Του Ιωάννη-Σωτηρίου Ιωάννου*
Ο μικρόκοσμος της νότιας Συρίας αποτελεί μια εξαιρετική περιπτωσιολογία για το πώς μπορεί να ιδωθεί ολιστικά η κατάσταση του συριακού εμφυλίου –που εισέρχεται αισίως στον 7ο χρόνο. Μια κατακερματισμένη σύγκρουση στην οποία, από την έκρηξή της, πίσω στο 2011, το Τελ Αβίβ «προσέλαβε» στρατηγικά –σταθμίζοντας κυρίως τις δικές του πτυχές ασφάλειας παρά το «ρητορικό» ερώτημα σε σχέση με την παραμονή ή όχι, του Μπασάρ αλ Άσαντ στην εξουσία.
Κυριότερα όμως, τα όσα επισυμβαίνουν στο εν λόγω θέατρο του συριακού πολέμου δείχνουν να γίνονται γρήγορα, βίαια και με εξαιρετική σημασία για όλο το υποσύστημα των Υψιπέδων του Γκολάν –συμπεριλαμβανομένων φυσικά του Ισραήλ, της Συρίας, του Λιβάνου και της Χεζμπολάχ –ως του μοναδικού non state δρώντα στη περιοχή. Μπορεί η κοινή γνώμη να επικεντρώνεται, κυρίως, στην ανατολική Συρία (και στο γειτονικό Ιράκ ελέω Μοσούλης) και στον αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (Daesh) ωστόσο τα όσα επισυμβαίνουν στα σύνορα Συρίας-Ισραήλ εμπεριέχουν όλα τα στοιχεία ενός πολέμου φθοράς, παρεμφερούς –σε ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά- με την περίοδο 1967-1970 (σ.σ. τον γνωστό “War of Attrition” μεταξύ Ισραήλ-Αιγύπτου και των συμμάχων της).
Αρκεί να δει κανείς το χρονολόγιο των όσων λαμβάνουν χώρα πέριξ της περιοχής της Κουνέιτρα τα τελευταία χρόνια. Ρουκέτες του συριακού εμφυλίου πέφτουν σε ισραηλινά εδάφη. Το Ισραήλ πλήττει συστηματικά κονβόι με οπλισμό της Χεζμπολάχ –για να εισπράξει αμέσως αντίποινα με ρουκέτες ή υπερπτήσεις drones. Η συριακή πλευρά των συνόρων φαντάζει με έναν αγώνα επικράτησης μεταξύ των συμμάχων του Άσαντ (Χεζμπολάχ, σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες) και των δυνάμεων της σαλαφιστικής αντιπολίτευσης με προεξέχουσα την Αλ Κάιντα της Συρίας. Μαχητές της τελευταίας βρίσκουν καταφύγιο σε… ισραηλινά νοσοκομεία. Ένας πόλεμος φθοράς και πληροφοριών που δεν θυμίζει το 1973 –μιας και πλέον δεν αρκεί κανείς να γνωρίζει τα ονόματα των αρχηγών των γενικών επιτελείων του αντιπάλου αλλά την καθημερινή εναλλαγή ισχύος των δρώντων «στην άλλη πλευρά», κυριολεκτικά χωριό με… χωριό.
Αυτός ο πόλεμος φθοράς κλιμακώθηκε φυσικά το 2015 με το συμβάν στο Μαζράτ αλ Αμάλ (μαζράτ σημαίνει στα ισραηλινά «φάρμα») όπου έχασε την ζωή του ο Τζιχάντ Μουγκνίγια, γιος του Ιμάντ –που δολοφονήθηκε το 2008 στη Δαμασκό. Ο Μουγκνίγια, νεαρό και σημαίνων στέλεχος της Χεζμπολάχ θεωρούνταν από πολλούς ο εκλεκτός του ίδιου του ηγέτη της λιβανικής οργάνωσης, Νασράλα και ο επόμενος στρατιωτικός ηγέτης. Το εν λόγω χτύπημα αποδόθηκε από πολλούς διεθνώς στο Ισραήλ κι αποτέλεσε στρατηγικό πλήγμα στην σιιτική οργάνωση.
Από το 2015, μπορεί η Χεζμπολάχ να μην «απάντησε» στο Ισραήλ με κάποιον αντίστοιχο θεαματικό τρόπο, η κλιμάκωση όμως στην περιοχή του Γκολάν καλά κρατεί. Και τα νέα χαρακτηριστικά στοιχεία που διαφοροποιούν τα δεδομένα στο έδαφος δείχνουν να έχουν εξαιρετική σημασία: α. Το καθεστώς Άσαντ και οι σύμμαχοί του επικρατούν στον μικροσύστημα της νότιας Συρίας και πέριξ του τριεθνούς Ισραήλ-Λιβάνου-Συρίας (Γκολάν, Κουνέιτρα). Στρατηγικό ρόλο σε αυτό, στο έδαφος, πέραν της ρωσικής αεροπορικής υπεροχής μετά το 2015, διαδραμάτισε η Χεζμπολάχ
β. το ίδιο το καθεστώς Άσαντ, με τον Μπασάρ αλ Άσαντ να φαντάζει ως “survivor” του συριακού εμφυλίου, δείχνει να εκφράζεται με αναθεωρητικό τρόπο για τα εδάφη του Γκολάν που η Συρία απώλεσε μετά τον πόλεμο του 1973. Πολλοί Σύροι βουλευτές στη Δαμασκό έχουν μάλιστα εκφραστεί ανοικτά επί τούτου θέτοντας το ζήτημα της διεκδίκησης των χαμένων εδαφών «αμέσως μετά το τέλος του πολέμου στη χώρα» και
γ. Η συριακή αεροπορία, προ εβδομάδων, απάντησε με αντιαεροπορικά μέσα (ρωσικό σύστημα S-200) σε υπέρπτηση ισραηλινού μαχητικού. Η εν λόγω απάντηση άλλαξε τα δεδομένα έξι (2011-2017) ολόκληρων χρόνων ισραηλινών υπερπτήσεων στη Συρία και είναι ενδεικτική της εικόνας της Μέσης Ανατολής όπως θα την συνοψίσουμε στην εξής πρόταση: Ένας ρωσικής κατασκευής πύραυλος της συριακής αεράμυνας αναχαίτισε ένα ισραηλινό μαχητικό που πετούσε πάνω από την Συρία. Ο πύραυλος καταρρίφθηκε από έναν αμερικανικό αντιβαλλιστικό πύραυλο και τα συντρίμμια αμφότερων κατέληξαν στα εδάφη της ιορδανικής επικράτειας.
Στο συμβάν αυτό προστέθηκε το προ ημερών πλήγμα του Ισραήλ σε οπλισμό, ιρανικής προέλευσης με αποδέκτη την Χεζμπολάχ, ανοικτά της Δαμασκού με την Χεζμπολάχ να απαντάει αμέσως με υπέρπτηση drone που καταρρίφθηκε από το Ισραήλ πάνω από το Γκολάν.
Αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως το Ισραήλ αναφορικά με την στρατηγική του στα σύνορά του με την Συρία εγκαταλείπει σταδιακά την προσέγγιση της αναμονής για να επανέλθει στο βασικό δόγμα της προληπτικής επίθεσης (preemptive attack) όπως αυτό στοιχειοθετήθηκε από τον ίδιο τον Μπεν Γκουριόν στις αρχές της δεκαετίας του '60. Δεν είναι μόνον τα διδάγματα του πολέμου του 2006 στο Λίβανο που οδηγούν προς αυτή τη κατεύθυνση αλλά και το γεγονός πως το υποσύστημα του Γκολάν, εξαιτίας των εξελίξεων του συριακού εμφυλίου αποκτά χαρακτηριστικά επιχειρησιακής βάσης για την Χεζμπολάχ –με την Συρία του Άσαντ να δείχνει στοιχεία επιθετικότητας. Ένα σημείο μάλιστα που σε αντίθεση με την Γάζα, παρέμεινε ήσυχο για πάνω από τέσσερις δεκαετίες Επιπλέον η Χεζμπολάχ του Λιβάνου δείχνει να ξεφεύγει από τα αμιγώς «λιβανικά» χαρακτηριστικά της.
Οι μαχητές της πολεμούν το ISIS και την αλ Κάιντα από τα περίχωρα της Μοσούλης μέχρι την Υεμένη ενώ στο συριακό θέατρο του πολέμου συνέβαλαν καθοριστικά στην πτώση του Χαλεπιού και στην τελική επικράτηση του Άσαντ. Έξι χρόνια πολέμου –παρά τις σημαντικές απώλειες που αγγίζουν τους 3.000 νεκρούς- έχουν καταστήσει την Χεζμπολάχ εξαιρετικά ετοιμοπόλεμη, με εξαιρετικό στρατιωτικό υλικό, νέες τακτικές και εγνωσμένης αξίας πολεμική εμπειρία κερδισμένη στις επαρχίες και τα αστικά κέντρα της Συρίας. Επιπλέον, το βαλλιστικό οπλοστάσιο της Χεζμπολάχ έχει καταστεί εξαιρετικά ουσιώδες με ρουκέτες που πλέον ξεφεύγουν από το βεληνεκές των 20χλμ (στόχευση πόλεων στο βόρειο Ισραήλ) και φέρουν εκρηκτικά γεμίσματα μέχρι 500 κιλά. Το οπλοστάσιο αυτό μάλιστα δείχνει να αριθμεί πάνω από 110.000 ρουκέτες, μια αναβάθμιση που ξεφεύγει ποιοτικά από τον αντίστοιχο αριθμό των 12.000 το 2006 και των 40.000 το 2012 –κατά το πρώτο έτος του πολέμου στη Συρία.
Επιπλέον, αυτό που δείχνει να είναι ουσιώδες είναι πως πέραν των βάσεων απόκρυψης αυτών των ρουκετών στον Λίβανο, μέρος του δείχνει να μετακινείται προς την Συρία και χώρους απόκρυψης πέριξ των Υψιπέδων του Γκολάν. Μάλιστα αν αποκωδικοποιήσει κάποιος τα ίδια τα λεγόμενα του ηγέτη της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, επιχειρησιακός στόχος σε μια νέα πιθανή σύρραξη αποτελούν και οι αποθήκες χημικών του Ισραήλ στην Χάιφα.
Μια πιθανή σύρραξη μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολάχ δεν θα άφηνε αδιάφορο τον ίδιο τον Άσαντ για μια σειρά λόγων: α. θα προσέθετε χάος σε μια ήδη χαοτική κατάσταση αποτέλεσμα της οποίας είναι η καταστροφή σημαντικού ποσοστού των υποδομών της Συρίας β. μετά την πιθανή εξάλειψη του ISIS θα καθυστερούσε την διαδικασία της διαπραγμάτευσης του Συριακού, συνεπώς μια νέα τέτοια σύρραξη με την εμπλοκή της Συρίας θα μεταθέσει το ζήτημα της πολιτικής μετάβασης άρα και το πολιτικό μέλλον του ιδίου γ. η επαναφορά του ζητήματος της επιστροφής των εδαφών του Γκολάν θα απέκρουε το γενικό επιχείρημα, για την Συρία μεταπολεμικά, ομοσπονδοποίησης της χώρας και τέλος δ. θα λειτουργούσε εκτονωτικά για τους κατακερματισμένους δρώντες του συριακού εμφυλίου (σιίτες και σουνιτικές/σαλαφιστικές ένοπλες ομάδες) μιας και το ενδιαφέρον όλων θα στρέφονταν στον πόλεμο, σε Λίβανο και Συρία, Ισραήλ-Χεζμπολάχ με το πρώτο να αποτελεί τον «προαιώνιο εχθρό» που θα ένωνε ετερόκλητες θρησκευτικά και ιδεολογικά militias.
Για το Ισραήλ τα πράγματα δείχνουν να περιπλέκουν εν μέσω δύο σημαντικών πολιτικών λόγων στο εσωτερικό και επιμέρους σημαντικών λόγων σε επιχειρησιακό επίπεδο: Η κυβέρνηση Νετανιάχου ταλανίζεται από εσωτερικά προβλήματα και υπερσυντηρητικό πρόσημο, και η ειρηνευτική διαδικασία, παρά τις προσπάθειες Τραμπ για επανέναρξή της μετά την συνάντηση με τον Αμπάς, μοιάζει τελματωμένη. Την ίδια στιγμή μια νέα επιχειρησιακή βάση, στη Συρία, εξόρμησης της Χεζμπολάχ –και η πιθανή εμπλοκή του συριακού στρατού θα περιέπλεκε τα πράγματα: α. θα καθιστούσε πιθανά αντίποινα στη συριακή επικράτεια άνευ ουσίας (το δόγμα συνοψίζεται στη φράση «και να βομβαρδιστεί η Δαμασκός, ο Άσαντ δεν θα υποχωρήσει αφού βομβαρδίζει ο ίδιος τις πόλεις του») β. ταυτόχρονα πλήγματα ισραηλινών αστικών κέντρων από βάσεις της Χεζμπολάχ (και της Χαμάς κατ' επέκταση) σε Λίβανο, Συρία και Γάζα θα ανάγκαζαν την ισραηλινή αεράμυνα και αντιβαλλιστική ομπρέλα να εισέλθει σε κατάσταση «επιχειρησιακής προτεραιότητας» μειώνοντας την εξαιρετική της αποτελεσματικότητα και τέλος γ. εμπλοκή στόχων επί των υποδομών του Λιβάνου θα δημιουργούσε σοβαρή ανθρωπιστική καταστροφή (σ.σ. ο Λίβανος έχει ήδη 1.5 εκατ. Σύρους πρόσφυγες), θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις ενός νέου λιβανικού εμφυλίου (δεδομένων και των ισορροπιών στις λιβανικές ένοπλες δυνάμεις λόγω των επιλογών του νέου Προέδρου Αούν) και θα επέφερε διεθνή κριτική και πολιτικό κόστος. Ίδιο πολιτικό κόστος θα είχαν και πλήγματα σε αστικές περιοχές του Ισραήλ με την κοινή γνώμη να αντιδρούσε σε περίπτωση απωλειών και διάρκειας αυτών των χτυπημάτων.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί για εκείνο το σημείο των πορωδών συνόρων μεταξύ Ισραήλ και Συρίας. Κανείς ωστόσο δεν πρέπει να αποκλείσει, μέχρι το τέλος του 2017, μια νέα σύρραξη Ισραήλ-Χεζμπολάχ. Αν και είναι δύσκολο να γίνει μια ασφαλής πρόβλεψη για έναν νέο τέτοιο «μίνι-πόλεμο», αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως θα διαφοροποιηθεί αισθητά από τον πόλεμο του 2006 ως προς την βιαιότητα και την έκταση της καταστροφής που θα αφήσει πίσω του. Μια τέτοια αναμέτρηση θα ανακατέψει μάλιστα την τράπουλα ολόκληρης της περιοχής δεδομένης της εξάλειψης του ISIS, των εκλογών στο Ιράν (και της συμφωνίας Τεχεράνης-χωρών P5+1) αλλά και του ισοζυγίου δύναμης ΗΠΑ-Ρωσίας στην περιοχή, δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων που επικρατούν μεταξύ Μόσχας-Τελ Αβίβ για τις κινήσεις της πρώτης στο μέτωπο της νότιας Συρίας.
Το μόνο σίγουρο είναι πως μια τέτοια σύγκρουση θα επαναξιολογήσει τις στρατηγικές επιλογές του Ισραήλ (αλλά και της Χεζμπολάχ) στην περιοχή και θα στοιχειοθετήσει ένα νέο δόγμα. Αυτό του MAP (Mutual Assured Pain) για όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες. Μέχρι τότε, το μόνο σίγουρο είναι πως στο Ισραήλ θα επιστρέψουν στις αξιακές αρχές της στρατηγικής προσέγγισης του Μπεν Γκουριόν προκειμένου με τις κατάλληλες κινήσεις να μειώσουν το κόστος από την εμπλοκή σε ένα νέο πόλεμο. Αυτή την φορά σε δύο μέτωπα αλλά, πιθανόν, με τον στρατηγικό αιφνιδιασμό που υπέστησαν στο Γιομ Κιπούρ.
*Ο Ιωάννης-Σωτήριος Ιωάννου είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Πολίτης» και αναλυτής στην Διπλωματική Ακαδημία του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
