέση τιμών – μεριδίων αγοράς
Το συμβατικό πετρέλαιο βρίσκεται όλο και πιο βαθιά, άρα τα κόστη εξόρυξης αυξάνουν. Ο ρυθμός ανάπτυξης νέων τεχνολογιών για την ανταγωνιστική εξόρυξη συμβατικού πετρελαίου υστερεί κατά πολύ αυτού για την εξόρυξη σχιστολιθικού. Άρα τα κόστη εξόρυξης αυξάνουν σε σχέση με τα αντίστοιχα κόστη για το σχιστολιθικό.
Μετά το ράλι χαμηλών τιμών, το ενδιαφέρον εστιάστηκε στα μερίδια αγοράς. Ποια κράτη θα κλείσουν μακροχρόνια και ελκυστικά συμβόλαια αγοράς πετρελαίου με τις μεγάλες καταναλώτριες αγορές όπως είναι η Κίνα.
Οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν επλήγησαν από τις χαμηλές τιμές, αλλά κέρδισαν και μερίδια αγοράς με την επανέναρξη των εξαγωγών πετρελαίου, εκτοπίζοντας σημαντικά από την αγορά τον OPEC. Η Ρωσία, μη μέλος του OPEC, που επλήγη από τις χαμηλές τιμές Υ/Α, βλέπει ότι είναι προς το συμφέρον της να χάσει σε ρευστό από το να χάσει σε μερίδια αγοράς και κρατά ψηλά την παραγωγή της. Μάλιστα προχωρά σε έξυπνες επιχειρηματικές συνεργασίες με Αμερικανικούς κολοσσούς όπως είναι η ExxonMobil (του νέου υποψήφιου ΥΠΕΞ των ΗΠΑ), προκειμένου να βάλει στο παιχνίδι πρόσθετο πετρέλαιο από τα αποθέματα της Αρκτικής.
Βλέποντας ο OPEC ότι το όλο σκηνικό γυρίζει σε βάρος του, με την αμφιλεγόμενη απόφαση παγώματος της παραγωγής και τη συνεννόηση με τη Ρωσία στις 30 Νοεμβρίου και 9 Δεκεμβρίου αντίστοιχα, αυξάνει τις τιμές του Brent μεσοσταθμικά κατά $7 το βαρέλι περίπου, προκειμένου να ανακόψει την πορεία χρεοκοπίας των κρατών-μελών του από τα ελλείμματα των προηγούμενων ετών. Ωστόσο, πραγματική ανακούφιση θα δουν οι κρατικοί προυπολογισμοί των χωρών-μελών του OPEC μόνο όταν οι τιμές ξεπεράσουν το κατώφλι των $62 το βαρέλι (Brent). Για ορισμένα κράτη, η βαλβίδα ανακούφισης βρίσκεται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα τιμών.
Και μόλις αποφασίζεται το πάγωμα της παραγωγής, έρχεται ένα μέλος του OPEC, το Ιράκ, και ανακοινώνει ότι υπέγραψε μεγάλα συμβόλαια προμήθειας πετρελαίου στην Κίνα, στοιχείο που υπονομεύει τις προσπάθειες του Οργανισμού για πάγωμα της παραγωγής και αύξηση της τιμής χωρίς να υπονομεύεται η ισορροπία μεταξύ των κρατών-παραγωγών στα μερίδια αγοράς που κατέχουν στις αγορές.
Η διεθνοπολιτική αξιοπιστία του OPEC σε κρίση
Η κίνηση του Ιράκ ήταν αναμενόμενη, μάλιστα από το φιλόξενο χώρο του liberal.gr ήταν ένα στοιχείο που είχαμε έγκαιρα προβλέψει. Είχε προηγηθεί η κίνηση της Ινδονησίας, ενός άλλου κράτους πρώην μέλους του OPEC, όπου πουλούσε πετρέλαιο στην Κίνα σε χαμηλότερες τιμές από αυτές που επισήμως πουλούσε ο OPEC, με αποτέλεσμα να κερδίζει σε μερίδια αγοράς στην Ασία. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η απόφαση ουσιαστικής διαφοροποίησης του Ιράκ, λίγες μόλις ώρες μετά την σύμπλευσή του με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του Οργανισμού στο πάγωμα της παραγωγής.
Η αιτία των διαφοροποιήσεων έγκειται στο γεγονός ότι κανείς δεν εμπιστεύεται την Σαουδική Αραβία ως σύμμαχο, ούτε την εκτιμά ως ανταγωνιστή. Ο φόβος όλων είναι ότι η Σαουδική Αραβία θα προσπαθήσει στην πράξη να εξαιρεθεί από τις δεσμεύσεις παγώματος της παραγωγής, υπονομεύοντας τη θέση των υπολοίπων χωρών-μελών του Οργανισμού. Η διάχυτη δυσπιστία απέναντι στη Σαουδική Αραβία δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα αξιοπιστίας για τον ίδιο τον OPEC στις διεθνείς σχέσεις. Το συμπέρασμα είναι ότι ο OPEC δεν έχει πια την ισχύ να ελέγχει διεθνώς και αποκλειστικά τις τιμές πετρελαίου.
Νέο ενεργειακό σκηνικό
Το συμβατικό πετρέλαιο καθίσταται όλο και πιο ακριβό ενώ το σχιστολιθικό γίνεται ολοένα και πιο ανταγωνιστικό. Παράλληλα οι δεσμεύσεις των κρατών στις διεθνείς περιβαλλοντικές συνθήκες οδηγούν σε μείωση της κατανάλωσης του πετρελαίου έναντι του φυσικού αερίου.
Την ίδια στιγμή νέα κράτη με τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου μπαίνουν δυναμικά στο ενεργειακό παιχνίδι, καθιστώντας τον OPEC από κεντρικό πρωταγωνιστή των ενεργειακών εξελίξεων σε απλό συμμέτοχο.
Το όλο σκηνικό θέτει τον OPEC στο περιθώριο. Έχει μια τελευταία ευκαιρία μέσα στο επόμενο τρίμηνο να επικαιροποιήσει το ρόλο του και από καρτέλ επιβολής (και εκβιασμού) των παγκόσμιων τιμών Υ/Α να εξελιχθεί σε ένα διευρυμένο, με τη συμμετοχή και νέων κρατών παραγωγών, φόρουμ συζήτησης τον ενεργειακών ζητημάτων του πλανήτη. Από ανταγωνιστικό μπλόκ δηλαδή, να εξελιχθεί σε ένα πολυσυμμετοχικό όργανο ενεργειακής πολιτικής, διεθνούς κύρους και χρησιμότητας.
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος, γεωστρατηγικός αναλυτής.
