(Φωτ.: 26/02/2016 - Τα ερείπια στην πόλη Χομς στη Συρία από τις εμφύλιες συρράξεις. Το άμεσο ζητούμενο είναι η μείωση της βίας, ο διαχωρισμός των αντιπάλων, η αντιμετώπιση των εξτρεμιστικών οργανώσεων και η εξασφάλιση συνθηκών προστασίας και αξιοπρεπούς επιβίωσης των πληθυσμών.)
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Έχουν ήδη συμπληρωθεί δώδεκα ημέρες από την έναρξη της εφαρμογής της (μερικής) διακοπής των εχθροπραξιών στη Συρία που συναποφασίστηκε και προωθείται από ΗΠΑ και Ρωσία. Είναι αλήθεια ότι οι επαναλήψεις των συγκρούσεων και οι παραβιάσεις των συμφωνηθέντων είναι καθημερινό φαινόμενο, όπως και οι αλληλοκατηγορίες μεταξύ των αντιπάλων. Γεγονός όμως είναι ότι η ένταση των εχθροπραξιών έχει περιοριστεί και διεθνείς οργανώσεις έχουν καταφέρει, εκμεταλλευόμενες τη σχετική ηρεμία, να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια. Ο ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Staffan de Mistura, πρόσφατα δήλωσε ότι, παρά τις συγκρούσεις, η διακοπή των εχθροπραξιών εφαρμόζεται σε γενικές γραμμές και υπάρχει αισθητή μείωση της βίας. Ουδείς βέβαια ανέμενε ότι η έλευση της 27ης Φεβρουαρίου θα σηματοδοτούσε και την αυτόματη διακοπή των εχθροπραξιών. Η προσωρινή κατάπαυση των συγκρούσεων είναι μια διαδικασία συχνά χρονοβόρα και με αρκετές περιόδους κλιμάκωσης και αποκλιμάκωσης αλλά και συχνές, άμεσες ή έμμεσες, επαναλαμβανόμενες επαφές μεταξύ των αντιμαχόμενων και των διαμεσολαβητών.
Ποιοι πρωτοστατούν στις προσπάθειες ειρήνευσης και η κόπωση των αντιμαχομένων πλευρών
Βασικός συντελεστής επιτυχίας εκτιμάται ότι για άλλη μια φορά είναι η βούληση των δύο υπερδυνάμεων για εξεύρεση αμοιβαίας αποδεκτής λύσεως παράλληλα με την αποφασιστικότητα τους να την επιβάλλουν επί των αντιμαχομένων με κατάλληλους ελιγμούς και συντονισμένες πιέσεις προς όλες τις κατευθύνσεις.
Φυσικά δεν παραγνωρίζουμε τις επιδιώξεις και ενέργειες των γειτονικών δυνάμεων και αντιπάλων. Ενδεχομένως, όμως, η συνεχόμενη πενταετής σύγκρουση να έχει καταβάλει τους άμεσα εμπλεκόμενους, καθιστώντας ορατό το στρατιωτικό και πολιτικό αδιέξοδο. Επιπλέον, οι με οποιοδήποτε τρόπο εμπλεκόμενες ξένες δυνάμεις έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο διάχυσης της αποσταθεροποίησης και το ανέφικτο μιας αποφασιστικής προώθησης των σχεδίων τους και της απόλυτης επικράτησης των «εκλεκτών» τους. Φυσικά οι παραπάνω προβληματισμοί ουδόλως αφορούν τα ισλαμιστικά εξτρεμιστικά στοιχεία, τα οποία, στο όνομα της «επαναστατικής ιδεολογίας» τους, είναι αποφασισμένα να συνεχίσουν τη σύγκρουση μέχρι την τελική επικράτηση τους. Έχουμε μάλιστα επαναλάβει ότι η ενδεχόμενη υποχώρηση τους στα πεδία των μαχών της Συρίας-Ιράκ θα συνοδευθεί από έξαρση της τυφλής τρομοκρατίας στην περιοχή αλλά και στη Δύση, με παράλληλη δραστηριοποίηση τους και σε λοιπά προβληματικά μέρη της υφηλίου.
Η μερική κατάπαυση των εχθροπραξιών πρέπει αναγκαστικά να συνοδευθεί από την επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων για εξεύρεση πολιτικής λύσεως. Η διεθνής εμπειρία έχει να επιδείξει πληθώρα «τεχνασμάτων» για τη διαπραγμάτευση μέσω τρίτων, «ορκισμένων» αντιπάλων που αρνούνται τη μεταξύ τους επαφή. Παρομοίως, υφίστανται περισσότερο ή λιγότερο πετυχημένες συνταγές διαχωρισμού αντιπάλων μέσω κατασκευής κρατικών οντοτήτων, παρουσίας ειρηνευτικών δυνάμεων και επιβολής αναγκαστικών διαδικασιών. Ενδεχόμενη λύση τριχοτόμησης της ταλαιπωρημένης Συρίας εκ πρώτης όψεως εμφανίζεται ως μια απλή, καθαρή, ίσως και αποτελεσματική πρόταση. Παραγνωρίζει όμως τις αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών στο εσωτερικό της χώρας (άρα νέων προσφυγικών ροών), τις παραπλήσιες διασπαστικές τάσεις που θα δημιουργηθούν και στο γειτονικό Ιράκ και κυρίως την ευρύτερη αποσταθεροποίηση που θα επέλθει στην περιοχή με τις γειτονικές χώρες να προσπαθούν να επεκτείνουν τις ζώνες επιρροής και τα αλυτρωτικά οράματα να αναζωπυρώνονται. Μια άκαιρη επαναχάραξη των συνόρων, όπως αυτά αυθαίρετα καθορίστηκαν ακριβώς εκατό χρόνια πριν με τη συνομολόγηση της συμφωνίας Sykes-Picot, πιθανόν να ανοίξει ακόμη παραπάνω τους ασκούς του Αιόλου. Φαίνεται λοιπόν προτιμότερο οποιαδήποτε λύση επιδιωχθεί να κινηθεί εντός των ορίων που η «επαίσχυντη» αυτή συνθήκη χάραξε για εξυπηρέτηση των συμφερόντων των τότε μεγάλων δυνάμεων.
Το άμεσο ζητούμενο και τι άλλο πρέπει να γίνει
Σε κάθε περίπτωση, το άμεσο ζητούμενο είναι η μείωση της βίας, ο διαχωρισμός των αντιπάλων, η αντιμετώπιση των εξτρεμιστικών οργανώσεων και η εξασφάλιση συνθηκών προστασίας και αξιοπρεπούς επιβίωσης των πληθυσμών. Οι προσπάθειες εξεύρεσης πολιτικής λύσεως και διακοπής των εχθροπραξιών είναι παράλληλες ενέργειες που προϋποθέτουν τη συνεχή διεθνή εμπλοκή σύμφωνα με ένα καθορισμένο χρονοδιάγραμμα, παρακολούθηση εφαρμογής και ετοιμότητα παρέμβασης. Συγχρόνως πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε οι εξαιρούμενες της συμφωνίας τρομοκρατικές οργανώσεις να μη δυνηθούν να εκτροχιάσουν τις διαδικασίες και να συνεχιστεί η μεθοδική προσβολή των συντελεστών ισχύος τους με χρήση δυνάμεων και μέσων που δεν θα προκαλούν την αντίδραση (ή δίλημμα ανασφάλειας) των βασικών εμπλεκομένων. Επίσης πρέπει να αποφευχθεί η μονομερής εκμετάλλευση της διακοπής των εχθροπραξιών για ενίσχυση των θέσεων οποιαδήποτε πλευράς, με συνέπεια να προβάλλει υπερβολικές και μη αποδεκτές απαιτήσεις δυναμιτίζοντας τις διαπραγματεύσεις. Ήδη υπάρχουν ενδείξεις και κατηγορίες ότι οι δυνάμεις του καθεστώτος Bashar Assad –με τη βοήθεια της ρωσικής αεροπορίας–, εκμεταλλευόμενες τη μερική διακοπή των εχθροπραξιών, εντείνουν την πίεση τους επί των δυνάμεων της επικαλούμενης «μετριοπαθούς» αντιπολίτευσης.
Αντί επιλόγου
(Φωτ.: Σεπτέμβριος 2015 - Ο Ρώσος Πρόεδρος, Vladimir Putin, μετά τη συνάντηση που είχε με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Barack Obama, συζητάει με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Sergey Lavrov (αριστερά) και τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, John Kerry.)
Είναι πράγματι μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας η οποία θα απαιτήσει την αξιόπιστη συνεργασία ΗΠΑ - Ρωσίας. Καθόσον ουδεμία εκ των προαναφερθέντων δυνάμεων έχει άμεσα ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή, η διελκυστίνδα των διαπραγματευτικών ανταλλαγμάτων μάλλον θα επεκταθεί στο σύνολο των λοιπών ανοικτών μετώπων και δυστυχώς αυτά είναι πολλά και έχουν πολώσει τις σχέσεις τους. Αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι πλησιάζουν προεδρικές εκλογές στην Ουάσινγκτον, ίσως ο χρόνος εξεύρεσης κοινού βηματισμού να περιορίζεται, καθόσον τα προβαλλόμενα ως «φαβορί» των δύο παρατάξεων μάλλον δεν ευνοούν την προσέγγιση.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ). Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ).
