Του Στέλιου Φενεκου*
«..τ? δ? ναυτικ?ν τέχνης ?στίν, ?σπερ κα? ?λλο τι, κα? ο?κ ?νδέχεται, ?ταν τύχ?, ?κ παρέργου μελετ?σθαι, ?λλ? μ?λλον μηδ?ν ?κείν? πάρεργον ?λλο γίγνεσθαι.»
Αυτή η μεστή και λιτή φράση του Θουκυδίδη αποτελεί την ουσία της Ναυτικής Τέχνης. Και μ΄αυτήν μεγαλώνει κάθε Έλληνας ναυτικός, κάθε βαθμοφόρος (πολεμικού και εμπορικού ναυτικού), επί χιλιετηρίδες τώρα. Είναι γραμμένη στην προμετωπίδα κάθε σχολής και εγγράφεται βαθιά στο μυαλό μας, από την πρώτη στιγμή που αποφασίσαμε να γίνουμε θαλασσινοί.
Το ατύχημα της Φρεγάτας «Κανάρης» στην νησίδα Αταλάντη έχει τρεις οπτικές γωνίες, από τις οποίες πρέπει να ιδωθεί.
• Η πρώτη είναι ότι παρά το ενδιαφέρον που προκαλεί, είναι ένα ναυτικό ατύχημα όπως όλα όσα γίνονται καθημερινά, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οφείλονται σε ελλιπή τήρηση των κανόνων ασφαλούς πλου και των διαδικασιών. Οι λόγοι γι' αυτό μπορεί να είναι πολλοί, οι περισσότεροι όμως οφείλονται σε ανθρώπινη αμέλεια ή σε λάθος.
• Η δεύτερη οπτική γωνία είναι ότι η φρεγάτα είναι πλοίο του Πολεμικού μας Ναυτικού, πόσο μάλλον όταν δεν μας έχει συνηθίσει σε ναυτικά ατυχήματα, εν αντιθέσει με τα ναυτικά πολλών άλλων χωρών.
• Η Τρίτη είναι εσωτερική, από την πλευρά του κυβερνήτη και του πληρώματος.
Όσον αφορά την πρώτη οπτική, το ατύχημα θα διερευνηθεί δεόντως τεχνοκρατικά και θα αποδοθούν οι ευθύνες όπως πρέπει.
Όσον αφορά την δεύτερη οπτική, το ζήτημα καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί τα ατυχήματα στο Πολεμικό Ναυτικό έχουν αυξηθεί τελευταία. Και θα πρέπει να εξετασθούν πέραν του τεχνικού ζητήματος, για να εντοπισθούν τα βαθύτερα αίτια. Αυτή η διερεύνηση δεν μπορεί να είναι επιπόλαια και επιφανειακή, δημοσιογραφικού τύπου. Ούτε θα πρέπει το Ναυτικό να αποδεχθεί εύκολες αιτιάσεις και λογικές συγκάλυψης με εξιλαστήρια θύματα.
Χρειάζεται πρωτίστως τόλμη από την ηγεσία για να ενδοσκοπήσει, να δεί ξεκάθαρα την εικόνα του εαυτού της και όλου του Ναυτικού, και να εντοπίσει τους λόγους του ελλείμματος στις διαδικασίες, τους λόγους της αμέλειας, του λάθους και της μειωμένης ναυτικής ικανότητας διαχείρισης δυσμενών καταστάσεων.
Και όταν το κάνει αυτό, να αναλάβει ενέργειες αποφασιστικές για να διορθωθούν τα προβλήματα, τόσο όσον αφορά το εσωτερικό του Ναυτικού, αλλά κυρίως προς την πολιτική ηγεσία.
Να αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν και να θέσει ξεκάθαρα τα ζητήματα, απαιτώντας από την πολιτική ηγεσία να διορθωθούν όσα εσφαλμένα γίνονται.
Και είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι είναι πάρα πολλά αυτά.
Η Τρίτη οπτική γωνία είναι από πλευράς κυβερνήτη και πληρώματος.
Ο κυβερνήτης σε ένα πολεμικό πλοίο είναι το απόλυτο της ηγεσίας, σε μία κοινωνία υπό απειλή. Το πολεμικό πλοίο και το πλήρωμά του βρίσκονται μόνιμα σε κατάσταση εγρήγορσης, και γι' αυτό εκπαιδεύονται καθημερινά με συνεχή γυμνάσια, ατομικά και ομαδικά, κλαδικά και μικτά, πυρά, βολές, ασκήσεις, συναγερμούς, αφού εμπλέκονται καθημερινά και επί μακρόν με τουρκικά πλοία, σε διεθνείς πολεμικές επιχειρήσεις, διεθνείς ασκήσεις, πειρατεία, ειρηνευτικές αποστολές, ανθρωπιστικές κρίσεις, έρευνα και διάσωση στη θάλασσα, με συνεχείς και επικινδυνότατες πτήσεις ελικοπτέρων μέρα και νύκτα. Και όλα αυτά απαιτούν ιδιαίτερη ικανότητα του πληρώματος, συλλογικά και ατομικά, και πρωτίστως από τον κυβερνήτη, με σημαντικότερο χαρακτηριστικό του την ηγεσία.
Καμία ευθύνη της καθημερινότητας δεν μοιάζει, με την ευθύνη ανθρώπων που έχουν να διαχειριστούν έργα που εγκυμονούν συνεχείς και πολύ πιθανούς κινδύνους για πολλές ανθρώπινες ζωές, όπως είναι και αυτή του κυβερνήτη σε ένα πολεμικό πλοίο. Και βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η αφοσίωση στα έργα αυτά, η εκπαίδευση (ατομική και συλλογική), η τήρηση των διαδικασιών, η αρτιότητα και η καλή λειτουργία του υλικού.
Όταν μάλιστα υπάρχει και μεγάλη διοικητική οργάνωση, όπως σε ένα πολεμικό πλοίο, ιδιαίτερη σημασία έχει και η διάκριση μεταξύ ειδικής ευθύνης και γενικής ευθύνης.
Η Ειδική ευθύνη ανήκει σε όποιον έχει ανατεθεί συγκεκριμένο έργο στην ιεραρχική βαθμίδα. Η γενική όμως ευθύνη ανήκει πάντα και αποκλειστικά στον κυβερνήτη. Η ικανότητα του να αντιλαμβάνεται αυτήν την έννοια της γενικής ευθύνης, και να μην ορρωδεί μπροστά στο βάρος της, είναι και σημαντικό δείγμα των ηγετικών ικανοτήτων του κυβερνήτη ενός πολεμικού πλοίου.
Και πρέπει να αποδεχθούμε ότι και στη συγκεκριμένη περίπτωση η γενική ευθύνη ανήκει αποκλειστικά στον Κυβερνήτη. Τα οιαδήποτε επί μέρους στοιχεία της ειδικής ευθύνης (ελαφρυντικά ή επιβαρυντικά), θα εξετασθούν όπως πρέπει από την επιτροπή διερεύνησης του ατυχήματος.
Ας μην αφεθεί το ατύχημα αυτό να περάσει, και ας το δούμε ως ευκαιρία για να βελτιωθούν τα πράγματα για το Ναυτικό μας και τα πληρώματα των πλοίων.
Ας προτάξουμε την διαχρονική φράση του Θουκυδίδη «...τ? δ? ναυτικ?ν τέχνης ?στίν, ?σπερ κα? ?λλο τι, κα? ο?κ ?νδέχεται, ?ταν τύχ?, ?κ παρέργου μελετ?σθαι…».
*Ο κ. Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύρχος ε.α. και Πρόεδρος της «Κοινωνίας Αξιών».
