Της Ναταλίας Γρίβα*
Ο «αποκεφαλισμός» των τρομοκρατικών οργανώσεων αποτελεί μια τακτική κατά την οποία το κράτος δολοφονεί ή φυλακίζει ηγέτες ή ηγετικά στελέχη τρομοκρατικών οργανώσεων (kill/capture the leader). Τρία κράτη μέχρι στιγμής χρησιμοποιούν αυτή την τακτική, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και το Ισραήλ.
Η συγκεκριμένη ανάλυση προσπαθεί με τη χρήση του πίνακα διπλής εισόδου και λογιστικής παλινδρόμησης να αναλύσει την αποτελεσματικότητα αυτής της τεχνικής. Πιο συγκεκριμένα, με τη χρήση συγκεκριμένων μεταβλητών και ιστορικών παραδειγμάτων θα αποδειχθεί η ύπαρξη συσχέτισης (θετική ή αρνητική) του θανάτου ή της φυλάκισης των ηγετών με την διάλυση τρομοκρατικών οργανώσεων (1980-2010).
Η επίδραση του «αποκεφαλισμού» των τρομοκρατικών οργανώσεων διαφέρει ανάλογα με τη δομή της εκάστοτε οργάνωσης. Αν υπάρχει ιεραρχική δομή ή ο ηγέτης είναι χαρισματικός, η σύλληψή του ενδέχεται να συμβάλλει στο τέλος ή στη μείωση της δραστηριότητας της τρομοκρατικής οργάνωσης - Περού, 1992 σύλληψη του Abimael Guzman[1]. Η κυβέρνηση του Περού ανάγκασε τον Abimael Guzman ενώπιον κάμερας και φυλακισμένος σε κλουβί, να ζητήσει από τους υποστηρικτές του να καταθέσουν τα όπλα τους. Αν και η οργάνωση δεν διαλύθηκε πλήρως, παρουσιάστηκε πτώση της εγκληματικότητας κατά 50%. Αυτό συμβαίνει και σε αντίστοιχες περιπτώσεις, διότι ο χαρισματικός ηγέτης αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους υποστηρικτές του. Επομένως, με την δολοφονία/σύλληψη του ηγέτη είναι πιθανό να σπάσει το ηθικό των υποστηρικτών μειώνοντας τη θέληση τους να συνεχίζουν να προσφεύγουν στη βία. Επίσης, σε αυτού του είδους τις οργανώσεις συνήθως ο ηγέτης και ο συντονιστής επιχειρήσεων ταυτίζονται, άρα η οργάνωση πλήττεται ως προς τις επιχειρησιακές της ικανότητες, ιδιαίτερα στο σχεδιασμό και στο συντονισμό τρομοκρατικών χτυπημάτων.
Αντιθέτως, στις μη ιεραρχικά δομημένες τρομοκρατικές οργανώσεις η δολοφονία ή η σύλληψη του ηγέτη τους είναι πιο πιθανό να λειτουργήσει αντίστροφα. Αυτό συμβαίνει διότι τέτοιου είδους οργανώσεις δεν είναι προσωποπαγείς και ενδέχεται είτε να υπάρχει ήδη επόμενος διάδοχος είτε ο ηγέτης να σκοτωθεί κατά τη διάρκεια επιχείρησης και να γίνει μάρτυρας. Στην περίπτωση κατά την οποία δεν υπάρχει ήδη διάδοχος, το κράτος θα βιώσει βραχυπρόθεσμη μείωση τρομοκρατικών επιθέσεων, διότι η τρομοκρατική οργάνωση θα υφίσταται εσωτερικές συγκρούσεις διαδοχής. Στη συνέχεια, ο νέος ηγέτης θα επιδιώξει να εδραιώσει τη θέση του και να αποδείξει την ηγετική του δεινότητα αυξάνοντας την ένταση και την συχνότητα τρομοκρατικών επιθέσεων. Δηλαδή, η τακτική αποκεφαλισμού στις μη ιεραρχικά δομημένες τρομοκρατικές οργανώσεις έχει ως αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμη μείωση και μακροπρόθεσμη αύξηση σε σχέση με την αρχική κατάσταση.
Η σύλληψη ηγετών και όχι η δολοφονία τους έχει αποδειχτεί αποτελεσματικότερη ως προς το τέλος της τρομοκρατικής οργάνωσης. Ωστόσο εμπεριέχει κι αυτή κινδύνους, ειδικά όταν ο φυλακισμένος ηγέτης έχει τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους υποστηρικτές του – Sheikh Omar Abd al-Rahman 1996 (γνωστός και ως «τυφλός Σεΐχης»), επικοινωνούσε, ριζοσπαστικοποιούσε υποστηρικτές και διοργάνωνε τρομοκρατικές επιθέσεις μέσα από το κελί του[2].
Επιπροσθέτως, ενδέχεται η επιτυχής σύλληψη ηγετικών μορφών να επηρεαστεί από εξωτερικά γεγονότα και παράγοντες. Παράδειγμα αποτελεί η σύλληψη του Abdhullah Ocalan, ηγέτη του Κουρδικού Κόμματος (PKK), στην Τουρκία. Η σύλληψη του Ocalan το 1999[3], χαρακτηρίστηκε τρομερή επιτυχία από την τουρκική κυβέρνηση και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη δράση της οργάνωσης, ειδικά όταν ο Ocalan συμβούλευσε τους υποστηρικτές του να απέχουν από τη βία. Πιο συγκεκριμένα, τους επόμενους μήνες υπήρξε μεγάλη μείωση των επιθέσεων και για μερικά χρόνια υπήρχε κατάπαυση του πυρός. Το γεγονός όμως που υπήρξε η ευκαιρία αναδιοργάνωσης της οργάνωσης, ήταν η εισβολή στο Ιράκ το 2003 και η εκτόπιση από την εξουσία του Saddam Hussein. Η οργάνωση μπόρεσε και αναδιοργανώθηκε στα βόρεια τμήματα του Ιράκ και τον επόμενο χρόνο της εισβολής ξεκίνησε εκ νέου επιθέσεις.
Συμπεράσματα ανάλυσης
Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ της δολοφονίας/σύλληψης των ηγετών και τη διάλυση ιεραρχικά δομημένων οργανώσεων. Δηλαδή, υπάρχουν αρκετές καταγεγραμμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες ιεραρχικά δομημένες τρομοκρατικές οργανώσεις διαλύθηκαν επειδή συνελήφθη ή σκοτώθηκε ο ηγέτης τους.
Ιεραρχικά δομημένες τρομοκρατικές οργανώσεις
Αντιθέτως, στις μη ιεραρχικά δομημένες τρομοκρατικές οργανώσεις όχι μόνο παρουσιάζεται αρνητική συσχετική μεταξύ της δολοφονίας/σύλληψης του ηγέτη με τη διάλυσή της, αλλά λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα. Δηλαδή, υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις κατά τις οποίες τρομοκρατική οργάνωση διαλύθηκε λόγω της δολοφονίας/σύλληψης του ηγέτη τους. Οι στοχευμένες δολοφονίες προσέλκυσαν περισσότερους υποστηρικτές, παρά τους αποθάρρυναν. Επίσης, εν τέλει αυξήθηκαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις ως προς την ένταση, την πιθανότητα και τον αντίκτυπο.
Όταν όμως εντάσσεται ο παράγοντας χρόνος τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται. Ανεξαρτήτως δομής και στόχων, όταν ο ηγέτης μιας τρομοκρατικής οργάνωσης συλληφθεί ή δολοφονηθεί κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της δημιουργίας της οργάνωσης, το μεγαλύτερο ποσοστό των οργανώσεων διαλύονται. Τα ποσοστά μειώνονται κατά 50% την πρώτη δεκαετία του κύκλου ζωής της οργάνωσης και μετά από είκοσι χρόνια αν δεν έχει ήδη διαλυθεί από άλλους παράγοντες (π.χ. επίτευξη στόχων) το ποσοστό να διαλυθεί η οργάνωση με την τακτική «αποκεφαλισμού» αγγίζει το 0.
Προτάσεις
Ένα κράτος για να αποφασίσει αν η τακτική του «αποκεφαλισμού» αποτελεί λύση προς υιοθέτηση οφείλει να εξετάσει ορισμένους παράγοντες. Αρχικά, τα διαθέσιμα μέσα του ίδιου του κράτους για την αντιμετώπιση και την καταστολή της βίας, τη μορφή και το χρόνο ύπαρξης της τρομοκρατικής οργάνωσης και το κοινό/υποστηρικτές της οργάνωσης.
Όσον αφορά την ίδια την οργάνωση το κράτος πρέπει να εστιάσει στη δομή, στους στόχους (εάν αποδέχονται ή απορρίπτουν το ήδη υπάρχον πολιτικό/διεθνές σύστημα ή/και εάν είναι εύκολα υλοποιήσιμοι) και στα πρόσωπα – κλειδιά της οργάνωσης. Ενδέχεται ένα πρόσωπο να συμβάλλει στη λειτουργία της τρομοκρατικής οργάνωσης αλλά να μην αποτελεί ηγετικό στέλεχος. Τέτοιου είδους πρόσωπα αποτελούν οι υπεύθυνοι στρατολόγησης νέων μελών είτε σε θρησκευτικούς χώρους είτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας είναι η διαδοχή. Το κράτος πριν προχωρήσει στην τακτική «αποκεφαλισμού» πρέπει να έχει μελετήσει τους πιθανούς διαδόχους, ώστε να αποτρέψει την διαδοχή από χειρότερο από τον ήδη υπάρχων ηγέτη και κληθεί να αντιμετωπίσει δεινότερη κατάσταση από την προϋπάρχουσα.
Επίσης, το κράτος πρέπει να προστατέψει το έδαφος του ή την περιφέρεια από γεγονότα ή παράγοντες, οι οποίοι ενδέχεται να πυροδοτήσουν την δημιουργία ή την επανενεργοποίηση τρομοκρατικών οργανώσεων (π.χ. εισβολή σε κράτος).
Τέλος, η τακτική αυτή είναι αποτελεσματική μόνο κατά τον πρώτο χρόνο της δημιουργίας της οργάνωσης. Επομένως, το κράτος, αν δεν δράσει το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα είναι ανώφελο και κοστοβόρο να ακολουθήσει αυτή την τακτική. Αποτελεσματικό θα ήταν να στραφεί σε διαφορετικές μεθόδους όπως η καταστροφή ή ο περιορισμός των πηγών χρηματοδότησης της οργάνωσης ή μέσω της αποτροπής στρατολόγησης νέων μελών.
* Η κα Ναταλία Γρίβα είναι Διεθνολόγος, Διαχειρίστρια της ιστοσελίδας terrorism.gr, Ερευνητικό μέλος του ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ – ΙΔΙΣ, Αναλύτρια ΚΕ.ΔΙ.ΣΑ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Πανεπιστημίου Πελ/νήσου «Παγκόσμιες Προκλήσεις και Συστήματα Ανάλυσης»
[1] http://www.independent.co.uk/news/world/americas/blind-sheikh-trade-centre-bomber-dies-prison-blind-sheikh-trade-center-bomber-omar-abdel-rahman-a7587576.html
[2] http://www.merip.org/mero/mero083105
[3] https://www.britannica.com/biography/Abimael-Guzman
Φωτογραφία: SOOC
