Του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Με την απόφαση του Αμερικανού προέδρου για απόσυρση των ΗΠΑ από τη πυρηνική συμφωνία για το Ιράν δημιουργούνται μια σειρά από πιθανοί δρόμοι για τις διπλωματικές και στρατιωτικές κινήσεις στη Μέση Ανατολή οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στη περιοχή αλλά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Κάνοντας λοιπόν μια πρώτη αποτίμηση των επιπτώσεων της απόφασης Τραμπ στα εμπλεκόμενα μέρη μπορούμε να σημειώσουμε ότι:
1. Η απειλή για κυρώσεις σε όσους συνεχίσουν να στηρίζουν τη συμφωνία με το Ιράν θέτει την Ευρώπη σε πολύ δύσκολη θέση. Καθώς ήδη η ΕΕ έχει δηλώσει ότι σκοπεύει να παραμείνει στη συμφωνία, μια υπαναχώρηση μετά τις απειλές Tραμπ θα διέλυε το οποιοδήποτε ίχνος αξιοπιστίας της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Οι Ευρωπαίοι σχεδόν εξαναγκάζονται λοιπόν να μείνουν στη συμφωνία.
2. Η Βρετανία μετά το Brexit έχει περισσότερη ανάγκη την υποστήριξη των ΗΠΑ από ότι της ΕΕ. Θα πρέπει να θεωρούμε πιθανό λοιπόν, παρά τις δηλώσεις της Τερέζα Μέι ότι θα μείνει στη συμφωνία, να δούμε στην πορεία των επόμενων εβδομάδων τη Βρετανία να αφήνει τη συμφωνία και να συντάσσεται με τον Αμερικανό πρόεδρο. Αυτό θα είναι και η αρχή μιας σχέσης «πρόσδεσης στο άρμα του ισχυρού» για τη Βρετανία που μόνο ως απώλεια θα μπορεί να καταμετρηθεί για την εξωτερική πολιτική και το κύρος του Λονδίνου.
3. Η Γαλλία βγαίνει σαφώς ωφελημένη από τις εξελίξεις καθώς αυξάνει την ισχύ της ως ο μόνος πλέον διεθνής δρών του δυτικού κόσμου που συνδυάζει σκληρή ισχύ και αξιοπιστία στις διπλωματικές του σχέσεις. Η Γαλλία υπέγραψε την αρχική συμφωνία, πάλεψε ώστε αυτή να διατηρηθεί, και συνεχίζει να την τιμά ακόμα και μετά την κίνηση Trump ενώ έχει και την ισχύ για να συνεχίσει να την εφαρμόζει. Συνεπώς πλέον όποιος θέλει να συνδιαλέγεται αξιόπιστα με τη Δύση θα επιλέγει -ή θα θέλει την εγγύηση- της Γαλλίας.
4. Οι ΗΠΑ βγαίνουν βεβαίως χαμένες από αυτή την εξέλιξη. Πλέον όποιος υπογράφει ξανά την οποιαδήποτε διεθνή συμφωνία με τις ΗΠΑ, θα είναι αναμενόμενο να ζητά ρήτρες για την περίπτωση που κάποιος επόμενος πρόεδρος μονομερώς αποσύρεται από συμφωνία που υπέγραψε ένας προκάτοχος του. Οι διεθνείς συμφωνίες θα «κοστίζουν» πλέον περισσότερο στις ΗΠΑ. Τη νέα αυτή κατάσταση θα δούμε ήδη στις επερχόμενες διαπραγματεύσεις με την Κίνα και τη Βόρειο Κορέα.
5. Λανθασμένα ο Αμερικανός πρόεδρος θεωρεί ότι το Ιράν θα οπισθοχωρήσει στις πιέσεις με τον ίδιο τρόπο που οπισθοχώρησε (αν το έκανε) η Βόρειος Κορέα. Η μικρή απομονωμένη χώρα στα σύνορα με την Κίνα δεν έχει καμία σχέση με το Ιράν που ελέγχει την ισχυρή σιιτική κοινότητα που εκτείνεται σε πέντε χώρες της Μέσης Ανατολής, ελέγχει κυβερνήσεις και διαθέτει ευρύτατο δίκτυο μαχητών σε μια από τις πλέον καυτές περιοχές του πλανήτη.
6. Οι αναφορές Τραμπ για την ανάγκη να σταματήσει το Ιράν να δρα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής δείχνει ότι το θέμα δεν είναι -βεβαίως- τα πυρηνικά αλλά η ευρύτερη σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ-Ισραήλ-Σ.Αραβίας από τη μια, και Ρωσίας-Ιράν από την άλλη. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι το Ιράν δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να δεχθεί την οποιαδήποτε επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας. Εκτός λοιπόν και αν οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να μπουν σε κανονικό πόλεμο εναντίον της Ρωσίας και του Ιράν, βγαίνουν χαμένες από τις εξελίξεις.
7. Οι αναφορές Τραμπ για την ανάγκη πτώσης του καθεστώτος της Τεχεράνης, «διασφαλίζουν» ότι καμία υποχώρηση δεν πρόκειται να γίνει από το Ιράν προς τις ΗΠΑ. Το καθεστώς της Τεχεράνης δεν πρόκειται να δεχθεί να αυτοκαταργηθεί χωρίς πόλεμο.
8. Αν το Ιράν αποφασίσει να μείνει στη συμφωνία και να συνεχίσει να δέχεται τους ελέγχους των παρατηρητών, τότε οι ευρωπαίοι θα παραμείνουν επίσης, και έτσι οι ΗΠΑ θα καταλήξουν de facto ως δευτερεύων παράγοντας στις εξελίξεις στην περιοχή. Με δεδομένο ότι Κίνα και Ρωσία επίσης θα συνεχίσουν κανονικά να συνδιαλέγονται με το Ιράν τότε οι ΗΠΑ θα έχουν θέσει τον εαυτό τους εκτός παιχνιδιού με το μεγαλύτερο αυτογκόλ στη σύγχρονη διπλωματική ιστορία τους.
9. Ακόμα και χωρίς τους ευρωπαίους, οι κυρώσεις των ΗΠΑ θα έχουν σοβαρό αντίκτυπο στα οικονομικά του Ιράν.
Περισσότερο από όλα, αυτό θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ικανότητα του Ιράν να βρει τα κεφάλαια που απαιτούνται για τις εγκαταστάσεις εξόρυξης φυσικού αερίου. Με αυτές τις κυρώσεις ο Τραμπ βγάζει εκτός ανταγωνισμού για πολλά χρόνια το Ιράν ως μελλοντικό ισχυρό εξαγωγέα φυσικού αερίου. Από αυτό ωφελούνται οι ίδιες οι ΗΠΑ και οι παγκόσμιες πωλήσεις τους LNG αλλά και η Σαουδική Αραβία, η οποία μη έχοντας η ίδια φυσικό αέριο, διασφαλίζει με αυτό τον τρόπο ότι δεν θα κερδίζει έδαφος η Τεχεράνη σε μια αγορά που το Ριάντ δεν έχει -ακόμα- πρόσβαση και επιρροή.
10. Εάν η Τουρκία αγνοήσει τον Αμερικανό πρόεδρο και συνεχίσει να συνδιαλέγεται με το Ιράν, τότε θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Εάν σταματήσει τις εισαγωγές πετρελαίου από το Ιράν, τότε θα αναγκαστεί να αυξήσει τις εισαγωγές από τη Ρωσία, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την εξάρτηση από τη Μόσχα σε μια εποχή που η Ουάσιγκτον επιδιώκει το ακριβώς αντίθετο. Οι Τουρκία σε κάθε περίπτωση βγαίνει χαμένη από τις εξελίξεις.
11. Οι ενενήντα μέρες που έδωσε ο Τραμπ ως περιθώριο πριν την έναρξη επιβολής των κυρώσεων ίσως να αφήνουν ένα παράθυρο υπαναχώρησης όσον αφορά το εύρος και την ένταση των κυρώσεων. Σε μια τέτοια περίπτωση εκτεθειμένη θα βρεθεί η παρούσα ηγεσία του Ισραήλ που επένδυσε πολύ στην «μαγική λύση» της ισχυρής παρέμβασης ΗΠΑ στην περιοχή.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης ([email protected]) είναι αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής και Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum. Μετέχει επίσης στην επιστημονική ομάδα της Έδρας «Θουκυδίδης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπεύθυνος για τα ενεργειακά θέματα της ΜΕΝΑ και Ανατολικής Μεσογείου.
Είναι πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Πτυχιούχος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στη Στρατηγική Ανάλυση και Υποψήφιος Διδάκτορας Ενεργειακής Στρατηγικής από το ίδιο πανεπιστήμιο.
